Του Γιάννη Ιωάννου
Μια σχετικά μη προβεβλημένη πτυχή του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ, της περιόδου 1955-1959, αποτελεί η ενσωμάτωση της μουσικής και ο ρόλος που αυτή διαδραμάτισε στον αγώνα των Ελληνοκυπρίων για Ένωση με την μητέρα-πατρίδα Ελλάδα. Κι ενώ το πέρας του αγώνα ενέπνευσε -σε Κύπρο και Ελλάδα- πολλούς μουσικοσυνθέτες και τραγουδιστές/ερμηνευτές να γράψουν μουσική -και να παράξουν δισκογραφικά, τραγούδια- γύρω από τον αγώνα της ΕΟΚΑ (σ.σ. χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Κύπριος μουσικοσυνθέτης, Μάριος Τόκας, η τραγουδίστρια Μαρινέλλα, o Στέλιος Καζαντζίδης και πολλοί Ελληνοκύπριοι μουσικοσυνθέτες) ή την θυσία διάσημων αγωνιστών-ηρώων, η αυθεντική μουσική επένδυση του αγώνα της ΕΟΚΑ, την περίοδο 1955-1959 παραμένει ακόμη ένα σχετικά άγνωστο αλλά και πολιτιστικά ενδιαφέρον πεδίο διερεύνησης.
Η έμπνευση
Στη Κύπρο της δεκαετίας του ’50 η λαϊκή/δημοφιλής μουσική -με την μορφή δισκογραφίας μέσω δίσκων βινυλίου των 78 στροφών- είχε περιορισμένη κυκλοφορία και αποτύπωμα μεταξύ των Ελληνοκύπριων κατοίκων της νήσου. Φυσικά η τοπική παράδοση των κυπριακών τραγουδιών και των λαϊκών οργανοπαικτών, τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια και περιορισμένης κυκλοφορίας ξένη μουσική είχαν αποτύπωμα μεταξύ του πληθυσμού -με την ξένη μουσική (συμπεριλαμβανομένης της κλασικής) να κυκλοφορεί κανονικά μεταξύ ορισμένων μεγαλοαστικών οικογενειών και φυσικά μεταξύ των Βρετανών πολιτών και της αποικιακής διοίκησης της νήσου -δεδομένου πως οι σύγχρονοι δίσκοι βινυλίου 33 1/3 στροφών, και τα δισκάκια των 45 στροφών (τα γνωστά «7ιντσα») εμφανίστηκαν αμέσως στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά το 1956. Συνεπώς τα ελληνικά δημώδη τραγούδια (παραδοσιακά, δημοτικά) από δίσκους 78 στροφών (οι παλιές «πλάκες») εισήχθησαν στη Κύπρο μετά το πέρας του Β’ ΠΠ ενώ και τα γνωστά αντάρτικα τραγούδια του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ έγιναν γνωστά -αποτελώντας πηγή έμπνευσης για τους λαϊκούς μουσικοσυνθέτες που τα προσάρμοσαν -στιχουργικά- στην θεματολογία της ΕΟΚΑ για ελευθερία, Ένωση με την Ελλάδα και ζητήματα εθνικής ταυτότητας ή αυτοδιάθεσης.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τραγουδιού του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που διασκευάστηκε την δεκαετία του ’50 ως τραγούδι της ΕΟΚΑ αποτελεί το:
το οποίο αποτελεί, ουσιαστικά, διασκευή του «Έιμαστε Εμείς Ελλάδα Τα Παιδιά Σου» που τραγουδούσαν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ:
Δημοτικά και… αμερικανικά
Η ελληνική δημοτική παράδοση ενέπνευσε κατεξοχήν τους μουσικοσυνθέτες της Κύπρου που διασκεύασαν ελληνικά δημοτικά (ηρωϊκά) καθώς και πολιτικά τραγούδια από τον αγώνα της Ένωσης ελληνικών περιοχών να ενσωματωθούν με τον εθνικό κορμό μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και την ίδρυση του ελληνικού κράτους, το 1830. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν δύο τραγούδια της Ελλάδος που ταυτίζονται με τραγούδια της ΕΟΚΑ, ένα δημοτικό και ένα πολιτικό.
Το δημοτικό «Ο Ζήδρος» από την περιοχή Λιτόχωρου Πιερίας αναφέρονταν στην δράση του αρματολού Πάνου Ζήδρου που έδρασε στην περιοχή της Μακεδονίας τον 18ο αιώνα και συμμετείχε στα «Ορλωφικά»:
Φυσικά «ο Ζήδρος της ΕΟΚΑ», ο ήρωας Γρηγόρης Αυξεντίου ενέπνευσε την κυπριακή μουσικοπαραγωγή, την περίοδο της ΕΟΚΑ, να διασκευάσει ένα παραδοσιακό τραγούδι της Μακεδονίας:
Στα τραγούδια της ΕΟΚΑ δεν λείπουν, φυσικά, και διασκευές δημοφιλών ξένων τραγουδιών. Με κάποιο τρόπο των… hits της εποχής. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένα αμερικανικό τραγούδι το “Oh, my darling Clementine”
το οποίο αποτέλεσε την μουσική βάση για το πολύ δημοφιλές τραγούδι της «1ης Απριλίου»:
Kασσιανός και Γιάγκος Σουρουλλάς
Ο Κώστας Κασσιανός (1938 - 1990) με καταγωγή από τη Λύση της επαρχίας Αμμοχώστου, σπουδάζει αρχικά Βυζαντινή μουσική δίπλα στον πρωτοψάλτη της ιερού ναού Παναγίας στη Λύση, Γιάγκο Σουρουλλά. Παράλληλα παρακολουθεί μαθήματα ευρωπαϊκής μουσικής (ακκορντεόν και θεωρητικά) με τον Σώζο Τομπόλη. Το 1956 μεταβαίνει στην Αθήνα φοιτά στο Εθνικό Ωδείο σπουδάζοντας Αρμονία με τον Μανώλη Καλομοίρη, Ιστορία της μουσικής και Μορφολογία με τον Γιώργο Βώκο, τραγούδι με την Καίτη Παπαλεξοπούλου και ακκορντεόν με τον Τίμο Σουγιούλ. Επιστρέφει στην Κύπρο το 1958 και εργάζεται μέχρι το τέλος της ζωής του ως καθηγητής μουσικής στη δημόσια εκπαίδευση. Μαζί με τον Γιάγκο Σουρουλλά θεωρούνται ως οι σημαντικότεροι συνθέτες των τραγουδιών του αγώνα.
Ο ρόλος της ΑΝΕ
Σημαντικό ρόλο στην μουσικοπαραγωγή της ΕΟΚΑ της περιόδου 1955-1959 διαδραμάτισε η οργάνωση της ΑΝΕ (Άλκιμος Νεολαία ΕΟΚΑ) η οποία διέδωσε τα τραγούδια προφορικά είτε τα δημοσίευε ως συνθέσεις (σε ευρωπαϊκή ή βυζαντινή σημειογραφία, κοινώς σε νότες) στο παράνομο έντυπο που εξέδιδε, το «Εγερτήριο Σάλπισμα», ανώνυμα λόγω και της μυστικότητας που εφαρμόζονταν αυστηρώς στην οργάνωση της ΕΟΚΑ. Από την μελέτη του εν λόγω εντύπου τεκμαίρεται η απλότητα της επιλεγμένης μουσικής (διασκευή ελληνικών δημοτικών, ρυθμολογίας 7/8) και ο τόνος (εμβατηριακά, ηρωϊκά-δημοτικά) με την προσαρμογή των στίχων φυσικά σε θεματολογίας εθνικής εμψύχωσης για τον σκοπό τόνωσης του ηθικού των Ελληνοκυπρίων σε μια περίοδο ένοπλου αντιαποικιακού αγώνα με στρατηγικό στόχο την εκπλήρωση ενός εθνικού στόχου -για Ένωση.
