Του Γιάννη Ιωάννου
Ο πόλεμος στη Συρία μετά τη γενίκευσή του το 2013, η ουκρανική κρίση, την ίδια χρονιά με την απόσχιση της Κριμαίας και η πανδημία του Covid-19 επανάφεραν την παραπληροφόρηση ως βασικό εργαλείο προώθησης αφηγημάτων –και δη σε πολεμικές συγκρούσεις στις οποίες υπάρχει όχι μόνο το «fog of war», όπως διαχρονικά το όρισε ο Κλαούζεβιτς εδώ και πολλούς αιώνες, αλλά και υπέρμετρη, από κάθε πλευρά, βία που συχνά παραβιάζει κάθε κανόνα και έννοια διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Ωστόσο, σε μια εποχή που η δημοσιογραφία και η παράθεση γεγονότων περνάει από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στα newsrooms και από εκεί στη δημόσια σφαίρα, το να αντιμετωπίσει κανείς την παραπληροφόρηση δεν απαιτεί μόνο τεχνική εξειδικευμένη γνώση αλλά και βούληση.
Στη σύγκρουση Γάζας - Ισραήλ, όπως και στο Ουκρανικό, έχουμε δει κατά κόρον αυτή την οργανωμένη παραπληροφόρηση όχι μόνο να οδηγεί σε δημοσιογραφικές πατάτες τεράστιους οργανισμούς με κύκλο εργασιών όσο σχεδόν το μισό ΑΕΠ της Κύπρου αλλά και τα αφηγήματα της κάθε πλευράς να γίνονται μάλλον ιδεολογικά εργαλεία απολογητισμού παρά τρόποι αναζήτησης των γεγονότων επί του εδάφους. Στην Κύπρο εξάλλου, πέραν του φτωχού δημοσιογραφικά –από κάθε άποψη– τρόπου κάλυψης των σημαντικών γεγονότων, τα εργαλεία της OSINT (Open Source Intelligence) είναι παντελώς άγνωστα μεταξύ δημοσιογράφων και ακαδημαϊκών. Το δε Twitter, μετά το ριμπράντ του Έλον Μασκ ως Χ, έχει γίνει πλέον πλήρως αναξιόπιστη πηγή πληροφοριών που θυσιάζει το fact-finding/checking έναντι αφηγημάτων που εξαρχής είναι προκατειλημμένα υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς. Και μιλάμε για μια σύγκρουση στη Γάζα. Όχι για το Κυπριακό, το προσφυγικό-μεταναστευτικό ή άλλα προβλήματα που τα προσεγγίζουμε –στα καθ’ ημάς– με απαράδεκτους ιδεοληπτικούς τρόπους καταπίνοντας… αμάσητη την προπαγάνδα της μιας ή της άλλης πλευράς.
Με την OSINT μπορείς να κάνεις τα πάντα. Να εντοπίσεις προελεύσεις φωτογραφιών, βίντεο και ηχητικών ντοκουμέντων. Να γεωεντοπίσεις. Να αναγνωρίσεις λεπτομέρειες ή στοιχεία που θα μπορούσαν να καταστούν στοιχεία. Να αναπαραστήσεις εικόνες καταστροφής ή πορείες κινούμενων αντικειμένων (οχήματα, πύραυλοι, κοκ.). Να δεις εικόνες δορυφόρων ή πορείες πλοίων και αεροπλάνων. Κι όλα αυτά μέσα από ένα πλέγμα εργαλείων που υπάρχουν σε ανοικτές πηγές. Που είναι δωρεάν. Στην Κύπρο, η OSINT είναι άγνωστη λέξη. Τόσο μεταξύ δημοσιογράφων-ερευνητών όσο και αναλυτών-ακαδημαϊκών που είτε δεν έχουν κάποιον γραμματισμό σε αυτήν είτε δεν έχουν τις εξειδικευμένες γνώσεις για να την αξιοποιήσουν –μαζί με τα επιμέρους στοιχεία της (π.χ. πώς μοιάζει μια έκρηξη βόμβας σε σχέση με την έκρηξη μιας ρουκέτας, κοκ.) ή στο πλαίσιο μιας πολεμικής σύγκρουσης όπου υπεισέρχονται και τεχνικοί παράγοντες.
Το disinformation αποτελεί τεράστια απειλή για την Κύπρο. Και δεν αφορά μόνο τον πόλεμο στην Ουκρανία, όπου διαχρονικά έχει επικρατήσει η ρωσική παραπληροφόρηση, ή τη σύγκρουση στη Γάζα, όπου υπάρχει το συγκείμενο των νεκρών, διαχρονικά, Παλαιστίνιων αμάχων αλλά και το ιδεοληπτικό whataboutism. Αφορά υπαρξιακά ζητήματα για εμάς και την κοινωνία μας. Τον διάλογο του Κυπριακού, το προσφυγικό, τη ρατσιστική βία και τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Κάθε έκφανση της ζωής μας.
Ο ντετερμινισμός στην εποχή που διανύουμε χωρίς τα facts και τα εργαλεία ανάλυσης που μας παρέχει η OSINT αλλά και η κατανόησή του από όλους τους επαγγελματίες –δημοσιογράφους, ακαδημαϊκούς και αναλυτές– χάνει, και όσο χάνει θα χάνεται. Κι αν κάνουμε υποχωρήσεις έναντι της παραπληροφόρησης –από όπου και αν προέρχεται– τότε ως κοινωνία θα αποτύχουμε να αντιμετωπίσουμε και τη βία –από όπου και αν προέρχεται– όταν αυτή θα χτυπήσει, με ολοκληρωτισμό, τα δικά μας παιδιά. Που δεν θα πεθαίνουν σε ένα Κιμπούτζ από τη Χαμάς ή ως παράπλευρες απώλειες από έναν βομβαρδισμό του IDF στη Γάζα.
