Η παγίδα

Η κατάσταση στη Ρωσία διαιωνίζεται χωρίς να διαφαίνεται κάποιος ορίζοντας τερματισμού του πολέμου. Ποιος επωφελείται από αυτή την κατάσταση; Αν παρατηρήσει κανείς τη γενικότερη γεωστρατηγική σκακιέρα, θα διαπιστώσει ότι η Ρωσία έχει κατά κάποιο τρόπο παροπλισθεί εξαιτίας μιας παράδοξης ομηρίας της στο μέτωπο του ουκρανικού πολέμου. Έχει ηττηθεί συμβολικά από έναν πολύ κατώτερο αντίπαλό της, ο οποίος έχει εισβάλει στην επικράτειά της για πρώτη φορά μετά το 1942. Έχει ηττηθεί οικονομικά τόσο λόγω των προσπαθειών πολέμου όσο και λόγω των οικονομικών κυρώσεων που τους έχει επιβάλει η Δύση. Τέλος, έχει ηττηθεί στο πεδίο της πολεμικής βιομηχανίας, αφού η παραγωγή στρατιωτικών μέσων υπολείπεται των δαπανών σε αυτά τα μέσα. Οι επίσημες επισκέψεις του Ρώσου προέδρου πλέον συνίστανται σε συνάψεις άρρητων συμφωνιών με παρίες του επίσημου γεωπολιτικού παιχνιδιού, όπως η Τσετσενία, το Ιράν και η Βόρειος Κορέα. Σκοπός των συμφωνιών αυτών δεν είναι άλλος από την προμήθεια στρατιωτικού οπλισμού και τεχνολογίας αλλά και έμψυχου υλικού για τη συνέχιση του πολέμου. Ταυτόχρονα η Ρωσία αδυνατεί να παίξει έναν σπουδαιότερο ρόλο στα σύγχρονα γεγονότα. Η διπλωματική της ήττα αποδεικνύεται η πλέον οδυνηρή.

Η πρώτη που επωφελείται από τη ρωσική συμβολική και διπλωματική χρεωκοπία είναι σίγουρα η Δύση. Οι ΗΠΑ υπαγορεύουν το παιχνίδι στη Μέση Ανατολή, ενώ ταυτόχρονα προχωρούν στη διασφάλιση ενός modus vivendi με τον κινεζικό γίγαντα και τις υπόλοιπες ανερχόμενες οικονομικές και στρατιωτικές δυνάμεις όπως η Ινδία.

Παράλληλα, χώρες όπως η Τουρκία που προσέγγισαν το καθεστώς Πούτιν με σκοπό να αποκτήσουν προνόμια εντός της ατλαντικής συμμαχίας εκβιάζοντάς την, βρίσκονται σε δυσμενή θέση τόσο σε σχέση με τους ατλαντικούς συμμάχους όσο και με τον Ρώσο τύραννο. Τα ρωσικά πυραυλικά συστήματα αεράμυνας S-400 αποδεικνύονται κατώτερα των περιστάσεων για τις ανάγκες του τουρκικού στρατού, αφού ακόμη και οι ουκρανικές δυνάμεις είναι σε θέση να τα καταστρέψουν. Ταυτόχρονα αποτελούν ένα βαρίδι στον τουρκικό στρατιωτικό σχεδιασμό αφού δεν τους επιτρέπουν να συμμετέχουν στα αμυντικά σχέδια του ΝΑΤΟ. Το παιχνίδι του Τούρκου προέδρου Ερντογάν αποδείχθηκε μοιραίο για την ισχύ της γείτονος. Σε μεγάλο βαθμό, ο διπλωματικός παροπλισμός της Ρωσίας συνέβαλε στον περιορισμό των διπλωματικών δυνατοτήτων της Τουρκίας.

Ενδυναμωμένη στη σχέση της με την Ρωσία φαίνεται να βγαίνει και η Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού πλέον δεν εξαρτάται ενεργειακά από το ρωσικό αέριο ενώ έχει βγει τόσο διπλωματικά όσο και στρατιωτικά από την ατολμία που χαρακτήριζε τη μεταπολεμική της σχέση με την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση. Οι απειλές συμβούλων του Πούτιν ότι η Ρωσία θα ξαναμπεί στο έδαφος της Γερμανίας αποδεικνύουν όχι μόνο την ανικανότητα της ηγεσίας του Κρεμλίνου αλλά και τον εκνευρισμό και τη δυσαρέσκεια του στενού κύκλου του Πούτιν από την εξέλιξη της κατάστασης στο ουκρανικό μέτωπο. Παρόλη την πολυπλοκότητα της πολιτικής επικοινωνίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, φαίνεται ότι τα ευρωπαϊκά κράτη τηρούν μια συνετή στάση απέναντι στην κατάσταση. Αν και μοιάζει με πολυφωνική ορχήστρα, η ευρωπαϊκή απάντηση στον πρώτο πόλεμο σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά το 1945 υπήρξε παραδειγματική. Παρατηρείται μια σταθερή δυναμική από την έναρξη των εχθροπραξιών πριν από δύο σχεδόν χρόνια: Από τη σθεναρή υποστήριξη των αμυνομένων Ουκρανών, η Ευρώπη, με κύριο άξονα τη γαλλογερμανική συμμαχία, πέρασε στην οικονομική ενίσχυση των στρατιωτικών δαπανών της με στόχο να ανταπεξέλθει η ίδια σε ενδεχόμενη ρωσική εισβολή. Ακόμη και το αίτημα του Γάλλου προέδρου Μακρόν για αποστολή στρατευμάτων στο ρωσο-ουκρανικό μέτωπο διαδραματίζει τεράστιο ρόλο στο συμβολικό παιχνίδι ανάμεσα σε Ευρώπη και Ρωσία. Μπορεί η αποστολή στρατευμάτων αυτή τη στιγμή να μην είναι υλοποιήσιμη, αλλά από τη στιγμή που μια ευρωπαϊκή πυρηνική δύναμη την επικαλείται, είναι πάντοτε πιθανή. Σε κάθε περίπτωση αποδεικνύει μια συμβολική ανατροπή στις ευρωπαϊκές ισορροπίες.

Μια διέξοδος από την παγίδα αυτή για το καθεστώς Πούτιν θα ήταν η εγκαθίδρυση στις ΗΠΑ ενός καθεστώτος Τραμπ. Ο πρώην Αμερικανός πρόεδρος και νυν υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων για τις επερχόμενες αμερικανικές εκλογές έχει δηλώσει ξεκάθαρα ότι θα αποσύρει κάθε υποστήριξη από την κυβέρνηση Ζελένσκι και θα αποσύρει τις ΗΠΑ από το μέτωπο του πολέμου. Σε μια τέτοια περίσταση, μόνοι τους βέβαια οι Ευρωπαίοι δεν θα καταφέρουν να αντεπεξέλθουν στις χρηματοοικονομικές ανάγκες του πολέμου στην Ουκρανία.

Σύμφωνα με όλους τους ανταποκριτές πρόκειται για έναν πανάκριβο πόλεμο με ανυπολόγιστο κόστος όχι μόνο σε στρατιωτικό υλικό αλλά και σε ανθρώπινο δυναμικό. Ο Tραμπ είναι το χαρτί εξόδου της Ρωσίας από τη δυσάρεστη θέση στην οποία η ίδια περιήλθε, από τη μια λόγω κακών σχεδιασμών της στρατιωτικής επίθεσης και από την άλλη λόγω κακών υπολογισμών της ηθικής δύναμης του αντιπάλου. Μια ενδεχόμενη νίκη του ρεπουμπλικάνου υποψηφίου θα βυθίσει σε βαθιά κρίση το δυτικό στρατόπεδο και θα φέρει την Ευρώπη μπροστά σε ένα τεράστιο γεωστρατηγικό δίλημμα. Ή θα αναλάβει ως ενήλικας πλέον την υπεράσπιση των αξιών και του τρόπου ζωής της ή θα μετατραπεί σε έναν μέσης έως μικρής ισχύος παίκτη στη γεωπολιτική διεθνή σκηνή. Μακροπρόθεσμα, η πολιτική υποτίμηση της ευρωπαϊκής δύναμης θα μεταφραστεί σε οικονομικό μαρασμό, ακολούθως ο οικονομικός μαρασμός θα οδηγήσει σε απαξίωση των συλλογικών θεσμών, υποβάθμιση της ποιότητας της δημοκρατίας και έκπτωση των φιλελεύθερων αρχών. Αντιθέτως, μια νίκη της δημοκρατικής υποψηφίου Κάμαλα Χάρις θα σφίξει τον κλοιό γύρω από τον τύραννο του Κρεμλίνου αυξάνοντας την πίεση για ανατροπή του.

Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.