Του Παναγιώτη Χριστιά
«Όταν μιλούν τα όπλα, ο νόμος σιωπά»: η φράση αποδίδεται στον Κικέρωνα και ήταν το βασικό επιχείρημα κατά την υπεράσπιση του φίλου του Μίλωνα (Pro Milone), ο οποίος δικαζόταν για φόνο. Το επιχείρημα αυτό είναι το δικαίωμα της αυτοάμυνας, η νομιμοποίηση δηλαδή του φόνου όταν αυτός διαπράττεται με κίνητρο και στόχο την υπεράσπιση της ζωής του θύτη.
Η φράση αυτή, όμως, δεν άργησε να πάρει μιαν άλλη σημασία στη νεότερη εποχή, αυτή της ανάγκης περιορισμού των ατομικών ελευθεριών για τις ανάγκες του πολέμου. Η κυβέρνηση του Αβραάμ Λίνκολν χρησιμοποίησε την έκφραση του Κικέρωνα με αυτή τη νέα σημασία κατά τη διάρκεια του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου στο αίτημά της προς το Ανώτατο Δικαστήριο για αναστολή του habeas corpus. Η ρήση είναι έκτοτε ταυτόσημη της κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Υπάρχει όμως ένας χώρος όπου, αν και δεν έχει κηρυχθεί καμία έκτακτη ανάγκη σε κανένα κράτος, η ρήση του Κικέρωνα είναι σε πλήρη ισχύ: ο χώρος της κατασκοπείας. Επίσημα χρησιμοποιούνται άλλοι όροι, όπως υπηρεσίες «πληροφοριών» ή «ασφάλειας» ή «αντικατασκοπεία», όλοι όμως γνωρίζουν ότι ο ακήρυχτος πόλεμος της κατασκοπείας είναι στην ουσία παγκόσμιος και δεν γνωρίζει ούτε συνθήκες ειρήνης ούτε νόμους σε καιρό ειρήνης ή έστω και σε καιρό πολέμου.
Πρόσφατα, η κινεζική κυβέρνηση παρουσίασε τη νέα γενιά πολεμικών αεροσκαφών της με τεχνολογία απόκρυψης (stealth). Φημολογείται ότι η τεχνολογία απόκρυψης είχε κλαπεί από τους Αμερικανούς. Αυτό είναι μόνο μία από τις χιλιάδες των περιπτώσεων βιομηχανικής κατασκοπείας στην οποία επιδίδονται χώρες όπως η Κίνα ή η Ρωσία, αλλά θα ήταν αφελές να πιστεύει κανείς ότι οι δυτικές δημοκρατίες δεν επιδίδονται στο παιχνίδι αυτό επιδεικνύοντας τον ίδιο ζήλο με τους εχθρούς τους. Η κατασκοπεία όμως δεν σταματάει στο κυνήγι πληροφοριών. Δολιοφθορές, σαμποτάζ, αποστολές εξόντωσης αντιπάλων, οργάνωση κρυφών επιχειρήσεων σε εχθρικό έδαφος, η πραγματικότητα δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από τα καλά κινηματογραφικά έργα κατασκοπείας. Ο κόσμος αυτός έμενε μακριά από την καθημερινότητα των πολιτών, οι οποίοι πληροφορούνταν από τις εφημερίδες για αυτομολήσεις Σοβιετικών ή Βορειοκορεατών, σχηματίζοντας την ιδέα ότι οι δυτικές «υπηρεσίες» βοηθούσαν καταπιεσμένους να αποκτήσουν ελευθερία και άσυλο. Οι νέες τεχνολογίες, όμως, τα διαδικτυακά συστήματα, η ασύρματη λειτουργία της κινητής τηλεφωνίας, εγκαινίασαν μια νέα εποχή, όπου τα παιχνίδια των κατασκόπων περιλαμβάνουν πλέον όλες και όλους, ανεξαρτήτως θέσης, επαγγέλματος, ιδεολογίας ή οικονομικής κατάστασης.
Το παγκόσμιο διαδικτυακό χωριό είναι στην ουσία ένας τόπος ανομίας όπου τα πάντα επιτρέπονται. Εκατομμύρια στρατιώτες κρύβονται πίσω από τις καθημερινές αθώες συνομιλίες και ανταλλαγές μηνυμάτων, έτοιμοι να αξιοποιήσουν την παραμικρή ευκαιρία, την παραμικρή πληροφορία που τους προσφέρει το διαδίκτυο. Δεν διστάζουν να «χακάρουν» (hack) προστατευόμενους ιστοτόπους, τράπεζες, νοσοκομεία, πανεπιστήμια, ιδιωτικές επιχειρήσεις και ινστιτούτα. Σκοπός τους δεν είναι μόνο η πρόκληση χάους, παράλυσης, κοινωνικής αναστάτωσης, δεν είναι απλώς η δημιουργία ενός κοινού αισθήματος γενικευμένης ανασφάλειας, φόβου και αδυναμίας. Είναι πολύ πιο ουσιαστικός. Στην ουσία δεν υπάρχει καμία εφεύρεση ή τεχνολογία πολιτική ή στρατιωτική, κανένα μυστικό, κρατικό, εταιρικό ή ατομικό, που να μην κινδυνεύει να υποκλαπεί. Ο αγώνας πλέον είναι μόνο ενάντια στον χρόνο. Ελπίζουμε μόνο να καθυστερήσουμε τους εχθρούς μας και να πάρουν στα χέρια τους την τεχνολογία την οποία εμείς θα έχουμε ήδη ξεπεράσει. Αυτό δίνει μια τεράστια ώθηση αλλά και σημαντική πίεση στον χώρο της έρευνας αιχμής. Πέρα όμως από την αμιγώς πολεμική όψη της κατασκοπείας, υπάρχει και η ηθική.
Ο πόλεμος του διαδικτύου είναι πλέον μια μόνιμη μορφή πολέμου στην οποία επιδίδονται κρατικοί οργανισμοί, ιδιωτικές δομές και άτομα. Οι μόνοι νόμοι του διαδικτύου είναι αυτοί της φυσικής κοινωνίας. Πρέπει να είσαι πιο δυνατός από τους άλλους: καλύτερη ασφάλεια, περισσότερη υπολογιστική ισχύς, πιο έμπειρο και εκπαιδευμένο προσωπικό. Κανείς νόμος δεν μπορεί πλέον να προστατεύσει τον πολίτη, όταν οι επιθέσεις προέρχονται από οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη και οργανώνονται κεντρικά από αόρατες στρατιές χάκερ στην υπηρεσία αλλότριων εθνικών συμφερόντων. Ταυτόχρονα, όμως, κανένας νόμος δεν μπορεί να απαγορεύσει σε οποιοδήποτε νομικό ή φυσικό πρόσωπο να προστατευθεί μόνο του, ανταποδίδοντας ενδεχομένως τα χτυπήματα που δέχεται με σκοπό να παραμείνει όρθιο στο ρινγκ. Έτσι, η οργάνωση προπαγάνδας παραπληροφόρησης ή ψευδούς πληροφόρησης, η διασπορά ψευδών ειδήσεων μπορεί να θεωρηθεί ως πράξη αυτοπροστασίας ή αυτοάμυνας. Εταιρείες και άτομα, ακόμη και κρατικές υπηρεσίες μπορούν να επιδοθούν στο παιχνίδι της απόκρυψης της πληροφορίας μέσα σε χειμάρρους λανθασμένων δεδομένων και ανυπόστατων φημολογιών. Τα μέτρα αυτά σκοπό έχουν, καταρχάς, να αποτρέψουν τον εχθρό από το να προσπαθήσει να υποκλέψει στοιχεία και κατά δεύτερον, να αντιμετωπίσει επιτυχώς κάθε εχθρική επιχείρηση κλοπής δεδομένων ή δολιοφθοράς.
Η κατάσταση εξωτερικής ανομίας μετατρέπεται έτσι σε μια κατάσταση συνειδησιακής ανομίας, όπου η ανυπαρξία νόμου μεταφράζεται σε αχρηστία του νόμου ή της ηθικής. Η φράση του Κικέρωνα παίρνει μια καινοφανή σημασία, αυτή της αδυναμίας ύπαρξης νομικού πλαισίου όσο μαίνεται ο ιδιότυπος αυτός πόλεμος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, ο πόλεμος αυτός ούτε έχει ποτέ κηρυχθεί ούτε και πρόκειται να τερματιστεί. Θέτει τις κοινωνίες μας μπρος σε ένα πρωτόγνωρο πεδίο ερωτήσεων ως προς τη δυνατότητα συγκρότησης πολιτικής κοινότητας, εθνικής, διεθνούς ή παγκόσμιας, μιας κοινότητας που δεν θα διέπεται από νόμους αλλά από το δίκαιο του ισχυρότερου. Όπως έλεγε και ο Πασκάλ, «αφού δεν μπορούμε να κάνουμε το δίκαιο ισχυρό, πρέπει να κάνουμε το ισχυρό δίκαιο».
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
