Του Παναγιώτη Χριστιά
Τι δίνει άραγε στον πρόεδρο Τραμπ το δικαίωμα να καταστρατηγεί όλους τους κανόνες της πολιτικής ευπρέπειας τόσο εντός των ΗΠΑ όσο και εκτός; Τι του δίνει το δικαίωμα στη χυδαιότητα και την κακοήθεια; Τι του επιτρέπει να συμπεριφέρεται σαν ειδεχθής δικτάτορας, ενώ ηγείται της μεγαλύτερης δημοκρατίας στον κόσμο, αυτής που μέχρι χθες πιστεύαμε ότι ήταν η ηγέτιδα δύναμη του ελεύθερου κόσμου; Θα μπορούσε ο Τραμπ να μετατρέψει την Αμερική σε παγκόσμιας εμβέλειας ολοκληρωτισμό; Υπάρχει κάποιο δομικό στοιχείο που επιτρέπει αυτή τη μετατροπή ή είναι απλώς συγκυρία; Δυστυχώς, όπως χαρακτηριστικά αναλύει ο Αλέξις ντε Τοκβίλ, στα 1830, η δομική αδυναμία των ΗΠΑ είναι «η τυραννία της πλειοψηφίας»: «Η ίδια η ουσία των δημοκρατικών κυβερνήσεων είναι ότι η κυριαρχία της πλειοψηφίας είναι απόλυτη.
Διότι, στις δημοκρατίες, τίποτε πλην της πλειοψηφίας δεν μπορεί να προβάλει αντίσταση. Εκτός αυτού, τα περισσότερα αμερικανικά συντάγματα προσπάθησαν να αυξήσουν τεχνητά αυτή τη φυσική δύναμη της πλειοψηφίας. […] Αρκετές ιδιαίτερες συνθήκες στην Αμερική τείνουν επίσης να κάνουν τη δύναμη της πλειοψηφίας όχι μόνο κυρίαρχη, αλλά και αήττητη. […] Αυτό που επικρίνω περισσότερο στο δημοκρατικό πολίτευμα, όπως αυτό έχει οργανωθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν είναι ότι είναι αδύναμο, όπως ισχυρίζονται πολλοί στην Ευρώπη, αλλά, αντίθετα, ότι είναι παντοδύναμο. Και αυτό που με απωθεί περισσότερο στην Αμερική δεν είναι η ακραία ελευθερία που βασιλεύει εκεί, αλλά, αντιθέτως, η απουσία ουσιαστικών εγγυήσεων κατά της τυραννίας».
Τόσο εντός των αμερικανικών συνόρων όσο και εκτός, η απολυταρχία του Τραμπ βρίσκει σταθερό θεμέλιο στην τυραννία της πλειοψηφίας του αμερικανικού λαού. Ο Τραμπ είναι τρόπον τινά η φωνή της. Εκτός των συνόρων, η φωνή αυτή διακηρύσσει ότι μόνο αυτή υπάρχει, και μπροστά της οφείλει να σιωπά και να υποτάσσεται η ανθρωπότητα. Γράφει ο Τοκβίλ: «Υπάρχει ένας καθολικός νόμος που έχει θεσπιστεί, ή τουλάχιστον υιοθετηθεί, όχι μόνο από την πλειοψηφία του κάθε λαού, αλλά από την πλειοψηφία όλων των ανθρώπων. Αυτός ο νόμος είναι η δικαιοσύνη. Έτσι, η δικαιοσύνη αποτελεί το όριο του δικαιώματος κάθε λαού να διατάζει. […] Όταν αρνούμαι να υπακούσω σε έναν άδικο νόμο, δεν αρνούμαι το δικαίωμα μιας εθνικής πλειοψηφίας να διατάσσει. Απλώς επικαλούμαι, πέρα από την κυριαρχία του κάθε έθνους, την κυριαρχία του ανθρώπινου γένους». Εντός των συνόρων, η φωνή αυτή φιμώνει όλες τις υπόλοιπες: «Όταν ένα άτομο ή μια κοινωνική ομάδα υφίσταται μια αδικία στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε ποιον θέλετε να προσφύγει; Στην κοινή γνώμη; Αυτή είναι που διαμορφώνει την πλειοψηφία. Στο νομοθετικό σώμα; Εκπροσωπεί την πλειοψηφία και την υπακούει τυφλά. Στην εκτελεστική εξουσία; Εκλέγεται από την πλειοψηφία και την υπηρετεί ως παθητικό όργανο. Στην αστυνομία; Η αστυνομία δεν είναι τίποτε άλλο από την πλειοψηφία υπό τα όπλα. Στους ενόρκους; Οι ένορκοι είναι η πλειοψηφία που έχει το δικαίωμα να εκδίδει αποφάσεις. Οι ίδιοι οι δικαστές, σε ορισμένες πολιτείες, εκλέγονται από την πλειοψηφία. Επομένως, όσο άδικο ή παράλογο και αν είναι το μέτρο που σας πλήττει, πρέπει να υποταχθείτε ή να φύγετε. Τι άλλο είναι αυτό, αν όχι η ίδια η ψυχή της τυραννίας υπό τη μορφή της ελευθερίας;»
Ακόμη πιο ριζική είναι η κριτική του Τοκβίλ για την ελευθερία της σκέψης στις ΗΠΑ: «Δεν γνωρίζω καμία χώρα όπου, σε γενικές γραμμές, να επικρατεί λιγότερη ανεξαρτησία του πνεύματος και λιγότερη πραγματική ελευθερία της συζήτησης από ό,τι στην Αμερική. […] Στην Αμερική, η πλειοψηφία χαράζει έναν τρομερό κύκλο γύρω από τη σκέψη. Εντός των ορίων του κύκλου, ο κάθε συγγραφέας είναι ελεύθερος, αλλά αλίμονό του αν τολμήσει να τα παραβιάσει. Δεν είναι ότι έχει να φοβηθεί μια αυτόφωρη διαδικασία, αλλά είναι εκτεθειμένος σε κάθε είδους δυσάρεστα πράγματα και σε καθημερινές διώξεις. […] Πριν δημοσιεύσει τις απόψεις του, πίστευε ότι είχε κάποιους οπαδούς. Πλέον, φαίνεται ότι δεν τους έχει πια. Γιατί εκείνοι που τον κατακρίνουν μιλούν ανοιχτά, ενώ εκείνοι που σκέφτονται όπως εκείνος, χωρίς να έχουν το θάρρος του, σιωπούν και αποστασιοποιούνται. Στο τέλος επιστρέφει στη σιωπή, σαν να νιώθει τύψεις που είπε την αλήθεια».
Ο μηχανισμός καταστολής της ελευθερίας που χρησιμοποιεί ο Τραμπ είναι η πεμπτουσία της δημοκρατικής τυραννίας της πλειοψηφίας: «Οι πρίγκιπες χρησιμοποιούσαν ωμή, “υλική”, βία. Οι δημοκρατικές κοινωνίες του σήμερα έχουν καταστήσει τη βία τόσο υλική όσο και πνευματική […]. Ο παλαιός δεσποτισμός, για να φτάσει στην ψυχή, χτυπούσε ωμά το σώμα. Και η ψυχή, ξεφεύγοντας, υψωνόταν ένδοξα πάνω από αυτό. Αλλά στις δημοκρατικές κοινωνίες, η τυραννία είναι διαφορετική. Εγκαταλείπει το σώμα και πηγαίνει κατευθείαν στην ψυχή. Ο αφέντης δεν λέει: “Θα σκεφτείς όπως εγώ ή θα πεθάνεις”. Λέει: “Η ζωή σου, τα αγαθά σου, τα πάντα παραμένουν στην ιδιοκτησία σου, αλλά από σήμερα είσαι ξένος ανάμεσά μας. Θα διατηρήσεις τα προνόμιά σου ως πολίτης, αλλά θα σου είναι πλέον άχρηστα. Αν αναζητείς τη συναναστροφή των συμπολιτών σου, αυτοί θα σε αποστρέφονται. […] Θα παραμείνεις ανάμεσα στους ανθρώπους, αλλά θα χάσεις την ανθρωπιά σου. Θα σου συμπεριφέρονται σαν να είσαι μίασμα. Ακόμη και εκείνοι που πιστεύουν στην αθωότητά σου θα σε εγκαταλείψουν, γιατί θα φοβούνται μην πάθουν τα ίδια. Πήγαινε στο καλό. Σου χαρίζω τη ζωή, αλλά η ζωή που σου αφήνω είναι χειρότερη από τον θάνατο”». Είναι άραγε τυχαίο ότι καμία φωνή εντός της Αμερικής δεν ορθώνεται κατά του Τραμπ;
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
