Του Παναγιώτη Χριστιά
Η ιδέα του να παίζεις με την καταστροφή, να φλερτάρεις με τον θάνατο, να «ζεις επικινδύνως», να καις το κερί της ζωής σου και από τις δυο μεριές είναι μια τάση την οποία η ανθρωπότητα γνωρίζει σε ατομικό επίπεδο. Θα μπορούσαμε άραγε να ισχυριστούμε το ίδιο και σε συλλογικό επίπεδο; Τι είναι άραγε όλα αυτά τα θεολογικο-μυθολογικά αφηγήματα για το «τέλος του κόσμου», τον «κατακλυσμό» του Δευκαλίωνα, το Ragnarök της σκανδιναβικής μυθολογίας ή τη χριστιανική «αποκάλυψη»; Πάντοτε η ανθρωπότητα όταν βρισκόταν σε ηθική και πολιτική κρίση κατασκεύαζε μυθεύματα αναπαράστασης του τέλους της. Ανήσυχοι για ένα αύριο που δεν θα ξημέρωνε, οι διάφοροι πολιτισμοί έβλεπαν στη φανταστική αλληλουχία των γεγονότων στα αποκαλυπτικά τους ιερά κείμενα το τέλος να περιγράφεται γλαφυρά, σαν να το ζούσαν ήδη. Το βέβαιο είναι ότι όσο κι αν μια τέτοια υπόθεση βιώνεται με διαφορετικούς τρόπους σε ατομικό επίπεδο, συλλογικά οι πολιτισμοί οριοθετούσαν με αυτόν τον τρόπο το ίδιο τους το μέλλον. Μήπως σήμερα η οικουμένη βρίσκεται σε ένα ήδη χαμένο παιχνίδι με τον αυτοκαταστροφικό εαυτό της;
Το 1958, ο Καρλ Γιάσπερς δημοσίευσε ένα από τα πλέον σημαντικά για την εποχή μας βιβλίο με τίτλο: «Η ατομική βόμβα και το μέλλον της ανθρωπότητας». Στην εισαγωγή του θέτει ήδη το θεμέλιο της σκέψης του: «η ατομική βόμβα, δημιούργησε μια εντελώς νέα κατάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας, φέρνοντάς την αντιμέτωπη με την αναπόφευκτη εναλλακτική λύση: είτε όλη η ανθρωπότητα θα καταστραφεί, είτε ο άνθρωπος θα μετασχηματίσει την ηθικοπολιτική του κατάσταση». Η καινοφανής εμπειρία της ατομικής βόμβας, συνεχίζει ο Γιάσπερς, δεν μεταμορφώνει μόνο το όραμα του μέλλοντός μας. Ταυτόχρονα χρωματίζει με ένα ιδιαίτερα σκοτεινό φως τη μυθολογική μας παρακαταθήκη. Αν κατά το παρελθόν, οι διάφοροι πολιτισμοί, όπως ο χριστιανικός, δημιούργησαν φαντασμαγορικές ιστορίες για το τέλος του κόσμου, η ανθρωπότητα σήμερα, για πρώτη φορά στην ιστορία της, δύναται πραγματικά, υλικά, να εκμηδενίσει τον εαυτό της. Ο Γιάσπερς φαίνεται να πίστευε ότι αυτή η δυνατότητα, όταν γίνει συνείδηση των εθνών και των κυβερνήσεών τους, θα σηματοδοτήσει «μια καμπή στην ιστορία της ανθρωπότητας». Σχεδόν εβδομήντα χρόνια αργότερα, στη γεωπολιτική κατάσταση του σήμερα, η πραγματικότητα της αυτοκαταστροφής της ανθρωπότητας όχι μόνο δεν συνετίζει τα έθνη, αλλά φαίνεται να έχει μετατραπεί σε ένα καθημερινό σχόλιο. Μοιάζει η ίδια η ιδέα του «τέλους» να έχει ήδη ενσωματωθεί στην πλανητική πολιτική συνείδηση, αλλά όχι με τον θετικό τρόπο που έλπιζε ο Γιάσπερς. Μοιάζει η ανθρωπότητα σήμερα να λέει: «Ας τελειώνουμε λοιπόν!». Σαν μια πρωτοφανής ιστορική κούραση να έχει συνεπάρει τους λαούς, κουρασμένους από τις ατελέσφορες προσπάθειες να δώσουν οριστικές απαντήσεις στις πολιτικές τους απορίες. Αυτό τουλάχιστον αποπνέουν οι όλο και πιο συχνές, οι όλο και πιο κοντά στη Δύση πολεμικές συρράξεις, οι οποίες, αρχόμενες από τη βάρβαρη εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία, εμπεριέχουν ανοικτά και απροκάλυπτα άρωμα πυρηνικού ολέθρου.
Πολλοί είναι οι λόγοι για τους οποίους το Ισραήλ και η νυν κυβέρνησή του θα προχωρήσουν σε αποφασιστικά χτυπήματα κατά αεροπορικών βάσεων, βάσεων εκτόξευσης πυραύλων, στρατοπέδων εκπαίδευσης τρομοκρατών και πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν. Όσο κι αν Ευρωπαίοι και Αμερικανοί εύχονται την αποφυγή της κλιμάκωσης του πολέμου και εργάζονται προς αυτή την κατεύθυνση, η πολιτική τους κατάσταση τους έχει ήδη ξεπεράσει. Τόσο η άνοδος των εθνικιστικών κομμάτων στην Ευρώπη όσο και η διαφαινόμενη νίκη Τραμπ στις επερχόμενες αμερικανικές εκλογές προδίδουν μια άλλη πολιτική συνείδηση στη Δύση. Το φιλελεύθερο οικοδόμημα ενός ειρηνικού κόσμου σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία πλέον καταρρέει. Αν σε κάτι ελπίζει ο ισραηλινός πρωθυπουργός είναι στη συσπείρωση της Δύσης υπέρ του Ισραήλ και την αμέριστη υποστήριξη των ανερχόμενων Ρεπουμπλικανών στο πεδίο του πολέμου. Η υποστήριξη αυτή εδράζεται τόσο στο μένος του πρώην προέδρου κατά του Ιράν όσο και σε θεολογικο-θρησκευτικές αναπαραστάσεις των νεοχριστιανικών προτεσταντικών σεκτών που στηρίζουν την υποψηφιότητα Τραμπ. Οι σέκτες αυτές έχουν συνδέσει φαντασιακά το τέλος του Ισραήλ με το τέλος του κόσμου και αγωνίζονται με όλες τους τις δυνάμεις να μη συμβεί κάτι τέτοιο. Δεν είναι γνωστό με ποιους στη Δύση συνομιλούσε η ιρανική κυβέρνηση όταν, απειλούμενη από την εσωτερική πολιτική κατάσταση, εξαπέλυσε την πυραυλική επίθεση στο Ισραήλ. Ίσως να τους υποσχέθηκε μια χωρίς θύματα, μετρίου μεγέθους επίθεση. Το λάθος του καθεστώτος των Μουλάδων ήταν να πιστεύουν ότι οι κρυφοί συνομιλητές τους ήταν σε θέση να συγκρατήσουν την οργή του Ισραήλ, κάτι που δεν είναι τελικά σε θέση να κάνουν. Τα αλυσιδωτά γεγονότα που ξεκίνησαν από την ύπουλη και κτηνώδη επίθεση της Χαμάς κατά αμάχων Ισραηλινών ειρηνιστών πυροδότησαν την αρχή του τέλος του ιρανικού θεοκρατικού καθεστώτος. Το τι είδους επίθεση θα κάνει το Ισραήλ και με τι ένταση, θα φανεί στο άμεσο μέλλον. Όλα όμως δείχνουν πως θα επιχειρήσει ένα καίριο χτύπημα για να εξουδετερώσει οριστικά την απειλή των Ιρανών Μουλάδων.
Τι θα ακολουθήσει; Το βέβαιο είναι ότι τα παιδιά μας προετοιμάζονται από τα διάφορα παιδευτικά τους μέσα για έναν μετα-αποκαλυπτικό ορίζοντα. Παίζοντας διαδικτυακά πολεμικά παιχνίδια, όπως το Fortnite, δεν φαντάζονται απλώς τους εαυτούς τους να παίζουν πόλεμο, όπως έκαναν κάποτε τα αγόρια και κάποια κορίτσια στις γειτονιές. Βλέπουν το avatar τους στο πεδίο μιας διαδικτυακής σκηνής πολέμου. Βιώνουν στο έπακρο την αγωνία της μάχης, την κίνηση στο πεδίο, τον παρεΐστικο στρατηγικό σχεδιασμό μιας συλλογικής άμυνας ή επίθεσης.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
