Του Γιώργου Κακούρη
Από ομόφωνη απόφαση των κρατών μελών θα εξαρτηθεί η ένταξη της Κύπρου στο Σένγκεν, εφόσον η αξιολόγηση που βρίσκεται σε εξέλιξη προχωρήσει και είναι θετική, σύμφωνα με τις διαδικασίες για άρση των συνοριακών ελέγχων της χώρας μας με τα υπόλοιπα κράτη μέλη της Ε.Ε. που –με εξαίρεση την Ιρλανδία– είναι όλα μέρος του χώρου ελεύθερης διακίνησης.
Η πραγματικότητα είναι πως έχει κυλήσει αρκετό νερό στα αυλάκι και έχουν γίνει βήματα σε σχέση με τα τέλη του 2022, όταν η Κομισιόν έδινε το πράσινο φως για ένταξη στο Σένγκεν της Κροατίας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας, αλλά η Κύπρος παρέμενε στον προθάλαμο. Κι αυτό γιατί εκκρεμούσε η αξιολόγηση από την Κομισιόν για να δοθεί πρόσβαση στη χώρα στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (Schengen Information System - SIS), κάτι που τελικά έγινε στις 25 Ιουλίου του 2023.
H ένταξη μιας χώρας στο Σένγκεν, η οποία πέρα από συμβολική αξία συνεισφέρει και στο να γίνονται τα ταξίδια γρηγορότερα, δίνει και νέες δυνατότητες συνδεσιμότητας.
Όπως ανέφερε η Κομισιόν σε απάντηση σε γραπτή κοινοβουλευτική ερώτηση του ευρωβουλευτή Μιχάλη Χατζηπαντέλα, η πρώτη αξιολόγηση του αιτήματος της Κύπρου «βρίσκεται σε εξέλιξη» ενώ αναγνωρίζεται η πρόοδος που έγινε όσον αφορά τα τεχνικά κριτήρια, όπως αναγνωρίζονται όμως και οι ιδιάζουσες συνθήκες για τις οποίες η Κομισιόν δηλώνει «έτοιμη να ξεκινήσει διάλογο με την Κύπρο» μεταξύ άλλων για διαχείριση της Πράσινης Γραμμής.
Για την ένταξη μιας χώρας στο Σένγκεν, η οποία πέρα από συμβολική αξία συνεισφέρει και στο να γίνονται τα ταξίδια γρηγορότερα δίνει και νέες δυνατότητες συνδεσιμότητας, η εν λόγω χώρα πρέπει να εφαρμόζει τους κοινούς κανόνες που έχουν συμφωνηθεί για ελέγχους στα χερσαία, θαλάσσια και εναέρια σύνορα με τρίτες χώρες, να αναλάβει την ευθύνη ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα και να εκδίδει θεωρήσεις Σένγκεν με βάση τα συμφωνημένα πρότυπα, να τηρεί υψηλά πρότυπα ασφαλείας εντός του χώρου Σένγκεν μέσω της συνεργασίας με τις αρχές των άλλων κρατών μελών, και τέλος να είναι συνδεδεμένη με και να χρησιμοποιεί το SIS.
Ωστόσο, ο δρόμος μπορεί να είναι μακρύς ακόμα και όταν τα τεχνικά και ουσιαστικά κριτήρια έχουν εκπληρωθεί. Αφού η χώρα αξιολογηθεί λεπτομερώς για το πώς πληροί τα κριτήρια, η ένταξη στο Σένγκεν πρέπει να εγκριθεί από το Συμβούλιο της Ε.Ε. με ομοφωνία μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Διαδικασία η οποία κράτησε για αρκετά χρόνια τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία εκτός λόγω του βέτο των Κάτω Χωρών και της Αυστρίας.
Για αυτό και η αίτηση της Κύπρου θα κριθεί εν μέρει από τον αποτελεσματικό έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης, αλλά και το πώς η χώρα θα διασφαλίσει τον έλεγχο στα σημεία διέλευσης στην Πράσινη Γραμμή αλλά και στα τυφλά σημεία της γραμμής αντιπαράταξης, χωρίς να τη μεταχειρίζεται ως σύνορο.
Προς το παρόν η κυπριακή κυβέρνηση είναι προσεκτική στις λεπτομέρειες που δημοσιοποιεί, αν και ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης έσπευσε να ανακοινώσει τον Ιανουάριο σε συνέδριο για τον τουρισμό πως η χώρα θα μπορούσε να ενταχθεί στο Σένγκεν ακόμα και φέτος. Από την πλευρά του, ο ΥΠΕΞ Κ. Κόμπος έκανε μόλις την Τετάρτη τις πρώτες λεπτομερείς αναφορές από πλευράς κυβέρνησης, κάνοντας λόγο για θετική αξιολόγηση της Κομισιόν που ολοκληρώθηκε πριν το Πάσχα, και πως παραμένουν κάποιες συστάσεις που πρέπει να εκπληρωθούν που εμπεριέχουν όμως σημαντικές δυσκολίες. Στόχος, ανέφερε σε εκδήλωση στο «Ινστιτούτο Γλ. Κληρίδης», είναι να πειστεί η Κομισιόν να προχωρήσει στην τελευταία επαναξιολόγηση εντός του 2025.
Καθεστώς εξαίρεσης
Αν και διαχρονικά υπήρχε η αντίληψη πως η Κύπρος θα ήταν δύσκολο, έως και αδύνατον, να ενταχθεί στο Σένγκεν χωρίς τη λύση του Κυπριακού, καθώς αντικειμενικά δεν ελέγχει αποτελεσματικά τα σύνορά της (τα οποία –και για την Ε.Ε.– δεν βρίσκονται στην οδό Λήδρας αλλά στα ανοιχτά της Κερύνειας), η αξιολόγηση αυτή έχει αλλάξει επίσημα τουλάχιστον όσον αφορά την Κομισιόν, η οποία στην ιστοσελίδα της δεν καταγράφει απλώς τη σημερινή κατάσταση όπου η Κύπρος και η Ιρλανδία είναι τα μόνα δύο κράτη μέλη εκτός του χώρου ελεύθερης διακίνησης.
Όπως σημειώνεται στη σχετική ιστοσελίδα της Κομισιόν, η Κύπρος «είναι κράτος Σένγκεν, το οποίο σημαίνει ότι η χώρα συμμετέχει στη συνεργασία Σένγκεν», ωστόσο «οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα δεν έχουν ακόμη καταργηθεί από το Συμβούλιο» και η διαδικασία ολοκλήρωσης «βρίσκεται σε εξέλιξη».
Το καθεστώς της Κύπρου διαφέρει από αυτό της Ιρλανδίας, η οποία έχει εξαιρεθεί από την υποχρέωση της εφαρμογής των κανονισμών για το Σένγκεν και ακολουθεί τις δικές της πολιτικές θεωρήσεων και συνοριακών ελέγχων για πρακτικούς και πολιτικούς λόγους που σχετίζονται με τη γειτνίαση με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη σχέση με τη Βόρειο Ιρλανδία.
Σε εξέλιξη ο έλεγχος
Όπως είχε αναφέρει εκπρόσωπος της Κομισιόν στην «Κ» στα τέλη του 2022 (20/11/2022), η Κομισιόν είχε μέχρι τότε προχωρήσει σε αξιολόγηση της εφαρμογής των προνοιών του κεκτημένου του Σένγκεν για προστασία των προσωπικών δεδομένων (έγινε τον Νοέμβριο του 2019), για εφαρμογή της οδηγίας για επιστροφές πολιτών τρίτων κρατών (έγινε τον Δεκέμβριο του 2020) και για συνεργασία σε επίπεδο αστυνομικών δυνάμεων (έγινε τον Φεβρουάριο του 2021).
Από την αξιολόγηση αυτή είχαν εξαιρεθεί οι κατεχόμενες περιοχές όπου η κυβέρνηση δεν ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο, καθώς και η εφαρμογή του κεκτημένου Σένγκεν στην Πράσινη Γραμμή. Σύμφωνα όμως με τις Βρυξέλλες, «παρά την ειδική κατάσταση», η Κύπρος θεωρείτο πως είχε «καλή επίγνωση της κατάστασης σε σχέση με τις παράτυπες ροές μετανάστευσης και το διασυνοριακό έγκλημα στα θαλάσσια σύνορα».
Σε αυτή τη βάση προχώρησε και η σύνδεση της Κύπρου με Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν, η οποία υλοποιήθηκε τελικά τον Ιούλιο του 2023.
Σύμφωνα λοιπόν με όσα ανέφερε η Κομισιόν στη γραπτή απάντηση του επίτροπου Μπρούνερ στον κ. Χατζηπαντέλα στις 16 Απριλίου (η ερώτηση είχε κατατεθεί στις 2 Φεβρουαρίου), «η πρώτη αξιολόγηση της Κύπρου βρίσκεται σε εξέλιξη», με την Επιτροπή να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την πρόοδο που έχει σημειώσει η Κύπρος όσον αφορά την εκπλήρωση των τεχνικών απαιτήσεων Σένγκεν».
Απαντώντας εμμέσως σε ερώτημα του ευρωβουλευτή για το πώς μπορεί να βοηθηθεί η Κ.Δ. να διαχειριστεί την Πράσινη Γραμμή χωρίς αναγνώριση της «ΤΔΒΚ», ο κ. Μπρούνερ ανέφερε πως η Επιτροπή «γνωρίζει ότι η προσχώρηση της Κύπρου στον χώρο Σένγκεν απαιτεί τον δέοντα σεβασμό προς την ιδιάζουσα κατάστασή της και το πλαίσιο που εφαρμόζεται σύμφωνα με το πρωτόκολλο 10» και πως «η Επιτροπή είναι έτοιμη να ξεκινήσει διάλογο με την Κύπρο σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να επιτευχθεί αυτό, μεταξύ άλλων όσον αφορά την Πράσινη Γραμμή».
Ανισος, μακρύς δρόμος
Η αίτηση της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Κροατίας αξιολογήθηκε θετικά από την Κομισιόν τον Νοέμβριο του 2022, ωστόσο οι πορείες τους ήταν πολύ διαφορετικές. Από τη μια, η Κροατία –η οποία έγινε μέλος της Ε.Ε. το 2013– ολοκλήρωσε την αξιολόγησή της μεταξύ του 2016 και του 2020, το 2021 επιβεβαιώθηκε πως πληρούσε τα κριτήρια. Λίγες μέρες μετά την απόφαση της Κομισιόν, το Κοινοβούλιο ζήτησε την έγκριση της αίτησης πριν από το τέλος του έτους, και την 1η Ιανουαρίου του 2023 η Κροατία εντάχθηκε στο Σένγκεν.
Η Βουλγαρία και η Ρουμανία μπήκαν στην Ε.Ε. το 2004 ταυτόχρονα με την Κύπρο και ολοκλήρωσαν τη διαδικασία αξιολόγησης Σένγκεν το 2011, όμως για χρόνια δεν υπήρξε απόφαση για άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα λόγω της διαφωνίας αρκετών χωρών που επικαλούνταν θέματα διαφθοράς και ασφάλειας, με την τελευταία χώρα που ασκούσε βέτο να ήταν η Αυστρία η οποία επικαλείτο ανησυχίες για τον έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης.
Τα κενά ήταν πραγματικά, αλλά σύμφωνα με την Κομισιόν, μέχρι τα τέλη του 2022 η Βουλγαρία είχε βελτιώσει την παρακολούθηση και τους ελέγχους στα σύνορα, καθώς και την καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος σε συνεργασία με άλλες χώρες και μέσω της Europol, ενώ η Ρουμανία ενέτεινε τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης ανθρώπων. Και οι δύο χώρες έπρεπε να πείσουν την Κομισιόν πως δεν προχωρούν σε παράνομες επαναπροωθήσεις και πως τα αιτήματα ασύλου τυγχάνουν διαχείρισης με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Οι δύο χώρες έκαναν εντατικές προσπάθειες, καλώντας από κοινού τον Μάρτιο του 2022 εμπειρογνώμονες να εξετάσουν την πρόοδο που είχε γίνει για εθελοντικούς ελέγχους που έγιναν τον Οκτώβριο του ίδιου έτους.
Τον Μάρτιο του 2024 το Συμβούλιο ενέκρινε την άρση των ελέγχων στα θαλάσσια και εναέρια σύνορα μετά από συμφωνία των δύο χωρών με την Ουγγαρία, η οποία εργάστηκε έντονα ενόψει της Προεδρίας του Συμβουλίου την οποία ανέλαβε το δεύτερο μισό του ίδιου έτους, για να αρθούν οι ανησυχίες της Αυστρίας. Η συμφωνία προέβλεπε την κοινή αποστολή συνοριοφυλάκων στα σύνορα της Βουλγαρίας με την Τουρκία, και τη συνέχιση των ελέγχων στα χερσαία σύνορα μέχρι το τέλος του έτους.
