Του Παναγιώτη Χριστιά
Μετά από τα πρόσφατα επεισόδια μπροστά στην πρεσβεία της Γαλλίας στον Νίγηρα, μπορούμε να πούμε μετά βεβαιότητος ότι η εαρινή αντεπίθεση της Ρωσίας κατά της Ευρώπης ξεκίνησε από την καρδιά της Αφρικής ως ο νέος αντιαποικιοκρατικός πόλεμος. Διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν «αυθόρμητα» κρατώντας ρωσικές σημαίες και πλακάτ με συνθήματα «ζήτω ο Πούτιν» προκειμένου να πιέσουν τη Γαλλία και τον πρόεδρο Μακρόν να αποσύρει την υποστήριξή του στον εκδιωχθέντα νόμιμο και φιλοδυτικό πρόεδρο της χώρας, Mohamed Bazoum.
«Γιορτάζουμε τη νέα ανεξαρτησία του Νίγηρα, την πραγματική ανεξαρτησία, την ημέρα που πραγματικά θα απαλλαγούμε από τους Γάλλους, χάρη στον στρατηγό Τιανί [επικεφαλής της στρατιωτικής κυβέρνησης]», δηλώνει ο Μπουμπακάρ, 22χρονος φοιτητής (πηγή: Le Figaro, «‘Αφήστε τους να πάνε σπίτι τους’: στον Νίγηρα, οι φίλοι του πραξικοπήματος γιορτάζουν την ‘πραγματική ανεξαρτησία’», Stanislas Poyet, 03/08/23). Αναβιώνουν οι μέρες του μεταπολεμικού κόσμου, όπου η Σοβιετική Ένωση και η κομμουνιστική ιδεολογία βρίσκονταν πάντοτε στο πλευρό όσων δικαιολογημένα επιθυμούσαν να απαλλαγούν από τον εναγκαλισμό των αποικιοκρατικών δυνάμεων διεκδικώντας την ανεξαρτησία τους. Η ιστορία επαναλαμβάνεται, έγραφε ο Μαρξ στην «18η Brumaire του Λουδοβίκου Βοναπάρτη», μόνο που τη δεύτερη φορά, συνέχιζε, επαναλαμβάνεται ως φάρσα.
Την πρώτη φορά που συμβαίνουν σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όπως οι αντιαποικιοκρατικοί αγώνες, είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τον πραγματικό ρόλο και τις επιδιώξεις των πρωταγωνιστών. Συνεπαρμένοι από τον πόθο της ελευθερίας, πολλοί πρωταγωνιστές και αναλυτές, αλλά και αμέτρητοι προπαγανδιστές όλων των θέσεων και ιδεολογιών, συμφωνούσαν σε ένα συνολικό αφήγημα σύμφωνα με το οποίο οι λαοί ξεσηκώνονταν εναντίον των τυράννων τους. Και φυσικά όλοι ήταν έτοιμοι να συνδράμουν σε αυτόν τον αγώνα: σταλινικοί, Γκεβαριστές αλλά και οι ίδιοι οι αποικιοκράτες, οι οποίοι πλέον από στυγνοί εκμεταλλευτές μετατρέπονταν σε πατερναλιστές διαχειριστές της εύθραυστης «δημοκρατίας» των μετααποικιοκρατικών καθεστώτων.
Και κάπως έτσι ξεκίνησε ο φαύλος κύκλος της μετααποικιοκρατίας, ένας αιματηρός κύκλος που είτε έφερε μόνιμους τυράννους, χωροδεσπότες των γαλλικών και των δυτικών συμφερόντων, όπως στο Καμερούν, είτε οδήγησε σε διαδοχικές στυγνές δικτατορίες, όπως στο μεγαλύτερο μέρος του Σαχέλ και της κεντρικής Αφρικής.
Τη δεύτερη φορά όμως που η ιστορία επαναλαμβάνεται, τα γεγονότα φαίνονται πιο καθαρά, καθώς οι επιδιώξεις των πρωταγωνιστών είναι πιο επιδερμικά καμουφλαρισμένες πίσω από παλιά συνθήματα και χιλιοειπωμένες ρητορείες. Στην περίπτωση του Νίγηρα, η ρητορική των πραξικοπηματιών δεν είναι άλλη από εκείνη του M62, ενός «πολιτικού» κινήματος που δημιουργήθηκε πριν από ένα χρόνο και το οποίο ζητά την «οριστική αποχώρηση των ξένων δυνάμεων» από τον Νίγηρα. Όσο εχθρική εκδηλώνεται η ρητορική του προς τη γαλλική παρουσία, τόσο φιλορωσική είναι. Το κίνημα με την επίσημη ονομασία «Ιερή Ένωση για τη διαφύλαξη της κυριαρχίας και της αξιοπρέπειας του λαού» γεννήθηκε σχεδόν πριν από ένα χρόνο, το καλοκαίρι του 2022, εξήντα δύο χρόνια ακριβώς μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Νίγηρα. Εξού και η επιλογή του ονόματος M62.
Το επίσημο αίτημά του είναι η απομάκρυνση όλων των ξένων δυνάμεων που δρουν στον Νίγηρα και πρώτος στόχος του η επιχείρηση Barkhane, μια στρατιωτική επιχείρηση που διεξάγεται από τον γαλλικό στρατό στο Σαχέλ και τη Σαχάρα, με υποστήριξη συμμαχικών δυνάμεων, για την καταπολέμηση των ένοπλων ομάδων σαλαφιστών τζιχαντιστών σε όλη την περιοχή του Σαχέλ. Το αγνώστου αυτό συστάσεως και προελεύσεως «πολιτικό» γκρουπ αναθερμαίνει το αντιγαλλικό μένος της ρητορικής του αγώνα κατά της αποικιοκρατίας, μόνο που τώρα βλέπει κανείς ξεκάθαρα ποιος και τι βρίσκεται πίσω από τον καπνό της κενής ρητορείας. Εδώ και χρόνια η ομάδα Βάγκνερ σαρώνει την Αφρική με το πρόσχημα του πολέμου κατά των τζιχαντιστών. Στο γενικευμένο κλίμα διαφθοράς, ανυπαρξίας θεσμών και δημοκρατικών νοοτροπιών που επικρατεί, έχει καταφέρει να διεισδύσει στα ανώτερα κλιμάκια της διοίκησης και του στρατού πολλών αφρικανικών κρατών. Για το κλίμα αυτό βέβαια μεγάλη ευθύνη φέρει και η πρώην αποικιοκρατική δύναμη, η οποία ουδέποτε υποστήριξε σθεναρά το κράτος δικαίου.
Αντίθετα, κρυβόταν πίσω από τον πρώτο δικτατορίσκο και ερχόταν σε συνεννόηση με το πρώτο διεφθαρμένο καθεστώς που εξυπηρετούσε τα συμφέροντά της. Η υποκριτική στάση των Γάλλων, η οποία στην ουσία υπονόμευε αντί να ενισχύει τη δημοκρατική παράδοση στις πρώην αποικίες της Γαλλίας, δημιούργησε ένα χρόνιο αντιγαλλικό κλίμα. Έτσι, λαοί των οποίων η μητρική γλώσσα είναι η γαλλική αισθάνονται απέχθεια προς κάθε γαλλική παρουσία στον τόπο τους.
Η επερχόμενη αλλαγή φρουράς είναι πλέον ορατή και ιδιαίτερα επικίνδυνη τόσο για τη Δύση όσο και για τις χώρες του Σαχέλ. Ο Αλέξανδρος Σολτσενίτσιν είχε εγκαίρως προειδοποιήσει για τον κίνδυνο που εγκυμονεί η βοήθεια των Σοβιετικών στα διάφορα κινήματα ελευθερίας: μην καλείτε τη ρωσική αρκούδα για να διώξει τους λύκους, έλεγε, γιατί όταν φύγουν οι λύκοι κανείς δεν θα μπορέσει να διώξει την αρκούδα. Πλέον, για κάθε ελεγχόμενο από τη Γαλλία διεφθαρμένο καθεστώς υπάρχουν παραπάνω του ενός υποψήφιοι τύραννοι, έτοιμοι να προσφέρουν γη και ύδωρ στον Πούτιν προκειμένου να ανέβουν στην εξουσία. Η δύναμη Barkhane εκπαιδεύει τον στρατό των χωρών αυτών μόνο για να δει τους αξιωματικούς τους να οργανώνουν πραξικοπήματα με τη βοήθεια των Ρώσων. Ακόμη και αν η Γαλλία ήθελε να ξεφορτωθεί ένα τυραννικό καθεστώς, όπως του Καμερούν, ενισχύοντας τη δημοκρατία στη χώρα αυτή, δεν μπορεί να το κατορθώσει. Από πρώην σύμμαχος της Δύσης κάθε τύραννος μετατρέπεται σε σύμμαχο των εχθρών της μόνο και μόνο για να παραμείνει στην εξουσία.
*Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αv. καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
