Του Γιάννη Ιωάννου
Στην Κύπρο όταν συζητάμε στη δημόσια σφαίρα για τον Μακάριο και τον Γρίβα, αλλά και για τον Γιωρκάτζη, τον Σαμψών, τον Κληρίδη ή τον Τάσσο, σχεδόν ποτέ δεν προσεγγίζουμε τις εν λόγω προσωπικότητες με μια διάθεση ειλικρίνειας ως προς την ιστορική και πολιτική τους διάσταση. Απουσιάζουν ο κριτικός αναστοχασμός, η επιστημονική προσέγγιση (αρχειακή αξιοποίηση πηγών, προφορική ιστορία, συγκριτική πολιτική επιστήμη, στατιστικά μοντέλα, κτλ.) και σημαντικότερα, αν η προσωπικότητα είναι αμφιλεγόμενη, η περιοδολόγηση της δράσης της έτσι ώστε –για σκοπούς σύγκρισης– να ξεχωρίσουν οι καλές από τις κακές περιόδους.
Στην Κύπρο, φυσικά, που η προσέγγιση μετά το 1974 για το πώς η χώρα έφτασε στην εθνική καταστροφή δεν έγινε ποτέ με ιστορικούς όρους, οι έννοιες της ιστορικής αλήθειας και της εθνικής συμφιλίωσης δεν συνέβησαν με τον μεταπολιτευτικό τρόπο που ακολούθησε την πτώση της χούντας στην Ελλάδα και τη μετάβαση της τελευταίας, σταδιακά, σε συνθήκες ομαλής δημοκρατικής λειτουργίας. Ο Μακάριος πέθανε ένα πρωί, το 1977, αφού προηγουμένως είχε τείνει κλάδο ελαίας προς τους πραξικοπηματίες της ΕΟΚΑ Β΄ που ίδρυσε ο στρατηγός Γρίβας. Το δίπολο ενωτικών-μακαριακών υπάρχει ώς τις μέρες μας και η κομματική πίστη σε συνδυασμό με τις ιδεοληψίες δημιούργησε –στις δεκαετίες του ’80 και του ’90– ένα δίπολο ανταγωνισμού ο οποίος φυσικά σχηματοποιήθηκε ως υποκουλτούρα. Στα ποδοσφαιρικά σωματεία, στις κομματικές οργανώσεις βάσης, στις κομματικές νεολαίες και φυσικά κάθε φορά που η χώρα πηγαίνει σε εκλογές.
Ο Γρίβας και ο Μακάριος είναι οι σίγουρες κάρτες. Τα wildcards που λένε και οι Αμερικανοί πολιτικοί σχολιαστές. Πέφτουν στο τραπέζι κάθε φορά που κόμματα και υποψήφιοι θέλουν να συσπειρώσουν εκείνο το κομμάτι του εκλογικού σώματος που πάντα πολώνεται στην ιδέα της αντιπαράθεσης. Το είδαμε το 2013 με την αποκατάσταση των δολοφονηθέντων από την ΕΟΚΑ στη Βουλή. Το είδαμε το 2018 με το δημοτικό συμβούλιο Λεμεσού και το μνημείο του Γρίβα. Το είδαμε και προχθές. Το πολιτικό σύστημα στην Κύπρο είναι τόσο προβλέψιμο και την ίδια στιγμή, ο μικροπολιτικός… φούρπος για τον Γρίβα και τον Μακάριο τόσο αποδοτικός. Ιδίως σε μια περίοδο που τα παραδοσιακά κόμματα χάνουν σε ισχύ –από την ίδια τη βάση των ψηφοφόρων τους. Μια σίγουρη συνεπώς προεκλογική μέθοδος που δεν κοστίζει τίποτα πέραν του πολέμου της ατάκας. Και μια σαφής ένδειξη της ανωριμότητας στην Κύπρο τόσο του πολιτικού μας συστήματος και της ίδιας της Δημοκρατίας όσο και μεγάλου μέρους του εκλογικού μας σώματος –που άγεται και φέρεται από συνθήματα όπως «φασίστες» και «κουμούνια» εν έτει 2022.
Μπορεί η Κυπριακή Δημοκρατία να ωριμάσει; Ναι, αρκεί όσοι ασχολούνται με την πολιτική να έχουν τη διάθεση να εκπαιδεύσουν το εκλογικό σώμα ως προς την κουλτούρα του. Εφόσον η Ιστορία διδάσκεται με σοβαρότητα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Αν κι εφόσον αποδίδονται –σε όλα τα επίπεδα– οι τιμές ή η απαξίωση στα πρόσωπα που σφράγισαν τη σύγχρονη πολιτική μας ιστορία. Και αν υπάρχει φυσικά διαχωρισμός: Δηλαδή πριν από την απολυτότητα του λευκού ή του μαύρου να αναζητηθούν για σκοπούς κατανόησης οι αποχρώσεις εκείνες του γκρι. Και, φυσικά, χωρίς μετριοπάθεια, σοβαρότητα και συναίνεση δεν μπορούμε να συζητήσουμε για τον Γρίβα ή τον Μακάριο χωρίς να αποφύγουμε τις γνωστικές ασυμφωνίες, την κατάρρευση του ιδεολογικού κόσμου ορισμένων και φυσικά την ίδια την «τοτεμοποίηση» των εν λόγω προσωπικοτήτων. Αντέχουμε άραγε όλη την αλήθεια για τις εν λόγω προσωπικότητες; Aν αντέχουμε τότε οι όροι του πατριωτισμού, της ικανότητας ή ανικανότητας, της προδοσίας, κ.ο.κ. αποκτούν ξαφνικά ένα νέο νόημα. Αντέχουμε να νοηματοδοτήσουμε εκ νέου αυτές τις έννοιες;
O Κύπριος ψηφοφόρος απ’ έξω είναι παθιασμένος με την ιδεολογία του, την ομάδα του, τον καφενέ του και τις απόψεις του. Από μέσα όμως δεν παύει σε ένα διαχρονικά πελατειακό σύστημα να προσπαθεί να… κάνει τη δουλειά του. Αυτή είναι η μεγάλη αντίφαση. Κι όσο υπάρχει θα υπάρχουν και οι σίγουρες κάρτες.
