Του Παύλου Ξανθούλη
Οι πολιτικές επικύψεις του αδύνατου μέρους σε μια διαπραγμάτευση είναι συνηθισμένο φαινόμενο, το οποίο ωστόσο είθισται να συγκαλύπτεται με ένα ιδιότυπο λεκτικό, επιτρέποντας στον ηττημένο να σώσει τα προσχήματα (face saving), για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης. Ωστόσο, στην περίπτωση του μνημονίου που υπέγραψαν η Σουηδία και η Φινλανδία, με την Τουρκία, αυτή η άτυπη αρχή, που τείνει να χαρακτηρίζει όλες τις συμφωνίες, δεν τηρήθηκε. Η Στοκχόλμη και το Ελσίνκι παραδόθηκαν όχι μόνο ουσιαστικά αλλά και επικοινωνιακά στις ορέξεις της Άγκυρας. Με την παρότρυνση του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ και της Ουάσιγκτον, Σουηδία και Φινλανδία είπαν «ναι» σε δέκα όρους που έθεσε γραπτώς η Άγκυρα, ως «προαπαιτούμενο», για να ενταχθούν στη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Ο δεκάλογος του Ερντογάν, τον οποίο είχε δημοσιεύσει η τουρκική εφημερίδα Γενί Σαφάκ, αποτυπώθηκε καρμπόν στο μνημόνιο που έβαλαν τις υπογραφές τους οι ΥΠΕΞ της Τουρκίας, της Σουηδίας και της Φινλανδίας.
Πέραν της πρωτοφανούς ουσιαστικής και επικοινωνιακής ήττας, το μνημόνιο Σουηδίας-Φινλανδίας, έχει δύο χαρακτηριστικά γνωρίσματα:
● Το πρώτο που κάποιος μπορεί να αντιληφθεί διαβάζοντας τις τρεις σελίδες του μνημονίου, είναι ότι η έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου τείνει να συρρικνώνεται και να υποχωρεί, μπροστά στις πολιτικές σκοπιμότητες. Έτσι, λοιπόν, δύο κράτη, μέχρι πρότινος υπόδειγμα προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου, αυτοαναιρέθηκαν, προκειμένου να εξασφαλίσουν το «ναι» της Άγκυρας για την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ, προ του φόβου επέκτασης του ρωσικού κινδύνου. Σουηδία και Φινλανδία αποδέχθηκαν να τροποποιήσουν τις εθνικές τους νομοθεσίες και να διαβουλεύονται με την Τουρκία για την απέλαση και έκδοση προσώπων που η Άγκυρα θεωρεί ως «τρομοκράτες», με το πρόσχημα σύνδεσής τους με την οργάνωση FETO του Γκιουλέν και την οργάνωση YPG/PYD. Οι δύο χώρες δεσμεύθηκαν ότι δεν θα στηρίζουν τις εν λόγω οργανώσεις. Όπως επίσης και ότι θα εξετάζουν τάχιστα και διεξοδικά τα αιτήματα της Άγκυρας για απέλαση/έκδοση προσώπων. Συνεπώς, όπως γίνεται κατανοητό, ο Ταγίπ Ερντογάν έχει εξασφαλίσει λόγο στα εσωτερικά της Σουηδίας και της Φινλανδίας, με τις υπογραφές των δύο χωρών. Και για να είναι σίγουρος ο Τούρκος Πρόεδρος τις έχει ήδη υποβάλει άμεσα σε «crash test», ζητώντας από τις κυβερνήσεις της Σουηδίας και της Φινλανδίας να εκδώσουν 33 πρόσωπα και προειδοποιώντας ότι εάν δεν υλοποιήσουν τις δεσμεύσεις τους, τότε η Τουρκική Εθνοσυνέλευση δεν θα εγκρίνει το μνημόνιο ένταξής τους στο ΝΑΤΟ.
● Η Στοκχόλμη και το Ελσίνκι μπορούν βεβαίως να παραδώσουν και τα κλειδιά των χωρών τους στον Ερντογάν, εάν και εφόσον το επιθυμούν. Αυτό όμως που δεν νομιμοποιούνται να πράξουν (και δυστυχώς το έκαναν) είναι να προσπαθήσουν μέσω των δικών τους υπογραφών να δεσμεύσουν κι άλλα κράτη, για να ικανοποιήσουν τους όρους της Τουρκίας. Αυτό μας φέρνει στο δεύτερο χαρακτηριστικό του μνημονίου. Η Σουηδία και η Φινλανδία λοιπόν δεσμεύθηκαν να στηρίξουν την πληρέστερη δυνατή συμμετοχή της Τουρκίας σε πρωτοβουλίες της Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας της Ε.Ε., ως επίσης και της συμμετοχής της Άγκυρας στο πρόγραμμα Στρατιωτικής Κινητικότητας της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας, PESCO. Η Σουηδία και η Φινλανδία δεν είναι εξωγήινοι. Γνωρίζουν πολύ καλά, από πρώτο χέρι, τις ενστάσεις της Κύπρου ως επίσης τις έκνομες ενέργειες της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ και στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου. Συνεπώς, οι δύο χώρες όφειλαν, αν μη τι άλλο, για λόγους πολιτικής αβρότητας προς την Κυπριακή Δημοκρατία, να διευκρινίσουν ότι η στήριξή τους στις επιδιώξεις της Τουρκίας, παρέχεται με σεβασμό στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Αν και αυτό δεν θα άλλαζε την ουσία, καθώς η Κυπριακή Δημοκρατία διατηρεί σε κάθε περίπτωση δικαίωμα άσκησης βέτο, όφειλαν να συμπεριφερθούν με τρόπο που να καθιστά σαφές ότι δεν αδιαφορούν για τις ανησυχίες της Λευκωσίας.
Δυστυχώς, δεν το έπραξαν. Γονάτισαν μπροστά στον Ερντογάν, χωρίς κανένα ενδοιασμό και χωρίς να σκέφτονται τις επιπτώσεις των δεσμεύσεων που ανέλαβαν έναντι της Άγκυρας, για άλλους εταίρους τους στην Ε.Ε. Όχι τόσο σε επίπεδο ουσίας, όπως προαναφέραμε, αλλά κυρίως σε επίπεδο της πολιτικής εικόνας που εκπέμπουν, η Στοκχόλμη και το Ελσίνκι, συνέβαλαν στην δημιουργία της εντύπωσης ότι η Άγκυρα μπορεί να διεκδικεί και να παίρνει ό,τι θέλει. Ακόμη και από τους προασπιστές της διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. Τους μέχρι πρότινος προασπιστές…
