Του Γιάννη Ιωάννου
Αν και η φράση «μόνο οι νεκροί είδαν το τέλος του πολέμου» ελέγχεται ως προς την ιστορική της απόδοση στον Πλάτωνα, συνοψίζει ωστόσο πολύ επιγραμματικά τη φύση και την ουσία του πολέμου. Οι στρατιωτικές συγκρούσεις εξάλλου, από την εποχή που οι Νεάντερνταλ πολεμούσαν βίαια με τους Κρο-Μανιόν μέχρι την εποχή των δικτυοκεντρικών και υβριδικών πολέμων, συνδέονται άρρηκτα με την ίδια την ανθρώπινη φύση. Και την τραγωδία της αφαίρεσης της ανθρώπινης ζωής υπό το βάρος των χειρότερων ανθρώπινων ενστίκτων –και δη αυτού της επιβίωσης.
Τα τύμπανα του πολέμου ακούγονται ξανά από την αρχή της έλευσης του 2022 με φόντο την Ουκρανία, την κορύφωση της κρίσης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης και όλο το νεο-ψυχροπολεμικό συγκείμενο με το οποίο έρχεται αντιμέτωπη, ξανά, η Ευρώπη. Τρομακτικότερο δε από την ίδια την υπερσυγκέντρωση των ρωσικών στρατιών στα σύνορα της Ουκρανίας είναι ο τρόπος με τον οποίο όλο αυτό εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας σε πραγματικό χρόνο. Με ρυθμούς live τηλεοπτικής μετάδοσης μέσα από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Τη στιγμή μάλιστα που η δημοφιλής πλατφόρμα, ιδίως στους έφηβους, του Tik Tok, έχει καταστεί κυρίαρχη μεταξύ των Ρώσων στρατιωτών που κινούν άρματα μάχης και πυροβολικό προς τη ρωσουκρανική μεθόριο, απαραίτητο εργαλείο των παρατηρητών της OSINT σε σχέση με την ουκρανική κρίση τους τελευταίους μήνες.
Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε έναν γενικευμένο πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία –όπως και τα γεγονότα στη χώρα του 2013-2015– γίνεται συχνά, πέραν του βάρους της ανάλυσης και των πολιτικών και διεθνολογικών προεκτάσεων, χωρίς την επίγνωση των συνεπειών στον πυρήνα μιας ένοπλης σύγκρουσης, της ίδιας της φύσης του πολέμου. Με την ιδεοληπτική, συχνά, προσέγγιση των επιμέρους αφηγημάτων μέσα από το στενόμυαλο πρίσμα του μικρόκοσμού μας. Του Κυπριακού, των ελληνοτουρκικών και μιας ακαθόριστης αντίληψης ορισμού του τι θα συμβεί, αν ποτέ χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε τις συνθήκες του 1974 και της τουρκικής εισβολής. Σε αυτή την προσέγγιση για το τι θα συμβεί στην Ουκρανία πέραν των γηπεδικού τύπου αντιπαραθέσεων αδυνατούμε να κατανοήσουμε το συγκείμενο της πολεμικής αντιπαράθεσης. Την ανθρώπινη απώλεια, τον θάνατο αμάχων, τον θανάσιμο τραυματισμό που συχνά οδηγεί σε ακρωτηριασμό ή παράλυση. Την ανθρώπινη αποχαύνωση. Την πείνα, τη στέρηση, τον εκτοπισμό από την οικία τους ανθρώπων και την προσφυγιά. Τη δυστυχία που ενυπάρχει σε κάθε πολεμική αναμέτρηση. Και πέραν της έλλειψης ενσυναίσθησης ως προς την ανθρωπιστική διάσταση μιας πολεμικής αναμέτρησης, η ανάλυση και οι προσλήψεις για το Ουκρανικό συχνά λαμβάνουν ως δεδομένα τη διεξαγωγή ενός πολέμου, σε στρατηγικό, τακτικό/επιχειρησιακό και λογιστικό επίπεδο, ως κάτι απλό και δεδομένο. Με αδυναμία αντίληψης και κατανόησης του χρόνου, του χώρου, της κίνησης και άλλων βασικών παραμέτρων που υπάρχουν εκεί έξω. Μοιάζει παραπάνω με βιντεοπαιχνίδι ή χολυγουντιανή ταινία δράσης όπου όλα μοιάζουν αβίαστα. Από τις θεαματικές εκρήξεις εν μέσω γλωσσών φωτιάς μέχρι την κατάκτηση της επόμενης πίστας. Ή σαν περιοδικό αυτοκινήτου όπου συγκρίνονται το Χ με το Ψ μοντέλα ως προς την ιπποδύναμή τους.
Ο πόλεμος εκτός από τραγικός, ως προς τις συνέπειες της ανθρώπινης απώλειας, τις ψυχολογικές και κοινωνιολογικές του προεκτάσεις, αποτελεί και μια πολύπλοκη έννοια. Ακριβώς γιατί τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και σε φιλοσοφικό επίπεδο είναι δυσκολότερο, απ’ όσο νομίζει κανείς, αρχικά να προσεγγιστεί ως προς τον ίδιο της τον ορισμό και την κατανόησή της και στη συνέχεια ως προς την αναστοχαστική διαδικασία σε σχέση με τα αποτελέσματα που επιφέρει. Σε καμία περίπτωση δεν είναι ποδοσφαρικός αγώνας, παρά τα κλισέ «για μάχη στο Παγκόσμιο Κύπελλο Αγγλίας-Γερμανίας», όπου μπορεί να χάσεις 2-0 αλλά να έχεις προκριθεί στην επόμενη φάση λόγω του πρώτου αγώνα. Το 2-0 στο πεδίο της μάχης μπορεί να σημαίνει εκατόμβες νεκρών στρατιωτών και αμάχων, ζημιές εκατομμυρίων και χιλιάδες προσφύγων. Δεν είναι δύο γκολ.
Το τι θα συμβεί στην Ουκρανία έχει παγκόσμιες επιπτώσεις και αφορά ολόκληρο το διεθνές σύστημα, και την Κύπρο. Εξάγει πολλαπλά και χρήσιμα μαθήματα. Διεθνούς πολιτικής, διπλωματίας, ιστορίας, πολιτικής οικονομίας, κοκ. Μεταξύ όμως των γηπεδικών προσεγγίσεων και του αν ο Πούτιν ή η Δύση θα κερδίσουν ή αν έχουν δίκιο, προέχει κυρίως η ενσυναίσθηση. Η απώλεια της οποίας μας κάνει συχνά είτε να βλέπουμε τον πόλεμο ως παιχνίδι –και στα καθ’ ημάς να φαντασιωνόμαστε νικηφόρες εκστρατείες κατά του εχθρού– είτε να χλευάζουμε την υποχρέωσή μας, ως ενεργητικοί δημοκρατικοί πολίτες, να υπερασπιζόμαστε την ανεξαρτησία και την εδαφική κυριαρχία της χώρας μας. Ο πόλεμος έχει νεκρούς. Αυτοί μόνο βλέπουν το τέλος του. Καλό να μην το ξεχνάμε.
