Του Παναγιώτη Χριστιά
Το αποτέλεσμα των ελληνικών εθνικών εκλογών της 21ης Μαΐου δεν εξέπληξε μόνο τους ηττημένους αλλά και τους νικητές. Πού οφείλεται η τεράστια διαφορά των είκοσι και πλέον ποσοστιαίων μονάδων υπέρ ενός κόμματος εξουσίας, το οποίο αντιμετώπισε μέσα σε μια τετραετία τις πιο ανορθόδοξες και απειλητικές παγκόσμιες καταστάσεις; Γιατί δεν αποτυπώθηκε η φθορά λόγω των επώδυνων αποφάσεων που έλαβε ή λόγω του πολιτικού κόστους των προβεβλημένων «σκανδάλων» της προηγούμενης διακυβέρνησης; Ούτε η «άγρια» ψυχολογία, που θέλει τον ελληνικό λαό να έχει υποστεί ένα είδος συλλογικού συνδρόμου της Στοκχόλμης, αλλά ούτε και η αντικειμενικά μηδενική παρουσία, τόσο σε επίπεδο πολιτικής πράξης όσο και σε επίπεδο πολιτικού λόγου, της αξιωματικής αντιπολίτευσης, μπορούν να ερμηνεύσουν ικανοποιητικά τη σημαντική αυτή διαφορά. Με αυτή τη διαφορά κορυφώνεται η δυναμική της ελληνικής κοινωνίας, που ολοένα και ενισχυόταν τα τελευταία χρόνια. Αποτυπώνεται επίσης η «απόφαση» του ελληνικού λαού να σταματήσει να θεωρεί τον εαυτό του θύμα του καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης, της ισχύος των Αμερικανών, του νέου γερμανικού εμπορικού ιμπεριαλισμού και του νεοφιλελεύθερου πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με την ψήφο του αυτή, ο ελληνικός λαός «αποφάσισε» ότι έχει πολλά να κερδίσει, αν γίνει ένας σοβαρός και αποτελεσματικός παίκτης εντός του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου φιλελεύθερου πολιτικού και οικονομικού συστήματος. Τι σημαίνει όμως «αποφασίζω» και με ποιον τρόπο οι εκλογές αποτελούν συλλογική λαϊκή «απόφαση»;
Στο βιβλίο του «Ισχύς και απόφαση» ο Παναγιώτης Κονδύλης αναλύει το ανθρώπινο πεδίο εφαρμογής της βούλησης για δύναμη. Σύμφωνα με τον Κονδύλη, κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης κοινωνικής και πολιτικής δράσης είναι η επιδίωξη ισχύος, η οποία εκφράζεται μέσω της κατασκευής αξιακών συστημάτων, κοσμοθεωριών ή, σύμφωνα με την ορολογία του Κονδύλη, «αποφάσεων». Σε μακροϊστορικό επίπεδο παρατηρείται ένας αγώνας για κυριαρχία μεταξύ ιστορικών υποκειμένων, ατόμων, ομάδων ή λαών, μέσω της δημιουργίας κανονιστικών συστημάτων που δίνουν στους εκπροσώπους τους το δικαίωμα να ενεργούν ως ρυθμιστές των ανθρώπινων υποθέσεων. Το κυρίαρχο κοσμοείδωλο καθορίζει την κοινωνική και πολιτική οργάνωση, τη διαχείριση της θρησκευτικής σφαίρας και τη διευθέτηση των κύριων νομικών και ηθικών ζητημάτων. Επομένως η επιδίωξη ισχύος ατόμων και λαών γίνεται με την «απόφασή» τους να δημιουργήσουν ή να ενταχθούν σε ένα κοσμοείδωλο ή σε μια κοσμοθεωρία. Η στράτευσή τους αυτή έχει σκοπό να ενισχύσει την αντικειμενική τους ισχύ και συνοδεύεται σχεδόν αυτόματα με αύξηση του υποκειμενικού αισθήματος ισχύος. Βέβαια, υποκειμενικό αίσθημα ισχύος και αντικειμενική ισχύς δεν συμβαδίζουν πάντα. Πολύ συχνά, η στράτευση σε μια πολιτική ιδεολογία, σε μια θρησκεία, σε έναν «σκοπό», ενώ αυξάνει το προσωπικό αίσθημα ισχύος δεν προσδίδει περισσότερη αντικειμενική ισχύ στο υποκείμενο της στράτευσης. Όταν η ιδεολογία δοκιμασθεί και εφαρμοστεί στην πραγματικότητα, συνήθως απογοητεύει και η στράτευση οδηγεί μάλλον σε απώλεια παρά σε αύξηση ισχύος. Ο Κονδύλης απέδιδε μεγάλη σημασία στο υποκειμενικό αίσθημα ισχύος, καθώς είναι ένας καθοριστικός ηθικός παράγων στράτευσης και κινητοποίησης. Για τον λόγο αυτό, όλες οι θρησκευτικού τύπου ιδεολογίες, αυτές δηλαδή που μεταφράζουν το αίσθημα αυτό σε «πίστη», συνοδεύονται από μια τάση αρνησικοσμίας. Η υποβάθμιση της σημασίας της πραγματικότητας έχει σκοπό να αντισταθμίσει τις απώλειες της αντικειμενικής ισχύος.
Όταν το 2015, το κόμμα το οποίο πρώτευσε στις βουλευτικές εκλογές, χωρίς βέβαια να αποκτήσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αυτοπροσδιορίσθηκε ως «πρώτη φορά αριστερά» και ξεκίνησε τον «ιερό αγώνα» για να ανακτήσει τη χαμένη αξιοπρέπεια του ελληνικού λαού, στόχευσε στην αύξηση του υποκειμενικού αισθήματος του λαού, θεωρώντας ότι η αύξηση αυτή θα οδηγούσε και σε αύξηση της αντικειμενικής θέσης της Ελλάδος. Αρκεί να το θελήσουμε εμείς οι Έλληνες και όλα είναι δυνατά! Το «όλα είναι δυνατά» αποτελεί ουσιαστική υποβάθμιση της αξίας της πραγματικότητας ως γνώμονα της πράξης. Όσο για τους «Έλληνες», η σύντομη περίοδος συλλογικής ονειροπόλησης ακολουθήθηκε από τόσο σημαντική απώλεια αντικειμενικής ισχύος, που ούτε καν η πίστη δεν μπορούσε να αποτρέψει την καταρράκωση του ηθικού και του λαϊκού αισθήματος ισχύος. Το 2019, η νέα φιλελεύθερη διακυβέρνηση επέλεξε τον αντίστροφο δρόμο. Έβαλε ως στόχο την αύξηση της αντικειμενικής ισχύος της χώρας με σκοπό να αυξηθεί ανάλογα και το υποκειμενικό αίσθημα του ελληνικού λαού. Μέσα από μια πολυτάραχη περίοδο μεταναστευτικής κρίσης, τουρκικής επιθετικότητας, πανδημίας, πολέμου στην Ουκρανία και επακόλουθης εμπορικής κρίσης και πληθωρισμού, η Ελλάδα μετατράπηκε σε ουσιαστικό εταίρο της Δύσης και της Ευρώπης, πρωτοστατώντας σε όλες τις μεγάλες μάχες. Η ελληνική οικονομία άνθισε με την προώθηση ενός φιλόδοξου προγράμματος πάταξης της γραφειοκρατίας και της αδράνειας του δημοσίου τομέα, μέσω της μηχανογράφησης και του ηλεκτρονικού κράτους. Μεγάλα ιδιωτικά έργα προωθήθηκαν, κερδίζοντας επενδύσεις σημαντικών πολυεθνικών εταιριών, μετατρέποντας την Ελλάδα σε κόμβο πληροφοριακών υπηρεσιών και διακομιδής φυσικού αερίου. Με τον τρόπο αυτό, τόσο το δημόσιο χρέος όσο και οι συντελεστές φόρων και εισφορών μειώθηκαν, κάτι το οποίο έμοιαζε οξύμωρο πριν πραγματοποιηθεί. Ταυτόχρονα, ένα νέο δόγμα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας ενίσχυσε τη χώρα με εξοπλισμούς και στρατηγικές συμμαχίες, εξασφαλίζοντας τα χερσαία και θαλάσσια σύνορά της. Ακόμη και το κοινωνικό κράτος ενισχύθηκε, τόσο μέσω της σημαντικής μείωσης της ανεργίας αλλά και λόγω ενός φιλόδοξου και αποτελεσματικού σχεδίου φιλελεύθερης επιδοματικής πολιτικής, που είχε άλλοτε αποσπάσει τους επαίνους ενός Μισέλ Φουκώ στη «Γέννηση της βιοπολιτικής» (1979). Η Ελλάδα, από κράτος παρίας, αναβαθμίσθηκε σε στρατηγικό εταίρο της Δύσης και της Ευρώπης. Η αντικειμενική αύξηση της ισχύος της αύξησε το υποκειμενικό αίσθημα ισχύος των Ελλήνων και αυτό το αίσθημα αποτυπώθηκε στο εκλογικό αποτέλεσμα.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
