Του Παναγιώτη Χριστιά
Η επιρροή της τεχνολογίας στον άνθρωπο δεν έγκειται απλώς στο ότι του προσφέρει νέες δυνατότητες, όπως κάνει το αεροπλάνο ή το κινητό τηλέφωνο. Έγκειται στο ότι οι δυνατότητες αυτές επαναπροσδιορίζουν το ανθρώπινο ον, δίνουν δηλαδή νέες απαντήσεις στο «τι είναι ο άνθρωπος» και θέτουν νέα ερωτήματα σε σχέση με το «τι είναι ζωή» και «τι είναι θάνατος». Με αυτή την έννοια μπορούμε να πούμε ότι η τεχνολογία «εξελίσσει» τον άνθρωπο ή ότι μέσω της τεχνολογίας ο άνθρωπος εξελίσσεται από μόνος του με ρυθμούς ασύλληπτα πιο γρήγορους σε σχέση με την όποια φυσική εξέλιξη του είδους του.
Ερωτήματα και ηθικά ζητήματα, που σήμερα θεωρούμε αιχμής και στα οποία αναλώνουμε τον κοινωνικό, πολιτικό, ακόμη και επιστημονικό διάλογο, είναι άνευ ουσίας εάν κανείς κατανοήσει ότι δεν υπάρχει κάτι το οποίο να «είναι» ο άνθρωπος από τη «φύση» του ή σύμφωνα με οποιαδήποτε άλλη μεταφυσική αρχή, ώστε αυτό το κάτι να χρησιμεύσει ως κανόνας του τι πρέπει να είναι ο άνθρωπος.
Μια από τις πολυαναμενόμενες ανακαλύψεις, η οποία σίγουρα θα μας κάνει να σκεφτούμε διαφορετικά τα ανθρώπινα, είναι η «τηλεμεταφορά», μια ιδέα που πρώτη εισηγήθηκε η τηλεοπτική σειρά επιστημονικής φαντασίας Star Trek, του Green Roddenberry. Από το 1966 όμως μέχρι σήμερα, η επιστημονική φαντασία έχει γίνει πραγματικότητα. Βέβαια δεν μπορούμε να πούμε ακόμη ότι μπορούμε να «διακτινίσουμε» έναν άνθρωπο από ένα μέρος του πλανήτη μας σε ένα άλλο αυτοστιγμεί, αλλά οι επιστήμονες έχουν καταφέρει να διεισδύσουν στον μηχανισμό της τηλεμεταφοράς. Η κβαντική τηλεμεταφορά είναι μια τεχνική μετάδοσης πληροφοριών που συνίσταται στη μεταφορά της κβαντικής κατάστασης ενός συστήματος σε ένα άλλο παρόμοιο και απομακρυσμένο σύστημα, χωρίς να χρειάζεται να μεταφερθεί υλικά το αρχικό σύστημα. Με άλλα λόγια, είναι ένας τρόπος μεταφοράς της πληροφορίας που περιέχεται σε ένα κβαντικό σύστημα σε μια άλλη τοποθεσία, χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθεί το ίδιο το υλικό σύστημα. Αυτή η μεταφορά της κβαντικής κατάστασης βασίζεται στο φαινόμενο της κβαντικής διεμπλοκής, σύμφωνα με το οποίο δύο μέρη ενός κβαντικού συστήματος συνδέονται με τέτοιο τρόπο ώστε να λειτουργούν ως ένα ενιαίο σύστημα, παρόλο που χωρίζονται από μεγάλες αποστάσεις. Η κβαντική τηλεμεταφορά χρησιμοποιεί αυτή τη «σύνδεση» ως πόρο για να μεταφέρει την κβαντική κατάσταση ενός συστήματος σε ένα άλλο χρησιμοποιώντας διαδικασίες μέτρησης και διόρθωσης σφαλμάτων.
Σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον, με δεδομένη την επιτάχυνση της επιστημονικής έρευνας με τη συμμετοχή μονάδων τεχνητής νοημοσύνης (bots), θα είμαστε σε θέση να περιγράψουμε επακριβώς την κβαντική κατάσταση μιας ανθρώπινης βιολογικής μονάδας και να μεταφέρουμε την κβαντική αυτή κατάσταση σε ένα άλλο μέρος χωρίς να μεταφέρουμε σωματικά, υλικά, τη βιολογική αυτή μονάδα. Αυτό που θα προκύψει από την τηλεμεταφορά θα είναι στην ουσία ένα άλλο υλικό σώμα, μια άλλη βιολογική μονάδα, ταυτόσημη με την αρχική. Για τις ανάγκες της τηλεμεταφοράς δεν είναι καν αναγκαίο να καταστραφεί η αρχική μονάδα. Στην ουσία θα έχουμε ένα ή και περισσότερα facsimile της ίδιας ανθρώπινης βιολογικής μονάδας. Στη σειρά Star Trek του 1966, καθώς και σε όλες τις ομώνυμες σειρές και ταινίες που ακολούθησαν, κατά την τηλεμεταφορά η αρχική μονάδα εξαφανίζεται, καταστρέφεται δηλαδή, και επανεμφανίζεται σε μια άλλη τοποθεσία, σαν να πρόκειται για μια εξελιγμένη μεν, απλή δε μετακίνηση. Το λογικό υπαρξιακό παράδοξο που προκύπτει από μια τέτοιου είδους κατανόηση της τηλεμεταφοράς είναι το ακόλουθο. Ακόμη και αν υπάρχει συστηματικά ένα και μόνον ένα facsimile της αρχικής μονάδας, η αρχική βιολογική μονάδα, το βιολογικό ανθρώπινο ον το οποίο αντιγράφεται, χάνεται. Αυτό που προκύπτει είναι μια νέα υλική βιολογική μονάδα, με τα ίδια ακριβώς κβαντικά χαρακτηριστικά, ακριβώς την ίδια δηλαδή δομή του εγκεφάλου, και άρα την ίδια μνήμη, ταυτότητα, προσωπικότητα και συνείδηση του εαυτού του που είχε και η αρχική μονάδα. Χωρίς καμία αμφιβολία το βιολογικό facsimile του John Doe «είναι» ο John Doe τόσο για τον (νέο) εαυτό του όσο και για όλους τους άλλους. Για όλο τον κόσμο δηλαδή ο John Doe «ζει» και «υπάρχει» ανάμεσά μας, μεταξύ μας (inter nos). Στην ουσία όμως ενώ αυτός ο John Doe υπάρχει για εμάς, τον κόσμο και για τον ίδιο του τον εαυτό, ο αρχικός John Doe έχει πεθάνει. Κανείς όμως δεν φαίνεται να υποψιάζεται ή να ενοχλείται από αυτό το γεγονός εφόσον ένας και μόνον ένας John Doe, αυτός που γνωρίζαμε και εξακολουθούμε να συναναστρεφόμαστε, υπάρχει και δραστηριοποιείται στον ανθρώπινο κόσμο.
Το παράδοξο φυσικά προκύπτει από το γεγονός ότι κατανοούμε τον άνθρωπο ως υλική βιολογική μονάδα και όχι ως ένα σύστημα πληροφοριών, το οποίο περιγράφει την κβαντική του κατάσταση. Αντιλαμβανόμαστε τον άνθρωπο ως ύλη και όχι ως κβαντικό ίχνος ή ως πληροφορία. Αν τον αντιληφθούμε ως σύστημα πληροφοριών τότε θα είναι σαν να έχουμε νικήσει τον θάνατο, τη γήρανση και όλες τις ασθένειες που απειλούν την ανθρώπινη ζωή. Αν αποθηκεύσουμε το κβαντικό αποτύπωμα μιας ανθρώπινης βιολογικής μονάδας με κάποιον τρόπο, τότε μπορούμε να την αναπαράγουμε σε όποια υλικοσωματική κατάσταση θέλουμε, δεδομένου ότι κατά την τηλεμεταφορά θα χρησιμοποιηθούν άλλα υλικά, νέα και υγιή, για να (ανα)παραχθεί υλικοβιολογικά η νέα μονάδα. Ο John Doe θα μπορεί να περιφέρεται ανάμεσά μας βιώνοντας μια σχετική αιωνιότητα, ενώ στην ουσία θα είναι η νιοστή από μια σειρά ίδιων-και-άλλων (simile) υλικοβιολογικών μονάδων.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
