Μοίρα και ενοχή

Σε μια συγκλονιστική διάλεξη που έδωσε ο Leo Strauss με θέμα «Γιατί παραμένουμε Εβραίοι» στις 4 Φεβρουαρίου 1962, η οποία ήταν μέρος μιας σειράς διαλέξεων στο Ίδρυμα Hillel του Πανεπιστημίου του Σικάγο, έλεγε: «Καταλήγω στο εξής συμπέρασμα. Είναι αδύνατον να μην παραμείνω Εβραίος. Είναι αδύνατον να ξεφύγει κανείς από την καταγωγή του. Είναι αδύνατον να απαλλαγεί κανείς από το παρελθόν του απλώς και μόνο επειδή το επιθυμεί. Δεν υπάρχει τίποτε καλύτερο από τη δύσκολη λύση που προσφέρει η φιλελεύθερη κοινωνία. Αυτό σημαίνει νομική ισότητα από τη μία και ιδιωτικές ″διακρίσεις″ από την άλλη.

Πρέπει απλώς να αναγνωρίσουμε το γεγονός, το οποίο όλοι γνωρίζουμε, ότι η εβραϊκή μειονότητα δεν είναι παγκοσμίως δημοφιλής, και πρέπει να αναγνωρίσουμε τις συνέπειες αυτού. Όλοι ξέρουμε ότι υπάρχει σε αυτή τη χώρα [στις ΗΠΑ] μια εντελώς εξωθεσμική, αλλά όχι παράνομη πρακτική, ό,τι αποκαλούμε ″φυλετική ιεραρχία″, στην κορυφή της οποίας βρίσκονται οι Αγγλοσάξονες, ενώ οι Μαύροι βρίσκονται στο κάτω μέρος της –και εμείς [οι Εβραίοι] είμαστε ακριβώς πάνω από τους Μαύρους. Πρέπει να το αντιμετωπίσουμε αυτό. Και πρέπει να δούμε ότι υπάρχει μια ομοιότητα μεταξύ του εβραϊκού ζητήματος και του ζητήματος των μαύρων –υπάρχουν αρκετές εβραϊκές οργανώσεις που το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό».

Αν διαβάσει κανείς την ιστορία της ίδρυσης της ΑΧΕΠΑ (Order of AHEPA) και των Ελλήνων μεταναστών στις ΗΠΑ στις αρχές του 20ού αιώνα, θα διαπιστώσει ότι σε κοινωνικό και φυλετικό επίπεδο οι Έλληνες ταυτίζονταν με τους Μαύρους. Αυτό το γεγονός οδήγησε σε μια στέρεη, παλαιά φιλία και μια στέρεη παλαιά πολιτική συμμαχία ανάμεσα σε ενώσεις Εβραίων, Ελλήνων και Μαύρων. Η συμμαχία αυτή αποκρυσταλλώθηκε στη μαζική τους εισχώρηση στο κόμμα των Δημοκρατικών και σε κοινούς αγώνες για τα αστικά δικαιώματα κατά τις πολυτάραχες δεκαετίες του 1960 και του 1970. Πολλά βέβαια έχουν συμβεί από το μακρινό 1962. Παρόλες τις αλλαγές όμως, σε μια χώρα που είδε τον πρώτο μαύρο πρόεδρο των ΗΠΑ στο πρόσωπο του Μπαράκ Ομπάμα, το «εβραϊκό ζήτημα» παραμένει χωρίς λύση. Με απόλυτα κυνικό τρόπο, ο Leo Strauss αναγνωρίζει: «Επομένως, το πρακτικό πρόβλημα για τον μεμονωμένο Εβραίο, αν θέλουμε να είμαστε πραγματιστές και να πατάμε σε στέρεο έδαφος, είναι το εξής: Πώς μπορώ να ξεφύγω από τις ″διακρίσεις″; […] Η απάντηση είναι απλή: παύοντας να είμαι αναγνωρίσιμος ως Εβραίος». Η κατάσταση αυτή δεν έχει αλλάξει και ούτε πρόκειται να αλλάξει. Όπως διαπιστώνει και ο ίδιος ο Strauss, δεν έχουν όλα τα προβλήματα λύση. Στο πλαίσιο του φιλελευθερισμού δεν μπορούν να αποφευχθούν οι ιδιωτικές διακρίσεις, ενώ η κατάργηση του φιλελευθερισμού, όπου αυτή επετεύχθη, έφερε ιστορικά χειρότερη καταπίεση στους Εβραίους και τις μειονότητες.

Ο ίδιος ο Strauss αντιπαθούσε τον όρο «αντισημίτης» ή «αντισημιτισμός». Προτιμούσε να αποκαλεί την αρνητική αυτή διάθεση «μίσος κατά των Εβραίων». Το φιλελεύθερο καθεστώς δεν μπορεί να απαγορεύσει διά νόμου ένα ιδιωτικό συναίσθημα και η απλή απαγόρευση της έκφρασης του μίσους στον δημόσιο χώρο δεν είναι αρκετή για να αποτρέψει τα ολέθρια αποτελέσματα ενός τόσο καταστροφικού πάθους. Αυτό που ο Ερντογάν αποκάλεσε σε συνέντευξή του μπροστά στον πρόεδρο της Γερμανίας «ενοχή» των Ευρωπαίων έναντι των Εβραίων για το Ολοκαύτωμα δεν είναι τίποτε άλλο από τη συνειδητοποίηση της φιλελεύθερης ευρωπαϊκής και δυτικής κοινωνίας ότι το μίσος είναι καταστροφικό όχι μόνο για αυτόν κατά του οποίου στρέφεται αλλά και για τον ίδιο τον φορέα του. Η μερική λύση του φιλελεύθερου προβλήματος του ιδιωτικού μίσους κατά των Εβραίων και όλων των μειονοτήτων είναι η προσωπική εμπειρική παιδεία: ο παθός μαθός, όποιος πάθει κάτι, αποκτάει εμπειρία ώστε να μην το ξαναπάθει. Όταν ο Τούρκος πρόεδρος έλεγε ότι οι Τούρκοι δεν δεσμεύονται από καμία «ενοχή» απέναντι στον λαό του Ισραήλ, και για τον λόγο αυτόν μπορούν να ταυτιστούν με τη Χαμάς, εννοεί ότι οι Τούρκοι εξακολουθούν να μισούν τις μειονότητες που κατέσφαξαν, τους Χριστιανούς, τους Κούρδους, τους Αρμένιους, αφού ποτέ δεν ένιωσαν «ενοχή» για τις γενοκτονίες που διέπραξαν και διαπράττουν ακόμη ως έθνος. Για τον λόγο αυτό μπορούν ακόμη να ταυτίζονται ατομικά και πολιτικά με τις γενοκτονικές πρακτικές φανατικών ισλαμιστών της Χαμάς και της Χεσμπολάχ κατά του Ισραήλ και των απανταχού Εβραίων. Η «ενοχή» των Δυτικών απέναντι στο Ισραήλ δεν αφορά το Ισραήλ, αλλά τα δυτικά φιλελεύθερα έθνη. Είναι ενοχή και ντροπή για το «κτήνος» στο οποίο μετατράπηκαν οι Ευρωπαίοι. Ανεξαρτήτως του ποιους εξολόθρευσαν, το ότι εξολόθρευσαν μαζικά εκατομμύρια ανθρώπινα όντα εξαιτίας του μίσους που ένιωθαν για τον άλλο, είναι το σημαντικό ιστορικό γεγονός, το οποίο όταν κατανοήθηκε επαρκώς από τις δυτικές κοινωνίες έβαλε φρένο στο ανεξέλεγκτο ιδιωτικό μίσος. Όταν το μίσος αυτό απελευθερωθεί από τους χαλινούς της «ενοχής», τότε οι Εβραίοι είναι οι τελευταίοι που θα υποφέρουν στον σημερινό Δυτικό κόσμο, σε Ευρώπη και Αμερική. Όταν οι ισλαμιστές, για παράδειγμα, σε φιλοπαλαιστινιακές διαδηλώσεις κρατούν πλακάτ με τη ναζιστική σβάστικα αναγράφοντας κάτω από αυτή ότι ο Χίτλερ έπρεπε να είχε ολοκληρώσει το έργο του, είναι σαν να υπογράφουν τη δική τους θανατική καταδίκη. Είναι σαν να λένε στους υποστηρικτές των άκρων στις δυτικές κοινωνίες ότι οι γενοκτονίες μπορούν να δικαιολογηθούν εκ των υστέρων. Αυτό που τις δικαιολογεί δε, σε παρελθόν και μέλλον, είναι το μίσος που παραμένει όσο οι «άλλοι» παραμένουν «Εβραίοι».

Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.