Δημοκρατικές συναστρίες

Η αρχαία παράδοση θέλει το μήνυμα της πτώσης της Τροίας και της νίκης των Αχαιών να μεταδίδεται από το Ίλιον στις ελληνικές πόλεις μέχρι το Άργος και τη Σπάρτη μέσα από ένα σύστημα με φρυκτούς, δηλαδή φλεγόμενους πυρσούς που άναβαν φύλακες στις κορυφές των βουνών. Από βουνοκορφή σε βουνοκορφή, από φλόγα σε φλόγα, η είδηση της νίκης έλαμπε και μεταδιδόταν με αστραπιαία ταχύτητα σχηματίζοντας τη φωτεινή ραχοκοκαλιά της Ελλάδας. Την εικόνα αυτή αντέγραψε και ο Nietzsche για να περιγράψει τη διαχρονική μετάδοση των ιδεών μέσα στον χρόνο από φιλόσοφο σε φιλόσοφο και από σχολή σε σχολή. Από την Αθήνα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη στη Ρώμη του Κικέρωνα και του Σενέκα, από εκεί στη Φλωρεντία, το Παρίσι, το Λονδίνο, το Βερολίνο και από την Ευρώπη του Διαφωτισμού στην Αμερική της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, το φιλοσοφικό πνεύμα ενδυναμώθηκε και εδραιώθηκε στην επικράτεια που ορίζουν οι «φιλοσοφικές φλόγες» στη Δύση. Η Δύση όμως δεν είναι απλά μια ιδέα, αλλά ένα σύνολο θεσμών και αξιών που αποκτήθηκαν και θεμελιώθηκαν μέσα από πολέμους και αγώνες εναντίον των εχθρών της ελευθερίας. Και όπως το μήνυμα της Τροίας και οι φιλοσοφικές ιδέες, έτσι και οι μεγάλες στιγμές του αδιάκοπου αγώνα για την ελευθερία και τη δημοκρατία λάμπουν από κορυφή σε κορυφή. Αυτό επιτρέπει να αναφερόμαστε στον Μαραθώνα και τις Θερμοπύλες, το Μεσολόγγι και το Μανιάκι, την Πίνδο και το Ρούπελ όχι μόνο ως ιστορικά γεγονότα ύψιστης γεωπολιτικής σημασίας, αλλά και ως θεμέλια της φαντασιακής θέσπισης της δυτικής δημοκρατίας, που σφυρηλατήθηκε μέσα από τους αγώνες και τις θυσίες των δημοκρατικών λαών.

Στον ιστορικό του λόγο ενώπιον των δύο σωμάτων της Γερουσίας, ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης υπενθύμισε αυτά τα θεμελιώδη γεγονότα. Τονίζοντας τη συγγένεια της Αθήνας, της πρώτης ιστορικής δημοκρατίας, με τις ΗΠΑ, την ισχυρότερη δημοκρατία της εποχής μας, δεν έδωσε τόσο έμφαση στο ένδοξο παρελθόν όσο στην ευθύνη που έχουν οι δυο εταίροι ως «φύλακες» της δημοκρατίας». Η Πνύκα και το Καπιτώλιο εντάσσονται στο ίδιο σύνολο αξιών και θεσμών, όπως εξάλλου είχε τονίσει και ο Μπαράκ Ομπάμα με την προσφώνηση urbi et orbi από την αθηναϊκή Πνύκα. Αυτό το πολίτευμα κανένας δημοκρατικός λαός δεν έχει δικαίωμα να αφήσει ανυπεράσπιστο. Θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς ότι, ενώ οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αναλάβουν την ευθύνη αυτή, η μικρή γεωπολιτικά Ελλάδα μόνο μεταφορικά θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί «φρουρός» σε πλανητικό επίπεδο. Το γεωστρατηγικό μέγεθος όμως της Ελλάδας ελάχιστα ενδιαφέρει, όταν πρώτη εκείνη στέλνει όπλα στην πολύπαθη και ηρωική Ουκρανία για να υπερασπισθεί τα εδάφη της. Έτσι η Ελλάδα αψήφησε τις απειλές της Ρωσίας, όπως είχε αψηφήσει τις απειλές του Άξονα τον Οκτώβριο του 1940 και όπως είχε αψηφήσει τις απειλές του Χρουστσόφ το 1961, όταν ο Σοβιετικός ηγέτης ανακοίνωνε από τη Ρουμανία ότι η ΕΣΣΔ δεν θα δίσταζε να βομβαρδίσει με πυρηνικά ακόμη και την Ακρόπολη λόγω της συμμετοχής της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ.

Ενώπιον της αντιπροέδρου των ΗΠΑ και της ομιλήτριας της Αμερικανικής Γερουσίας, ο Έλληνας πρωθυπουργός περιέγραψε αυτό που ο Walter Benjamin ονομάζει «συναστρία», με άλλα λόγια το «άλμα του τίγρη στο παρελθόν» προκειμένου να αντλήσει σθένος και έμπνευση για τον τωρινό του αγώνα. Υπενθύμισε ότι ο σύγχρονος αγώνας για την ελευθερία του Ουκρανικού λαού και η σύσσωμη αντίσταση της Δύσης στην τυραννία και τον αυταρχισμό εμπνέονται από όλους τους αντίστοιχους αγώνες του παρελθόντος. Πώς θα μπορούσε η Ελλάδα να μην στείλει όπλα στην Ουκρανία, όταν αντίστοιχα το Μεσολόγγι επεβίωνε χάρη στο γεγονός ότι παραβιαζόταν ο Τουρκικός ναυτικός αποκλεισμός; Πώς αυτοί που εισήγαγαν στο παγκόσμιο λεξιλόγιο τη «δημοκρατία» και την «πολιτική» θα μπορούσαν να αποδώσουν στις λέξεις αυτές διαφορετικό νόημα από αυτό της «διακυβέρνησης του λαού, από τον λαό, για τον λαό», όπως είχε πει ο Αβραάμ Λίνκολν με τρόπο απαράμιλλο; Πώς θα μπορούσε ένας δημοκράτης να διανοηθεί ότι τα μισόλογα και οι βερμπαλιστικοί τακτιτισμοί είναι αντάξια του μεγαλείου της Δημοκρατίας; Μέσα από τις δημοκρατικές «συναστρίες», μέσα από κάθε πράξη αντίστασης στον τύραννο η παγκόσμια ιστορία συνοψίζεται στο «τώρα» (Jetztzeit). Οι μεγάλες στιγμές των δημοκρατικών αγώνων δεν αποτελούν απλά παρελθόν, παρόν και μέλλον. Μετουσιώνονται σε δυνάμεις που παλεύουν για την ελευθερία στο αιώνιο παρόν.

Όμως ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν μίλησε μόνο για το παρελθόν και για το παρόν. Μίλησε και για το μέλλον, και ιδιαίτερα για το αμερικανικό μέλλον. Το έπραξε όχι με το ανάστημα του χαρισματικού ηγέτη μιας μικρής χώρας με ένδοξο παρελθόν. Το έπραξε με το ανάστημα του συνετού Ευρωπαίου πολιτικού που προσπαθεί να δεσμεύσει τη δημοκρατική υπερδύναμη στους κοινούς μελλοντικούς αγώνες Ευρώπης και Αμερικής. Επαναλαμβάνοντας τα λόγια του Ρέιγκαν, ότι η ελευθερία μπορεί να χαθεί σε μια γενιά, έστειλε ένα ηχηρό μήνυμα στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα. Στόχος του ήταν να αφυπνίσει τη συνείδηση της μεγάλης ιστορικής παράταξης, η οποία ακόμη αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην πολιτική και τον λαϊκισμό. Όταν ηχήσει η σάλπιγγα κανείς εκ των φρουρών δεν δικαιούται να αγνοήσει το κάλεσμά της. Η Δύση περνώντας μέσα από έναν «στενό διάδρομο» (Robinson και Acemoglu) κατάφερε να οικοδομήσει το φιλελεύθερο πολίτευμα, τα ατομικά δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Ομιλίες όπως του Έλληνα Πρωθυπουργού υπενθυμίζουν σε όλους την ιστορική πορεία και την ευθύνη της Δύσης.    

Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.