Του Παναγιώτη Χριστιά
Πόσο μπορεί να βλάψει ένας γενικός καθολικός όρος όταν περιγράφει δεκάδες διαφορετικά ατομικά φαινόμενα είναι κάτι που δεν έχει ακόμη εκτιμηθεί στην πραγματική του διάσταση. Όταν προτάθηκε ο όρος «γυναικοκτονία» (feminicide, κατά το genocide), πολλοί ήταν αυτοί που πίστεψαν ότι με τη δημιουργία ενός νέου όρου θα διευκόλυναν την ταυτοποίηση του προβλήματος. Θεωρούσαν ότι η δημόσια καταγγελία ενός εγκληματικού φαινομένου θα το έκανε πιο ορατό και πιο αναγνωρίσιμο. Με αυτόν τον τρόπο ευελπιστούσαν ότι η δημόσια Αρχή θα μπορούσε να δράσει πιο άμεσα, να νομοθετήσει και να βάλει ένα όριο στο έγκλημα. Όσο βέβαια τα αποτρόπαια εγκλήματα συνεχίζονται, είναι έκδηλη η αγανάκτηση, γιατί δεν προλάβαμε, συλλογικά, θεσμικά, ακόμη μια γυναικοκτονία! Το πρόβλημα με τον γενικό όρο είναι ότι λειτουργεί σαν το χαλί κάτω από το οποίο κρύβονται επικίνδυνες συμπεριφορές και πρακτικές. Η γενική ιδέα του μίσους και εγκλήματος κατά των γυναικών, η οποία αποδίδεται με τον όρο «γυναικοκτονία», θολώνει την πραγματικότητα των ατομικών περιπτώσεων, όπου, αντί για εγκληματικό μίσος, οι γυναικοκτόνοι αισθάνονται ένα διεστραμμένο είδος αγάπης και προσήλωσης στο θύμα τους. Τα ίδια τα θύματα δεν προλαβαίνουν να καταλάβουν τη διαστροφή του έρωτα του συντρόφου τους πριν να είναι πολύ αργά, πριν δηλαδή ο ψυχοπαθής «κλειδώσει» την ερωτική και σεξουαλική του λίμπιντο επάνω τους. Από τη στιγμή που θα συμβεί αυτό, το θύμα είναι πλέον δέσμιο μιας άρρωστης σχέσης, ενώ είναι πλέον θέμα χρόνου πότε θα συμβεί το μοιραίο.
Οι ψυχολόγοι μιλούν για Ερωτική Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (Obsessive Love Disorder). Πρόκειται για μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από έντονη και παράλογη προσήλωση σε ένα άλλο άτομο. Τα άτομα με OLD παρουσιάζουν μια εντονότατη επιθυμία να κατέχουν και να ελέγχουν το αντικείμενο της αγάπης τους. Έτσι, οδηγούνται συχνά σε ακραίες ενέργειες, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι το ερωτικό τους αντικείμενο παραμένει αποκλειστικά δικό τους. Αυτή η διαταραχή αυξάνει τον κίνδυνο βίαιης συμπεριφοράς τόσο προς το αντικείμενο της αγάπης τους, όσο και προς τους πιθανούς αντιζήλους τους. Η συγκεκριμένη παθολογία είναι επικίνδυνη γιατί είναι ύπουλη. Παρουσιάζεται ως γνήσιος αποκλειστικός έρωτας, αφού στα πρώτα στάδια της γνωριμίας του με το θύμα, ο θύτης δίνει την εντύπωση ενός αφοσιωμένου συντρόφου. Ιδιαίτερα άπειρες κοπέλες της εφηβείας ή της μεταεφηβείας, επηρεασμένες από τα ρομαντικά πρότυπα της κοινωνίας του θεάματος, πέφτουν εύκολα στην παγίδα και αντιδρούν με μεγάλη καθυστέρηση στα πρώτα συμπτώματα της παθολογίας. Αλλά και τότε είναι ήδη αργά, διότι η διαταραχή αυτή οδηγεί σε ακρότατες συμπεριφορές. Η άτυχη κοπέλα που δολοφονήθηκε μπροστά από το αστυνομικό τμήμα Αγίων Αναργύρων στην Αθήνα, είχε κάνει τα πάντα σύμφωνα με όλα τα πρωτόκολλα: τον είχε «καταλάβει», τον είχε χωρίσει, τον είχε καταγγείλει στην Αστυνομία. Παρόλα αυτά, ο θύτης, αδιαφορώντας για την ίδια τη ζωή του και το μέλλον του, τη δολοφόνησε μπροστά στα μάτια των αστυνομικών! Οι ευθύνες της Αστυνομίας είναι αδιαμφισβήτητες, αλλά το βέβαιο είναι ότι ο ιδεοψυχαναγκασμός του ήταν τέτοιος που, και εκεί να μην το έκανε, θα το επιχειρούσε κάποια άλλη στιγμή κάπου αλλού. Η ορμή για τον φόνο μόνο με την ορμή για την αυτοκτονία μπορεί εδώ να συγκριθεί. Πώς μπορείς να εμποδίσεις κάποιον να αυτοκτονήσει, αν όχι με ψυχιατρικό εγκλεισμό; Κάτι τέτοιο όμως, ενώ προβλέπεται από τον νόμο, όταν κάποιος έχει εκδηλώσει τάσεις αυτοκτονίας, δεν προβλέπεται από κανέναν νόμο για την τάση όσων έχουν OLD να δολοφονήσουν έναν άλλο συνάνθρωπό τους.
Το ερώτημα συνεπώς για τον νομοθέτη δεν είναι η «γυναικοκτονία» γενικά, αλλά κάθε μορφή της. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι γυναικοκτονίες είναι αποτέλεσμα του συνδρόμου ερωτικού ιδεοψυχαναγκασμού (OLD), και σ’ αυτό πρέπει να εστιάσει ο νομοθέτης. Πώς μπορεί να παρέμβει ο νομοθέτης σε περιπτώσεις ψυχολογικών διαταραχών συγκεκριμένων ατόμων; Κατ’ αρχάς, με εκπαιδευτικά σεμινάρια, αν όχι μαθήματα με βαθμολογία και εξέταση σε κρατικό επίπεδο, εστιασμένα στη συγκεκριμένη παθολογία και σε άλλες παθολογίες του έρωτα. Στη συνέχεια, θα ήταν χρήσιμο οι έφηβοι να παρακολουθούνται τακτικά από ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς στα σχολεία. Τέλος, βέβαια, το μεγάλο πρόβλημα παραμένει η καταστολή του φαινομένου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το εγκληματικό φαινόμενο δεν είναι ο φόνος, όπως λανθασμένα αφήνει να εννοηθεί ο όρος «γυναικοκτονία», αλλά η εγκληματική ιδεοψυχαναγκαστική προσήλωση ενός ατόμου σε ένα άλλο άτομο. Παρόλα αυτά, η ίδια η ιδέα της ποινικής καταστολής ενός ψυχικού φαινομένου μοιάζει σκοταδιστική, αφού έρχεται σε αντίθεση προς τις αρχές του ποινικού μας δικαίου. Παρόλα αυτά, ο ψυχιατρικός εγκλεισμός για λόγους διαταραχής δεν είναι άγνωστος στα ποινικά μας ήθη.
Ο εντοπισμός και περιορισμός των ατόμων με αυτού του είδους τη διαταραχή αποτελεί μεγάλη πρόκληση για την κοινωνία και το κράτος δικαίου μας. Προϋποθέτει τη συνεργασία του νομοθέτη με τον εκπαιδευτικό, του ψυχολόγου και του κοινωνικού λειτουργού με τον αστυνομικό. Κυρίως όμως, προϋποθέτει τη σωστή ενημέρωση πάνω στο φαινόμενο, χωρίς τις παρανοήσεις που μπορεί τυχόν να προκαλέσει ο γενικόλογος όρος «γυναικοκτονία». Πώς να εξηγήσεις σε μια νέα κοπέλα ότι το ενδιαφέρον και η αφοσίωση που της δείχνει, στην αρχή τουλάχιστον, ο καινούργιος ή και πρώτος σύντροφός της είναι μάλλον ύποπτα σημάδια μελλοντικής κακοποίησης παρά εκδήλωση ρομαντικού έρωτα; Πώς να ποινικοποιήσεις τον παθολογικό έρωτα και πώς να προλάβεις τον φόνο, αν δεν έχεις πρώτα ταυτοποιήσει και αναγνωρίσει το πραγματικό έγκλημα της ιδεοληπτικής ψυχαναγκαστικής προσήλωσης σε ένα άλλο άτομο;
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
