Του Παναγιώτη Χριστιά
Ευρώπη και Αμερική εισέρχονται τους επόμενους μήνες σε ιδιαίτερα σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις. Και στους δύο πυλώνες της Δύσης ελλοχεύει ο κίνδυνος της υπερσυντηρητικοποίησης των Δυτικών κοινωνιών. Η δεδομένη άνοδος των εθνικιστικών και υπερδεξιών κομμάτων σε Γαλλία και Γερμανία είναι μόνο η αρχή μιας επιστροφής σε ένα ευρωπαϊκό παρελθόν γεμάτο από εθνικούς εγωισμούς και ενδοευρωπαϊκούς ανταγωνισμούς. Το φιλόδοξο πλάνο μιας συνολικής ανόδου της Ευρώπης στην παγκόσμια σκηνή μετά τους δύο μεγάλους πολέμους κινδυνεύει να μείνει ανεκπλήρωτο μπρος στις νέες εθνικές διαμάχες που διαγράφονται εντός και εκτός του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, η πιθανή πλέον νίκη του πρώην προέδρου και νυν κατηγορούμενου της κοινής ποινικής δικαιοσύνης Τραμπ θα φέρει στην επιφάνεια συντηρητικά απωθημένα, όπως αυτά προδιαγράφονται ήδη από τις τελευταίες ρεπουμπλικανικές επιλογές για το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ. Τα δικαιώματα των γυναικών και όλων γενικά των μειονοτήτων, των μεταναστών, των κατώτερων οικονομικά στρωμάτων έχουν αρχίσει να αμφισβητούνται ανοικτά. Κατάργηση του δικαιώματος στην άμβλωση, της κοινωνικής ασφάλειας για όλους (Obamacare), διωγμός των παράνομων μεταναστών, εθνικιστική εσωτερική και εξωτερική ατζέντα είναι μερικά από τα γνωστά χαρακτηριστικά της διακυβέρνησης Τραμπ. Η δεύτερη αυτή ρεπουμπλικανική διακυβέρνηση με τον Ντόναλντ Τραμπ θα έχει δε έναν ιδιαίτερα ρεβανσιστικό χαρακτήρα, με ακραίες πράξεις και αλλοπρόσαλλες πολιτικές εντός και εκτός των συνόρων, καθώς οι οπαδοί του Τραμπ έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί και βλέπουν στις δικαστικές διαδικασίες κατά του ηγέτη τους τον πολιτικό διωγμό του.
Δύο παγκόσμια γεγονότα θα επηρεαστούν από τις διπλές εκλογές, ο πόλεμος στην Ουκρανία και ο πόλεμος στη Γάζα. Όλα δείχνουν ότι η νέα αμερικανική πολιτική δεν θα στηρίξει άλλο τον πρόεδρο Ζελένσκι. Οι φιλορωσικές και φιλοπουτινικές τάσεις του Τραμπ είναι άλλωστε γνωστές. Ακόμη όμως και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι του Ουκρανού προέδρου θα εξασθενίσουν, με δεδομένες πάλι τις ήττες των φιλελεύθερων δυνάμεων σε Γαλλία και Γερμανία και την ενίσχυση της ανθενωτικής πτέρυγας του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Λίγοι άλλωστε είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι από μόνη της ικανή να κρατήσει ενωμένη μια αντιρωσική ατζέντα. Η άμεση εμπλοκή των Ρώσων στις επερχόμενες εκλογές, τόσο τις αμερικανικές όσο και τις ευρωπαϊκές, είναι δεδομένη για τον λόγο αυτό. Η ήττα των φιλελεύθερων δυνάμεων στις δύο αυτές εκλογικές αναμετρήσεις θα σημάνει και το τέλος του πολέμου της Ουκρανίας με ταπεινωτικούς για την ηρωική Ουκρανία όρους. Είναι δε μάλλον αμφίβολο αν Ευρωπαίοι και Αμερικανοί θα τηρήσουν τις υποσχέσεις τους για χρηματοδότηση της ανασυγκρότησης της Ουκρανίας μετά τη λήξη του πολέμου. Η χώρα θα ζει μέσα στα ερείπια για δεκαετίες. Στο φόντο της εγκατάλειψης της Ουκρανίας διαφαίνεται ξεκάθαρα η προτίμηση στο αυταρχικό μοντέλο Πούτιν των λαϊκιστικών και δημαγωγικών δυνάμεων της Γηραιάς Ηπείρου και των οπαδών του Τραμπ. Αντίθετα, η αμέριστη υποστήριξη του Τραμπ στον Νετανιάχου μοιάζει δεδομένη. Είναι μάλιστα το τελευταίο χαρτί του ακροδεξιού και διεφθαρμένου Ισραηλινού πρωθυπουργού για να παραμείνει στην εξουσία. Επίσης, δεδομένο είναι και το μένος του πρώην προέδρου των ΗΠΑ κατά του καθεστώτος στο Ιράν. Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά της νέας αμερικανικής διακυβέρνησης όχι μόνο δεν προμηνύουν το τέλος του πολέμου στην Παλαιστίνη, αλλά και εγγυώνται τη διεύρυνση και εντατικοποίηση του πολέμου αυτού. Ο πόλεμος αυτός έχει ένα ιδιαίτερο χρώμα για τη Δύση, καθώς αντανακλάται σε ιδεολογικούς κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες εντός της. Παράδειγμα είναι τα τελευταία γεγονότα στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Αν η πολιτισμική επανάσταση της δεκαετίας του 1970 ξεκίνησε από αυτά τα πανεπιστήμια υπέρ του Χο Τσι Μινχ και κατά της αμερικανικής εμπλοκής στον πόλεμο του Βιετνάμ, αυτό που βιώνουμε σήμερα είναι το ξεκίνημα μιας δεύτερης πολιτισμικής σύρραξης γύρω από την εμπλοκή της Αμερικής στην Παλαιστίνη. Οι πρώην αριστερές «προοδευτικές» συνιστώσες της ιδεολογικοποιημένης νεολαίας που στελεχώνει τις φοιτητικές κινητοποιήσεις στην Αμερική είναι ακραία και αμέριστα υπέρ των Παλαιστινίων. Το φάσμα του αντισημιτισμού πλανάται και πάλι πάνω από τη Δύση. Τα αμερικανικά πανεπιστήμια έχουν χαρακτηριστικό προβάδισμα σε όλες τις παγκόσμιες ιδεολογικές ανακατατάξεις. Ο παρισινός Μάιος του ‘68 όπως και οι φοιτητικές εξεγέρσεις του Απριλίου του 1968 στο Βερολίνο του Ρούντι Ντούτσκε θα ήταν αδιανόητα χωρίς τις μεγάλες αναταραχές στις ΗΠΑ.
Αυτό που αναμένεται από τα μεγάλα αμερικανικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, σε περίπτωση εκλογής Τραμπ, είναι να μετατραπούν αυτόματα σε προπύργια του αντιτραμπισμού. Η παρωχημένη κοινωνική ιδεολογία του Τραμπ και των οπαδών του, ο αυταρχισμός της διακυβέρνησής του και η μαχόμενη υποστήριξη σε μια ακροδεξιά Ισραηλινή κυβέρνηση είναι μόνο η σπίθα που θα ανάψει τις φωτιές στις αμερικανικές και όχι μόνο μεγαλουπόλεις. Οι τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες στις ΗΠΑ είναι η καύσιμη ύλη. Η Δύση βρίσκεται σε αναβρασμό, ενώ απέναντί της οι αυταρχικές δυνάμεις ενισχύονται. Χώρες όπως η Κίνα, με κανένα ενδιαφέρον στην Παλαιστίνη ή την Ουκρανία, επωφελούνται, ενώ παρακολουθούν με αγαλλίαση τη φθορά του Δυτικού φιλελεύθερου μοντέλου και τρόπου ζωής. Ωστόσο δεν είναι απολύτως βέβαιο ότι ο αναβρασμός θα σημάνει και το τέλος της Δύσης. Συχνά, οι κοινωνικοί αναβρασμοί οδηγούν σε νέους τρόπους σκέψης και σε νέες μορφές συλλογικής συνύπαρξης. Αυτό μας δίδαξε ο Émile Durkheim στις «Βασικές δομές της θρησκευτικής ζωής» (1912). Μέσα από τον αναβρασμό που επίκειται, νέες μορφές κοινωνικής «θρησκευτικότητας» θα ανανεώσουν τις παλαιές και παρωχημένες πλέον πρακτικές της Δύσης και τον γερασμένο φιλελευθερισμό του Διαφωτισμού και της Αμερικανικής Επανάστασης.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
