Του Γιώργου Κακούρη
Από το 2009 που κάνω αυτή τη δουλειά full time θυμάμαι τη δημοσιογραφία και τον Τύπο στην Κύπρο να βρίσκεται σε κάποιου είδους κρίση. Από την πτώση στη διαφήμιση λόγω των επιπτώσεων της διεθνούς κρίσης του 2008 (που δεν θα έφτανε στην Κύπρο), στην πτώση των πωλήσεων λόγω του διαδικτύου και την άνθηση των κοινωνικών δικτύων, μέχρι την νέα κρίση στον τραπεζικό τομέα, το κούρεμα και το κλείσιμο και αποψίλωση επιχειρήσεων.
Πάντα υπήρχε ένας λόγος, ή μια δικαιολογία, για μείωση των εξόδων με κόψιμο σελίδων και, συχνότερα, προσωρινό κόψιμο μισθών που κατέληγε μόνιμο, και απολύσεις προσωπικού ως πλεονάζοντος ή άλλως πως. Και πάντα υπήρχαν κακές διοικητικές αποφάσεις, πολλές φορές στη βάση της παρανόησης πως το δημοσιογραφικό συμφέρον και το επιχειρηματικό συμφέρον είναι ξέχωρα και διαφορετικά, και πως η δημοσιογραφική δουλειά είναι είτε ένα πάρεργο που μας επιτρέπει ο μεγαλόψυχος επιχειρηματίας να ασκούμε, είτε εργαλείο για πολιτικές στοχεύσεις και αναμετάδοση πληροφορίας, χωρίς την επεξεργασία και το φιλτράρισμά της να έχει αυταπόδεικτη και αυτόνομη αξία.
Η επιστροφή σε μια κάποια ευημερία, η Λεμεσός που πετούσε, η ανάκαμψη των κατασκευών και η άνθηση των Forex εταιρειών ποτέ δεν έφερναν άνθηση ξανά της δημοσιογραφίας. Γιατί η πολιτική και η επιχειρηματική τάξη ενδιαφέρεται για το γρήγορο κέρδος, και όχι για την μακροπρόθεσμη υγεία της πληροφόρησης και της λογοδοσίας μέσω της δουλειάς των ΜΜΕ (που δεν αποτελεί «λειτούργημα», αλλά απαραίτητο μηχανισμό «υγειονομικού ελέγχου» της δημοκρατίας και της αγοράς που λειτουργεί μέσα σε αυτήν).
Σήμερα, η υποστελέχωση των ΜΜΕ, και μαζί της η έλλειψη εξειδίκευσης, η επιφανειακή κάλυψη, η μηδαμινή έρευνα είναι ο κανόνας. Όσα ΜΜΕ κάνουν καλά βήματα σε κάποιους τομείς ή διατηρούν σωστές πρακτικές, θεωρούνται πως κάνουν κάτι το εξαιρετικό αντί για κάτι βασικό, το οποίο οφείλουν να κάνουν αν θέλουν να λέγονται δημοσιογραφικοί οργανισμοί.
Όταν σε έναν τομέα υπάρχει συνεχής και αδιάκοπη κρίση, όταν μια αγορά υπολειτουργεί κατά τρόπο που επηρεάζει την ποιότητα του προϊόντος, τότε υπάρχουν συστημικές αδυναμίες τις οποίες κανείς δεν έχει αντιμετωπίσει. Τα προβλήματα πατσιαρίσκονται από εκλογές σε εκλογές με την προεκλογική διαφήμιση, και από κρίση σε κρίση με επιχορηγήσεις, και από τη διαφήμιση… των εκποιήσεων.
Διά γυμνού οφθαλμού μπορούμε να εντοπίσουμε κάποια από τα διαχρονικά προβλήματα, στην κορυφή του συστήματος και στη βάση του.
Στην κορυφή του συστήματος υπάρχει υπερκορεσμός ΜΜΕ στην αγορά της ε/κ κοινότητας, με περισσότερες εφημερίδες, ιστοσελίδες και κανάλια από τις ανάγκες της διαχείρισης της πληροφορίας και της ενημέρωσης. Η πίτα των εσόδων, συνδρομών, πωλήσεων και διαφήμισης, μοιράζεται σε τόσα μικρά κομμάτια που δεν αρκούν για την κάλυψη των εξόδων, από το προσωπικό μέχρι τον τεχνικό εξοπλισμό, τη διανομή (πόρτα με πόρτα ή μέσω σάιτ ή μέσω πομπών).
Στη βάση του συστήματος, οι νέοι δημοσιογράφοι πληρώνονται με βασικό μισθό παρά τις όποιες σπουδές δημοσιογραφίας ή εξειδίκευσης, και δεν βλέπουν μπροστά τους προοπτικές εξέλιξης και ανέλιξης γιατί βλέπουν πιο έμπειρους συναδέλφους κολλημένους στο ίδιο σημείο για χρόνια, και ακινησία στην κορυφή της πυραμίδας. Ενώ οι πιο έμπειροι φεύγουν για διαφημιστικές και consultancies για να συντηρήσουν τις οικογένειες τους, οι νέοι μένουν εγκλωβισμένοι στη ροή των ιστοσελίδων. Το επάγγελμα δεν ρυθμίζεται και δεν προστατεύεται αποτελεσματικά.
Πώς διατηρείται αυτή η κατάσταση η οποία είναι σαφώς αρνητική, αν όχι για την πολιτική και επιχειρηματική τάξη την οποία βολεύει να υπάρχουν αποδυναμωμένα ΜΜΕ για αναμετάδοση μηνυμάτων, τουλάχιστον για τους επιχειρηματίες των ΜΜΕ; (Εννοείται πως είναι αρνητική και για την κοινωνία και τους πολίτες, αλλά είναι δεδομένο πως οι πιο πάνω δεν λαμβάνουν εύκολα τους πιο πάνω υπόψη αν δεν ψηφίζουν στην κάλπη ή με το πορτοφόλι τους).
Η κατάσταση της τ/κ κοινότητας είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για να κατανοήσουμε την κατάσταση. Εκεί, η απουσία ελέγχου και ρύθμισης των ΜΜΕ, η διαφθορά και τα διαπλεκόμενα συμφέροντα έχουν δημιουργήσει ένα Φαρ Ουέστ όπου ο κάθε ιδιοκτήτης πανεπιστημίου (legit ή όχι) στην καλύτερη περίπτωση, και μαφιόζος (τοπικός ή με άκρες στην αυλή Ερντογάν) έχει ένα σάιτ, εφημερίδα ή κανάλι. Η ήδη μικρή πίτα σε μια απομονωμένη και εξαρτημένη οικονομία γίνεται ψίχουλα. Για να ασχοληθεί κάποιος με τη δημοσιογραφία σε αυτό το περιβάλλον χρειάζεται ακτιβιστικός τρόπος σκέψης, πελλάρα, ράσιες, ή και τα τρία πιο πάνω.
Ο μεγεθυντικός αυτός φακός μάς δίνει κάποιες ενδείξεις για το από πού μπορούμε να ξεκινήσουμε τη ρύθμιση του τομέα στην κορυφή του συστήματος, που θα φέρει αλλαγές και για τη βάση του συστήματος. Από τη διαφάνεια στην ιδιοκτησία, ώστε κανένας μεγαλοδικηγόρος (για παράδειγμα), να μην μπορεί να καυχιέται πως ελέγχει τη χώρα (λέμε τώρα) με πλοκάμια σε κόμματα και ΜΜΕ (κάποιες ιδέες ρίχνω).
