Του Παναγιώτη Χριστιά
Υπάρχει κάτι στη φύση των τυράννων που τους ωθεί να θαυμάζουν τους άλλους τυράννους, ακόμη και αν είναι εχθροί τους, ακόμη και αν τα συμφέροντά τους είναι αλληλοσυγκρουόμενα. Ταυτόχρονα, μισούν οποιονδήποτε αντιτίθεται στην τυραννία ή απεχθάνεται τον αυταρχισμό, ακόμη και εάν είναι σύμμαχος ή μοιράζονται κοινά συμφέροντα. Μια συστηματική προσπάθεια κατανόησης της αυταρχικής προσωπικότητας έγινε με το έργο «Η αυταρχική προσωπικότητα» (The authoritarian personality), δημοσιευμένο στη Νέα Υόρκη το 1950, των Adorno, Frenkel-Brunswik, Levinson και Sanford. Σύμφωνα με τους παραπάνω, τα αυταρχικά άτομα παρουσιάζουν προδιαθέσεις, όπως η εμμονή με την εξουσία και η μεροληπτική εύνοια της εθνοτικής ή θρησκευτικής τους ομάδας.
Οι προδιαθέσεις αυτές προέρχονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον και την ανατροφή τους ως παιδιά. Βίαιοι, σκληροί και επικριτικοί γονείς, υποστήριξε η έρευνα, είχαν πιθανότητες να διαμορφώσουν παιδιά με αυταρχική προσωπικότητα. Μη μπορώντας να εκφράσουν την εχθρότητά τους προς τους αυστηρούς γονείς τους, τα παιδιά αυταρχικών ατόμων μετατοπίζουν την επιθετικότητά τους σε ευκολότερους στόχους, όπως οι μειονοτικές ομάδες. Αυτό τους καθιστά ιδιαίτερα επιρρεπείς σε αντιφιλελεύθερες και αντιδημοκρατικές ιδεολογίες. Αυτό βέβαια, προσέθεσαν οι συγγραφείς, δεν σημαίνει ότι όλα τα παιδιά που μεγάλωσαν με αυταρχικούς γονείς διαμορφώνουν και τα ίδια αυταρχικό χαρακτήρα.
Αναλύοντας τα δυο χαρακτηριστικά, παρατηρούμε τα εξής. Η εμμονή με την εξουσία οδηγεί σε πολύ συγκεκριμένες συμπεριφορές, όπως ο παράλογος σεβασμός και η ακατανόητη υποταγή σε άτομα με εξουσία, ανεξαρτήτως του τρόπου με τον οποίο αποκτήθηκε ή ασκείται η εξουσία.
Κριτήριο για το αυταρχικό άτομο δεν είναι το είδος της εξουσίας που έχει κάποιος αλλά το πόση εξουσία διαθέτει. Τα αυταρχικά άτομα έχουν την τάση να φέρονται δουλικά απέναντι σε άτομα με εξουσία και τυραννικά σε όποιον θεωρούν αδύναμο ή κατώτερό τους. Η ίδια εμμονή με την εξουσία και την ισχύ τα ωθεί να κατανέμουν την εκτίμησή τους στους ανθρώπους ανάλογα με την κοινωνική τους ιεραρχία και το κοινωνικό και οικονομικό τους στάτους.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό έχει επίσης σημαντικές συμπαραδηλώσεις. Η αυταρχική προσωπικότητα δεν είναι απλώς προσηλωμένη σε εθνικιστικά ιδεώδη. Τρέφει εκτίμηση προς οτιδήποτε θεωρεί ίδιο ή όμοιο, απορρίπτοντας με επιθετικό τρόπο το άλλο, το διαφορετικό. Έτσι, ένας αυταρχικός λευκός άνδρας (WASP) πάντα θα θεωρεί μια γυναίκα ή έναν έγχρωμο κατώτερους και δεν θα νιώσει ποτέ σεβασμό απέναντί τους όση ισχύ και εξουσία κι αν έχουν, όποια κι αν είναι η κοινωνική τους θέση. Απαιτεί δε την υποταγή τους σε αυτόν και όταν κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει αντιδρά με εκφράσεις μίσους και βίαιες συμπεριφορές.
Με άλλα λόγια, το αυταρχικό άτομο έχει την τάση να ταξινομεί τους ανθρώπους σε ομάδες στις οποίες ανήκει και σε ομάδες στις οποίες δεν ανήκει, θεωρώντας τις τελευταίες κατώτερες.
Η παραδοσιολαγνεία του αυταρχικού ατόμου για παράδειγμα σχετίζεται με την αυτοεκτίμησή του, αφού θεωρεί τον εαυτό του το αυθεντικό μοντέλο ανθρώπου, που θα έπρεπε να προβάλλεται από την παράδοση.
Έτσι, όταν ο πρόεδρος Τραμπ αποκαλεί τον πρόεδρο Ζελένσκι «δικτάτορα», μπορούμε να είμαστε απόλυτα βέβαιοι ότι ο Ουκρανός πρόεδρος δεν είναι δικτάτορας. Αν ήταν, ο Τραμπ θα τον θαύμαζε και θα τον σεβόταν, θα ήταν δηλαδή «φίλος» του. Εξετάζοντας την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Τραμπ είναι δύσκολο να μη διακρίνει κανείς τον αυταρχικό της χαρακτήρα.
Υποτιμά και επικρίνει με μίσος την Ευρώπη, την οποία θεωρεί αδύναμη και κατώτερη των ΗΠΑ. Υποτιμά και επιτίθεται στα δημοκρατικά καθεστώτα, επειδή θεωρεί ότι η δημοκρατία είναι το πολίτευμα των αδύναμων λαών.
Αντίθετα, θαυμάζει τους τυράννους και συνδιαλέγεται με αυτούς εντάσσοντάς τους στον κύκλο των συμφερόντων του. Ενώ για έναν δημοκράτη πρόεδρο των ΗΠΑ, ο Πούτιν ή ο Κιμ Γιονγκ Ουν είναι εχθροί και τα καθεστώτα τους πρέπει να αντιμετωπισθούν εχθρικά, για τον πρόεδρο Τραμπ είναι φίλοι και πρέπει να βρεθεί τρόπος να εναρμονισθούν τα συμφέροντα της Ουάσιγκτον με αυτά της Μόσχας και της Πιονγιάνγκ. Εν προκειμένω, το σχέδιο του Τραμπ για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία είναι η άνευ όρων παράδοση του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας στις ΗΠΑ, τόσο της ελεύθερης όσο και της κατεχόμενης. Με τον τρόπο αυτό, η Ουκρανία εκφράζει την υποταγή της και ο Πούτιν αποκτά κοινά συμφέροντα, αναπτύσσοντας έτσι πολιτική φιλία με την Ουάσιγκτον.
Αν η κυβέρνηση Ζελένσκι δεν ανατραπεί ή υποταχθεί στις θελήσεις του Αμερικανού προέδρου, τότε o τελευταίος θα κάνει τα πάντα για να καταλάβουν οι ρωσικές δυνάμεις όσο περισσότερο έδαφος της Ουκρανίας γίνεται για να το εκμεταλλευτούν στη συνέχεια οι αμερικανικές επιχειρήσεις του κύκλου Τραμπ προχωρώντας σε εμπορικές συμφωνίες με το καθεστώς Πούτιν.
Η νέα τάξη πραγμάτων, την οποία χτίζει ο Τραμπ, συνίσταται στη μείωση της πολιτικής ισχύος των δημοκρατιών και ταυτόχρονη αύξηση της επιρροής των αυταρχικών καθεστώτων στον πλανήτη. Για τον λόγο αυτό διχάζει τη Δύση, ξεκινάει εμπορικό και διπλωματικό πόλεμο με την Ευρώπη και καταστρέφει οποιαδήποτε διεθνή οντότητα ενστερνίζεται τη δημοκρατία και τον φιλελευθερισμό. Ταυτόχρονα, κρύβεται πίσω από ξεπερασμένες έννοιες, όπως αυτή του απομονωτισμού, για να περιορίσει τη δημοκρατική επιρροή των ΗΠΑ στον υπόλοιπο κόσμο. Για τους Αρχαίους, πολιτική ήταν το να ωφελείς τους φίλους και να βλάπτεις τους εχθρούς. Για μια αυταρχική προσωπικότητα, η επιλογή φίλου και εχθρού είναι ζήτημα προδιάθεσης.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
