Του Γιάννη Ιωάννου
Η πρόσληψη της Τουρκίας ως «επιτήδειου ουδέτερου» στην ουκρανική κρίση είναι μια φράση που την είδαμε ως κλισέ τις τελευταίες εβδομάδες να επαναλαμβάνεται τόσο από δημοσιογράφους και αναλυτές όσο κι από υποψήφιους κι εν δυνάμει υποψήφιους για τις προεδρικές εκλογές του 2023. Είναι μια τυπική, κυπριακή, αντίληψη για τον διεθνή διπλωματικό ρόλο της Άγκυρας υπό το βάρος της ιστορικής εμπειρίας της τουρκικής εισβολής –και των αποτελεσμάτων της, που ισχύουν de facto μέχρι και σήμερα. Ωστόσο, παράλληλα, παραμένει μια υπεραπλουστευτική προσέγγιση γεμάτη συναισθηματισμούς και έλλειψη κατανόησης τόσο για την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, ιδίως μετά το 2016, όσο και διαχρονικά. Ακριβώς γιατί τα τελευταία χρόνια τα αφηγήματα της κυπριακής εξωτερικής πολιτικής κατέρρευσαν υπό το βάρος των πραγματικών εξελίξεων στην περιοχή, των δυναμικών στην Ανατολική Μεσόγειο σε περιφερειακό επίπεδο, και –τώρα με τον πόλεμο στην Ουκρανία– δημιουργούν μάλλον περαιτέρω σύγχυση παρά μια προσπάθεια πραγματικής κατανόησης των αντικειμενικών συνθηκών.
Η Τουρκία κατόρθωσε μετά το 2016 να έρθει εγγύτερα με τη Ρωσία και να συνεργάζεται, στο πλαίσιο μιας πολιτικής ασφάλειας, στη βορειοδυτική Συρία. Κοινές περιπολίες στο Ίντλιμπ, συννενόηση ως προς τις στρατιωτικές επεμβάσεις της (4 στο σύνολο μετά το 2016), κοινές διπλωματικές προσπάθειες στο φορμάτ των συνομιλιών της Αστάνα και μια εξαιρετική «διαμερισματοποίηση» των σχέσεών τους, παρά τη μεγάλη εικόνα αντιπαράθεσης στο Ουκρανικό, μετά την περίοδο 2013-2015. Όντως, η Τουρκία κατόρθωσε να αναπτύξει άριστες σχέσεις με το Κίεβο, να παρεμβαίνει υπέρ των ταταρικών πληθυσμών και να εξάγει τα ΤΒ-2 Βayraktar drones της με την προοπτική της συμπαραγωγής. Παράλληλα στο κομμάτι των συμβατικών της υποχρεώσεων, ως κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ, τήρησε μια «χλιαρή» αλλά επί της αρχής στάση στο υποσύστημα της Μαύρης Θάλασσας, ιδίως μετά την κρίση των στενών του Κερτς μεταξύ Κιέβου και Μόσχας, την περίοδο 2018-2019.
Και τώρα ήρθε ο πόλεμος. Έναν πόλεμο που η Τουρκία μάλλον αντιλήφθηκε στη λογική όχι της «επιτήδειας ουδετερότητας», αλλά της έντονης προσαρμογής ως προς τα ζητήματα που την απασχολούν, νοουμένων των ρίσκων και των καλών σχέσεων που διατηρεί και με τα δύο αντιμαχόμενα μέρη: Καταδίκασε τη ρωσική εισβολή, στήριξε το Κίεβο έμπρακτα (το 90% των κρανών που φορούν οι Ουκρανοί στρατιώτες είναι τουρκικής κατασκευής), «σινιάλαρε» το κλείσιμο των Στενών σε ένα timing που πρακτικά δεν σημαίνει τίποτα για τη διεξαγωγή των ναυτικών επιχειρήσεων της Ρωσίας και προσπάθησε, με κάθε τρόπο, να έχει ένα ad hoc opt out από την επιβολή των κυρώσεων της Δύσης, της Ε.Ε. και άλλων χωρών του κόσμου –στη Μόσχα. Παράλληλα όμως είναι και η Τουρκία, στο έδαφος της οποίας την περασμένη Πέμπτη συναντήθηκαν για πρώτη φορά μετά από δύο εβδομάδες σκληρών στρατιωτικών επιχειρήσεων, οι υπουργοί Εξωτερικών Ουκρανίας και Ρωσίας και που διαδραματίζει τον ρόλο «εξισορροπητή» σε έναν πόλεμο με παγκόσμιες διαστάσεις. Κουλέμπα και Λαβρόφ δεν βρέθηκαν στη Βιέννη, τη Γενεύη ή το Παρίσι αλλά στην Αττάλεια. Μια διπλωματική «ποζισιόν» της Τουρκίας σε μια περίοδο που ο Ερντογάν προχωρεί, ενόψει 2023, με σταδιακή –πλην Κύπρου– άρση της διπλωματικής απομόνωσής του στην περιοχή αλλά και διεθνώς: Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ισραήλ αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα όπως και τα πολλαπλά μηνύματα προς την Ουάσινγκτον, οι σχέσεις με την οποία τα τελευταία χρόνια γνώρισαν σοβαρά σκαμπανεβάσματα και σωρεία προβλημάτων. Η δε ρωσική επιθετικότητα μπορεί να κάνει πολλά κράτη της περιοχής (μετά την Πολωνία, και τα κράτη της Βαλτικής) να αποκτήσουν τα τουρκικά drones –για τα οποία μερίδα της ελληνόφωνης ανάλυσης μάς έλεγε «σιγά, δεν είναι αποτελεσματικά εναντίον ενός συμβατικού στρατού, για τη Λιβύη, καλά είναι» μέχρι να δούμε βίντεο με στήλες ρωσικών αρμάτων, πολλών χιλιομέτρων, να εξουδετερώνονται από την επιτυχή χρήση τους.
Η Τουρκία συνεπώς, και ας το βάλουμε καλά στο μυαλό μας –σε Κύπρο κι Ελλάδα– ενόψει των επόμενων χρόνων πέραν των αφηγημάτων μας και των ευσεβοποθισμών μας, δεν είναι «επιτήδειος ουδέτερος». Είναι μια χώρα με ικανή διπλωματία, βάθος, προσεκτικό σχεδιασμό, ικανότητα στρατηγικών προσαρμογών και αντίληψης των διεθνών εξελίξεων και ειδικού βάρους. Κι αν ο πόλεμος στην Ουκρανία καταστεί, όπως τείνει, ένα σύνθετο πρόβλημα διεθνών σχέσεων για τις επόμενες δεκαετίες ίσως αποτελέσει και την αφετηρία για μια ισχυρή επαναπροσέγγιση –λόγω και των εξελίξεων στο Ιράν– Δύσης-Άγκυρας. Μια επαναπροσέγγιση που αν η Τουρκία στην ουκρανική κρίση βρεθεί στη σωστή πλευρά των πραγμάτων, θα αποδυναμώνει περαιτέρω το δικό μας επιχείρημα για τις έκνομες ενέργειές της στην περιοχή αλλά και για τη διαχρονική παραβίασή της στο Διεθνές Δίκαιο σε σχέση με την κατοχή του 37% της Κ.Δ. Καιρός να τα βάλουμε κάτω όλα αυτά στην Κύπρο. Πέραν των προεκλογικών τσιτάτων και του «κόστους στην Τουρκία» με τους όρους που είδαμε το 2017-2021.
Twitter: @JohnPikpas
ioannoug@kathimerini.com.cy
