Ανακεφαλαίωση

Μπορεί η πολιτική θεολογία, η χρήση δηλαδή εννοιών του χριστιανικού δόγματος για την ερμηνεία της πολιτικής πραγματικότητας, να συμβάλει στην κατανόηση των σύγχρονών μας γεγονότων; Το χαρακτηριστικό των σημαντικών όρων της χριστιανικής δογματικής είναι η καθολικότητά τους, η ιδιότητά τους δηλαδή να προσαρμόζονται σε διαφορετικές ιστορικές εποχές και πολιτικές συγκυρίες. Αυτό άλλωστε τους προσδίδει και έναν προφητικό χαρακτήρα, αφού φαίνεται να έχουν γραφεί από παλαιά σαν να αφορούσαν μια συγκεκριμένη στιγμή στην παγκόσμια ιστορία. Οι όροι αυτοί όμως είναι πάντοτε επίκαιροι όχι επειδή είναι προφητικοί, αλλά επειδή συνοψίζουν συγκεκριμένες πολιτικές καταστάσεις, οι οποίες έχουν την τάση να επαναλαμβάνονται στο ιστορικό συνεχές. Ένας τέτοιος όρος είναι και αυτός της «ανακεφαλαίωσης». Γράφει ο απόστολος Παύλος ότι «εις οικονομίαν του πληρώματος των καιρών, ανακεφαλαιώσασθαι τα πάντα εν τω Χριστώ, τα επί τοις ουρανοίς και τα επί της γης» (προς Εφεσίους 1.10): «όπως προβλέπεται από το σχέδιο ολοκλήρωσης της ιστορικής διαδικασίας, τα πάντα, επίγεια και επουράνια, θα ανακεφαλαιωθούν στην ενότητα του Χριστού». Η ανακεφαλαίωση είναι μια διαδικασία του τέλους του χρόνου, όπου ο κίνδυνος παράδοσης της ανθρωπότητας στο κακό αυξάνει σημαντικά, αλλά όπου επίσης αλλάζει απρόσμενα και η φύση της αντίστασης και αντίδρασης του καλού. Το καλό αναζωογονείται μπροστά στον κίνδυνο, κινητοποιεί δυνάμεις που δεν γνώριζε ότι έχει και μέσα από αυτή τη συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων του εξελίσσεται σε μια νέα μορφή. Η νέα αυτή μορφή ύπαρξης του ανθρώπου συνοψίζει όλες όσες προηγούνται ιστορικά και τους προσδίδει μια νέα ενότητα και αρμονία.

Η παρούσα τροπή που έχει πάρει η κατάσταση στην Ουκρανία μετά την εκλογή Τραμπ, το πράσινο φως στους Ουκρανούς να χρησιμοποιήσουν αμερικανικούς βαλλιστικούς πυραύλους κατά της Μόσχας και η απάντηση Πούτιν με την εκτόξευση υπερηχητικού βαλλιστικού πυραύλου κατά του Κιέβου, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως «ανακεφαλαίωση», περίοδος δηλαδή ανασυγκρότησης των φιλελεύθερων δυνάμεων εναντίον του φάσματος που ολοκληρωτισμού. Ο πόλεμος της Ουκρανίας είναι πλέον παγκόσμιος αν σκεφτεί κανείς τον αριθμό των χωρών που εμπλέκονται στον ανεφοδιασμό των εμπολέμων σε στρατιωτικό υλικό αλλά και σε ανθρώπινο προσωπικό. Έχει επίσης λάβει έναν υπαρξιακό χαρακτήρα, αφού πίσω από την Ουκρανία στέκονται όλες οι Δυτικές φιλελεύθερες δυνάμεις, ενώ πίσω από τον Πούτιν στέκονται ο ολοκληρωτισμός, ο θρησκευτικός φανατισμός, ο πλέον άκρατος δεσποτισμός και αυταρχισμός. Υπό αυτό το πρίσμα, η ιστορία της Δύσης, το σύνολο των Δυτικών κοινωνικο-πολιτικών μορφών θα μπορούσε να συνοψισθεί σε μία φράση: από τον Μαραθώνα και τις Θερμοπύλες στο Ελ Αλαμέιν και τη Νορμανδία. Όποιο στρατόπεδο και αν βγει νικητής από αυτή τη σύγκρουση, το βέβαιο είναι ότι ο κόσμος θα αλλάξει.

Η «ανακεφαλαίωση», όμως, όπως χρησιμοποιεί την έννοια ο Παύλος, αφορά περισσότερο το ηθικό κομμάτι της τελικής μάχης και όχι την υλική ή ιστορική του έκβαση. Άλλωστε, κατά την Αποκάλυψη, την τελική κρίση, δεν θα κριθεί το αποτέλεσμα της μάχης με το κακό, αλλά το ποιος συντάχθηκε με το καλό ή το ποιος το αντιμαχόταν. Το ζητούμενο άρα αυτή τη στιγμή στη Δύση είναι μια ηθική επαναφορά, ικανή να αντισταθμίσει τον κίνδυνο. Και δεν είναι μόνο οι υλικές, στρατιωτικές, τεχνολογικές και βιομηχανικές δυνάμεις που πρέπει να ανασυνταχθούν, αλλά πρωτίστως οι ηθικές και πνευματικές. Η πρόσφατη εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ είχε ως προεκλογικό σύνθημα μια τέτοιου είδους επαναφορά, ηθικής και οικονομικής φύσης, για τους Αμερικανούς και τις Αμερικανίδες. Η ηθική ατζέντα του εκλεγμένου προέδρου είναι ιδιαίτερα βαριά και μάλιστα ακολουθείται με πολύ μεγαλύτερη συνέπεια και συνέχεια από οποιαδήποτε άλλη ατζέντα, πολιτική ή οικονομική. Το έχει ήδη αποδείξει με τους δικαστές τους οποίους διόρισε στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ κατά την πρώτη του θητεία στον Λευκό Οίκο. Το υπερσυντηρητικό θρησκευτικό τους προφίλ αποτελεί αναμφίβολο πειστήριο της θέλησης για ηθική επαναφορά του αμερικανικού έθνους. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται άλλωστε και ο προφορικός και διαδικτυακός του λόγος. Η ωμή ρητορική του κατά του δικαιωματισμού (woke culture), μιας κουλτούρας η οποία αντιτίθεται στις αρχές και αξίες της προτεσταντικής σέκτας των χριστιανών ευαγγελιστών, παίρνει τον χαρακτήρα μίσους εναντίον όσων δεν ασπάζονται τον τρόπο ζωής και τη νοοτροπία της κυρίαρχης Λευκής Αγγλοσαξονικής Προτεσταντικής (WASP) κοινωνικής ομάδας.

Δυστυχώς για τη Δύση, ο εκλεγμένος πρόεδρος φαίνεται να διακατέχεται από τις ίδιες ηθικές αρχές και αξίες με τον χριστιανικό ορθόδοξο λόγο του Πούτιν, τον κομμουνιστικό ορθόδοξο λόγο του Ουν και τον φονταμενταλιστικό λόγο των Μουλάδων και των Αδερφών Μουσουλμάνων. Οι αξίες αυτές είναι εκείνες του πολιτικού πατερναλισμού, θεμέλιου λίθου κάθε αυταρχικού καθεστώτος. Η ολική επαναφορά του Τραμπ οδηγεί τις ΗΠΑ μακριά από το στρατόπεδο της ελευθερίας στις εξωτερικές διεθνείς τους σχέσεις και στον κοινωνικό εμφύλιο εντός της επικράτειάς τους.

Σε κάθε περίπτωση αποδυναμώνεται το φιλελεύθερο στρατόπεδο. To «stay woke», να επαγρυπνείς, να διαφυλάττεις και να επεκτείνεις τα δικαιώματά σου, είναι σύνθημα από τον αγώνα των Αφροαμερικανών της δεκαετίας του 1930, το οποίο εκφράζει πλέον όλες τις μειονότητες, γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ. Και το βέβαιο είναι ότι το κίνημα αυτό είναι βαθιά και αυθεντικά φιλελεύθερο και ακολουθεί πιστά τη Δυτική παράδοση αγώνων για ισότητα και ελευθερία. Οφείλουμε βέβαια να συζητήσουμε κάποιες από τις ελευθερίες τις οποίες διεκδικούν οι δικαιωματιστές, όπως το δικαίωμα αλλαγής φύλου για ανήλικες και ανήλικους. Έχουμε χρέος, όμως, πρωτίστως, να συζητήσουμε σε ποιο στρατόπεδο θέλουν να οδηγήσουν τις φιλελεύθερες κοινωνίες μας οι anti-woke ηγέτες, όπως ο Τραμπ ή ο Όρμπαν.

Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.