Του Παναγιώτη Χριστιά
Ο θάνατος του Alexei Navalny στις ρωσικές φυλακές δεν αποτελεί είδηση για κανέναν. Η πραγματική έκπληξη ήταν η επιστροφή του στη Ρωσία μετά το θρίλερ της απόπειρας δολοφονίας του με τον απαγορευμένο νευροτοξικό παράγοντα Νοβιτσόκ, το 2020, αμέσως μετά από την αποθεραπεία του στο νοσοκομείο Charité του Βερολίνου. Όπως όλοι οι ηγέτες της ρωσικής αντιπολίτευσης, όπως και όλοι όσοι θα μπορούσαν να απειλήσουν την εξουσία του Ρώσου τυράννου, ο Navalny άφησε την τελευταία του πνοή ελπίζοντας, ίσως, πως αυτός θα αποτελέσει εξαίρεση και ότι οι θεσμοί στη Ρωσική Ομοσπονδία δεν είναι ανυπόστατοι. Πίστευε ότι η ρωσική δημοκρατία θα μπορούσε να αναστηλωθεί, ότι η ρωσική δικαιοσύνη θα ήταν αρκετά ισχυρή για να αντισταθεί στις θελήσεις του τυράννου, ότι ο ρωσικός λαός θα ξεσηκωνόταν ίσως στην είδηση ενός ξαφνικού θανάτου του. Τίποτε όμως από όλα αυτά δεν συνέβη. Όπως και πολλοί πριν από αυτόν, έφυγε χωρίς να δημιουργήσει ιδιαίτερο πρόβλημα στην εξουσία του Κρεμλίνου. Η εγκληματική εξόντωση των αντιπάλων τού Πούτιν πλέον δεν αποτελεί αδίκημα στη Ρωσία. Μάλιστα, το ύφος και η στιγμή της δολοφονίας Navalny φαίνεται να αποτελούν ένα σαρκαστικό και κυνικό μήνυμα του Πούτιν στη Δύση, ότι πλέον τίποτε και κανείς δεν μπορεί να τον αγγίξει. Οι καταδικαστικές ιαχές της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ μοιάζουν αστείες, τόσο στερούνται την οποιαδήποτε ένδειξη αποτελεσματικότητας. Πώς θα αντιμετώπιζε άραγε ένας Μακιαβέλλι έναν τέτοιο τύραννο; Πώς περιορίζεις την εξουσία ενός πολιτικού που δεν αντιμετωπίζει κανένα θεσμικό αντίβαρο, στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό, και δεν διστάζει να προβεί σε αποτρόπαια εγκλήματα για να μην δει την εξουσία του να περιορίζεται;
Στο σύνολο της γραμματείας, αρχαίας και νεότερης, για το πόσο ευάλωτος είναι ο τύραννος, άφιλος και δύσπιστος σε βαθμό παράνοιας, θα μπορούσε κάποιος να προσθέσει και τον άνθρωπο του «υπογείου» του Ντοστογιέφσκι. Ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας επιδίδεται σε ένα παιχνίδι αυτογνωσίας της κακίας, παρουσιάζοντας με γλαφυρό τρόπο ό,τι πιο σκοτεινό υπάρχει στην ανθρώπινη ψυχή, τη μισαλλοδοξία, τον φθόνο, την ποταπότητα και, το σημαντικότερο, την ηδονή τού να πράττεις το κακό ταπεινώνοντας τους άλλους. Γιατί πώς αλλιώς θα μπορούσε να «διαβαστεί» η δολοφονία του Navalny στην τωρινή συγκυρία αν όχι ως απόπειρα εξευτελισμού της Δύσης και του ιδεώδους του κράτους δικαίου; Ο «υπόγειος» Πούτιν αντλεί περισσή ευχαρίστηση από την ακύρωση των διακρατικών θεσμών, των συμβάσεων και των διεθνών συμφωνιών. Αισθάνεται υπέρτατη ηδονή να ταπεινώνει όλους τους δημοκρατικούς ηγέτες του Δυτικού κόσμου, ενώ στέκεται μόνος, εκεί στην υγρασία, τη μούχλα και τη σαπίλα τού «υπογείου» του, εκεί όπου τον έχει κλειδώσει το υπερτροφικό εγώ του. Καγχάζει κρυφά και ελπίζει, πάντα κρυφά, να δουν και οι άλλοι τον καγχασμό του. Καλεί τον κόσμο όλο να «διαβάσει» το διεστραμμένο μυαλό του, να ακούσει τον αντίλαλο της ίδιας του της φωνής να του λέει ότι για το έγκλημα αυτό που διέπραξε δεν υπάρχει και δεν θα μπορέσει ποτέ να υπάρξει τιμωρία.
Ακόμα περισσότερο, η άνανδρη αυτή δολοφονία αποτελεί ένα κάλεσμα στους τυραννίσκους της Δύσης, σε όλους και όλες που κρυφά ελπίζουν να κυβερνήσουν «υπόγεια» εντός ενός φιλελεύθερου συστήματος. Τους δείχνει τι είναι σε θέση να κάνει ο ίδιος και τους προκαλεί να τον ανταγωνιστούν και να γίνουν ισχυροί όπως αυτός. Γιατί τι είναι άραγε η πολιτική παντοδυναμία όλων αυτών των «χαρισματικών» ηγετών που υπόσχονται στα έθνη τους να τους δώσουν το χαμένο μεγαλείο που τόσο αξίζουν, αν όχι το δικαίωμα στην ατιμωρησία για τα εγκλήματα που διαπράττουν στο όνομα του λαού τους; Αυτό το αίσθημα ατιμωρησίας είναι που προσιδιάζει στον ιδιαίτερο χαρακτήρα του τυραννικού ανθρώπου.
Το αίσθημα αυτό εντείνεται όσο αυξάνει το μέγεθος του εγκλήματος για το οποίο μένει κάποιος ατιμώρητος. Μέσα από τη διεστραμμένη δυναμική της ατιμωρησίας, στο τέλος καταλήγει ο κάθε τύραννος να ανταγωνίζεται όχι τους άλλους τυράννους αλλά τον ίδιο τον εαυτό του. Ο Κορνήλιος Νέπος είχε γράψει στο πορτραίτο του για τον Ιούλιο Καίσαρα ότι ο Ιούλιος φθονούσε τον Καίσαρα σε σημείο που να μην έχει ποτέ ηρεμία και τα έργα του να είναι το ένα πιο μεγαλειώδες από το άλλο.
Σύμφωνα με τη λογική αυτή, ο Ρώσος άνθρωπος του «υπογείου» είναι ακόμη στην αρχή των ανοσιουργημάτων του. Ευτυχώς, οι θαυμαστές και μιμητές του στη Δύση υστερούν, προς το παρόν τουλάχιστον, σε «μεγαλείο». Προς το παρόν το κακό που προσπαθούν να προκαλέσουν εμποδίζεται από ισχυρούς θεσμούς και δημοκρατικές παραδόσεις. Εμποδίζονται από μικρούς και ταπεινούς ανθρώπους, πιστούς στο καθήκον τους, όπως όλες και όλοι όσοι αποσόβησαν το πραξικόπημα στο Καπιτώλιο. Δυστυχώς όμως οι άνθρωποι του δυτικού «υπογείου» έχουν βρει έναν σίγουρο τρόπο να διατυμπανίζουν τις αρρωστημένες σκέψεις διχόνοιας και αιματοκυλίσματος, τους κοινωνικούς ιστοτόπους. Ο σαρκασμός της φωνής του Ντοστογιέφσκι ακούγεται πλέον ξεκάθαρος. Κυνικός και ηχηρός, ο λόγος του Ρώσου συγγραφέα αντηχεί στα μηνύματα μίσους με τα οποία τα διάφορα τρολ του Διαδικτύου προσβάλλουν τη μνήμη του Ρώσου αντιφρονούντος. Όσοι ευαγγελίζονται την «παρακμή της Δύσης» χλευάζουν την αδυναμία των φιλελεύθερων δημοκρατιών να σταματήσουν τα αποτρόπαια εγκλήματα του Κρεμλίνου. Μετατρέποντας την ελευθερία του λόγου και της έκφρασης σε «υπόγεια», φιλοδοξούν να αποσταθεροποιήσουν τους ελεύθερους θεσμούς.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
