Του Παναγιώτη Χριστιά
Στην πολυσυζητημένη ομιλία του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, τον Φεβρουάριο του 1962, με τίτλο «Γιατί παραμένουμε Εβραίοι», ο Λέο Στράους έλεγε χαρακτηριστικά ότι ακόμη και αν οι ίδιοι οι Εβραίοι αποφάσιζαν να μην είναι πλέον Εβραίοι μέσω μιας πλήρους πολιτισμικής ενσωμάτωσης (assimilation) στα διάφορα έθνη στα οποία κατοικούσαν, οι άλλοι λαοί θα έβλεπαν πάντα σε αυτούς τον Εβραίο. Η εβραϊκή ταυτότητα, θύμιζε ο Στράους, ήταν εξίσου υπόθεση των ίδιων των Εβραίων όσο και των υπόλοιπων λαών στους οποίους οι Εβραίοι είχαν ενσωματωθεί εδώ και αιώνες. Ο πολιτικός σιωνισμός, με τον οποίο ο Στράους διαφωνούσε, ήταν αποτέλεσμα αυτού του ετεροπροσδιορισμού. Το εβραϊκό έθνος ήταν αδιάσπαστο ακόμη και αν οι πολίτες του ήταν Γάλλοι, Γερμανοί ή Ολλανδοί, ακόμη και αν οι ίδιοι δεν είχαν καμία συνείδηση ότι είναι Εβραίοι και καμία θέληση να είναι Εβραίοι. Αυτή ήταν η εμπειρία του Ολοκαυτώματος. Πολλές φορές η εθνική συνείδηση ξυπνάει και η απόφαση για πολιτική δράση λαμβάνεται λόγω των εχθρικών πυρών και όχι λόγω των φίλιων λόγων. Η δριμύτητα με την οποία η Ευρώπη βάλλεται σήμερα από Ανατολή και Δύση, δείχνει με βεβαιότητα ότι, όπως και στην περίπτωση των Εβραίων, ακόμη κι αν οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι δεν θεωρούν ακόμη τους εαυτούς τους ως έναν και ενιαίο λαό, ως ένα και ενιαίο έθνος, Δύση και Ανατολή τους αναγνωρίζουν ως τέτοιους. Τα πυρά του Τραμπ και του Πούτιν, στρέφονται συγκεκριμένα κατά του ευρωπαϊκού λαού, με τόση δε δριμύτητα και λύσσα που θα περιέγραφε κανείς αυτή την εχθρότητα ως ιερό πόλεμο κατά των αξιών και του πολιτικού πολιτισμού που εκφράζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση. Σήμερα, «Ένωση» σημαίνει πολύ περισσότερο από μια απλή οικονομική συμμαχία: σημαίνει την κοινή μοίρα μπρος στον κοινό εχθρό και τον υπέρ πάντων αγώνα για την πολιτική επιβίωση.
Ο ευρωπαϊκός πατριωτισμός δεν είναι πλέον απλά σύμπραξη για προάσπιση των συμφερόντων, αλλά αγώνας για την προάσπιση των πάτριων αγαθών της δημοκρατίας, των φιλελεύθερων αρχών και των θεσμών του κράτους δικαίου. Ο ευρωπαϊκός πατριωτισμός είναι ένας συνταγματικός πατριωτισμός και όχι ένας φυλετικός εθνικισμός. Η αφύπνιση των Ευρωπαίων μπρος στον διπλό αμερικανο-ρωσικό κίνδυνο προσδιορίζει με περισσότερη ακρίβεια τις συνταγματικές αρχές της Ευρώπης απ’ όσο θα το έκανε ένα γραπτό σύνταγμα. Η Ένωση σήμερα διέπεται από τις αρχές ενός άγραφου συντάγματος, ενός συντάγματος το οποίο οι Ευρωπαίοι πολίτες βιώνουν καθημερινά και το οποίο αισθάνονται να απειλείται κάθε φορά που ο Τραμπ, ο Βανς ή ο Μασκ υποστηρίζουν με ζήλο και φανατισμό νεοναζιστικά μορφώματα στη Γερμανία, τη Γαλλία, τη Ρουμανία, την Ολλανδία, την Ελλάδα ή την Κύπρο.
Τη νύχτα της Πέμπτης 3ης Απριλίου προς Παρασκευή 4 Απριλίου, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, ζήτησε την «απελευθέρωση» της Μαρίν Λεπέν, κρίνοντας ότι η ποινή της μη εκλογιμότητας συνιστά «κυνήγι μαγισσών», που σκοπό έχει να την εμποδίσει να κερδίσει τις γαλλικές προεδρικές εκλογές του 2027. Λίγο νωρίτερα, ο αντιπρόεδρος της αμερικανικής κυβέρνησης, Τζ. Ντ. Βανς, είχε επίσης καταγγείλει την απόφαση του δικαστηρίου, λέγοντας ότι «αυτό δεν είναι δημοκρατία». Η μαζική αυτή επέμβαση της επίσημης κυβέρνησης των ΗΠΑ υπέρ της Λεπέν και κατά της Γαλλικής Δημοκρατίας μόνο αποτροπιασμό πλέον προκαλεί στον Ευρωπαίο πολίτη. Η στήριξη νεοναζιστικών κομμάτων και η ελπίδα της αμερικανικής κυβέρνησης ότι κάποια στιγμή ολόκληρη η Ευρώπη θα κυριευθεί πολιτικά από νεοναζί δεν είναι ξένες από τη σουπραματιστική (white supremacist) ιδεολογία του Τραμπ και των φανατικών υποστηρικτών του όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Πρόκειται στην ουσία για πολιτική επίθεση εναντίον της καρδιάς του ευρωπαϊκού αισθήματος δημοκρατίας, ισότητας και δικαιοσύνης, επίθεση κατά του ευρωπαϊκού πατριωτισμού. Διότι, όντως, μια Ευρώπη την οποία θα κυβερνούν νεοναζί, φιλοτραμπικοί και φιλοπουτινικοί, δεν θα είναι πλέον ευρωπαϊκή. Οι ρωσικοί πύραυλοι που απειλούν πλέον άμεσα την Ευρώπη, από τη μία, και ο οικονομικός και πολιτικός πόλεμος που διεξάγουν οι ΗΠΑ κατά της Ένωσης, από την άλλη, γίνονται αιτία αφύπνισης ενός ευρωεθνικισμού, στηριγμένου στην υπεράσπιση της μιας και ενιαίας πολιτικής ταυτότητας, του ενός και κοινού άγραφου συντάγματος της Ευρώπης. Πάνω στο άγραφο αυτό σύνταγμα στηρίζονται τα γραπτά συντάγματα των λαών της. Το άγραφο αυτό σύνταγμα είναι γέννημα της ευρωπαϊκής ιστορίας και της ευρωπαϊκής σκέψης. Ποτίστηκε με το αίμα των ευρωπαϊκών λαών στον αγώνα τους για ελευθερία και ισότητα. Το άγραφο σύνταγμα της Ένωσης κρατάει ζωντανές τις μνήμες των δύο παγκόσμιων πολέμων, του Ολοκαυτώματος και της αποικιοκρατίας. Χτίστηκε μέσα από τις αρνητικές αυτές συλλογικές εμπειρίες και μόρφωσε την κοινή συνείδηση των σημερινών Ευρωπαίων πολιτών. Η αποφυγή των λαθών του παρελθόντος και το χτίσιμο ενός κοινού μέλλοντος για τους λαούς της Ευρώπης είναι ταυτόσημα με την πίστη στις άγραφες συνταγματικές αρχές. Για τους λόγους αυτούς, η επίθεση σε αυτές τις αρχές διά στόματος προέδρου και αντιπροέδρου των ΗΠΑ είναι μια αποτρόπαιη πράξη, μια πράξη μίσους κατά της ελευθερίας των Ευρωπαίων, κατά της ίδιας τους της ύπαρξης. Η αντίδραση σε αυτή την πράξη κήρυξης ιδεολογικοπολιτικού πολέμου είναι η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού πατριωτισμού, της περηφάνειας να υπερασπίζεται κανείς την ίδια του την ψυχή. Όπως έγραφε ο Δημοσθένης, όταν μια δημοκρατική πόλη πολεμάει μια άλλη δημοκρατική πόλη κινδυνεύει να χάσει το σώμα της. Όταν πολεμάει μια τυραννία, κινδυνεύει να χάσει την ψυχή της.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
