Του Παναγιώτη Καπαρή
Τα λόγια είναι εύκολα, αλλά οι πράξεις είναι αυτές οι οποίες έχουν αξία, σε δύσκολες στιγμές και κυρίως σε ώρες, όπου η ιστορία, το καθήκον και οι ηθικές αξίες, σε καλούν να διαλέξεις ανάμεσα στο καλό και το κακό, χωρίς ποτέ να είσαι σίγουρος ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος. Οι ανθρώπινες στιγμές, το θάρρος, οι φόβοι, οι κακουχίες, αλλά η τόλμη των αγωνιστών της ΕΟΚΑ 1955-59, έχουν ήδη καταξιώσει στην συνείδηση των νεωτέρων τον αγώνα, ο οποίος πολιτικά, στρατηγικά και στρατιωτικά, αναμένει ακόμη την κρίση της ιστορίας.
Στην Ιερά Μονή του Αγίου Παντελεήμοντα στην Αγροκηπιά (Αχερά) με πρωτοβουλία του Αρχιμανδρίτη Βαρνάβα Κουσιάππα, δημιουργήθηκε πρόσφατα ένα μικρό, αλλά πολύ ξεχωριστό μουσείο - τα εγκαίνια του οποίου τελέστηκαν πριν μερικές βδομάδες- για τους αγωνιστές οι οποίοι μετέτρεψαν το μοναστήρι και τις γύρω περιοχές σε κρησφύγετα. Ο Πανοσιολογιότατος κατάφερε να περισώσει προσωπικά αντικείμενα εκείνηw της εποχής, αλλά και μαρτυρίες αγωνιστών, μερικοί από τους οποίους δεν βρίσκονται σήμερα στην ζωή. Ανθρώπων οι οποίοι πολεμούσαν και θυσιάστηκαν, για του Χριστού την Πίστη την Αγία και της Πατρίδος την Ελευθερία.
Το μοναστήρι βρίσκεται σε μια στρατηγική θέση, είναι στην ουσία ένα παρατηρητήριο για όλο τον κόλπο της Μόρφου. Τότε το μοναστήρι, ήταν χωρίς μοναχούς και ενοικιάστηκε για τις ανάγκες της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρίας, η οποία λειτουργούσε το γειτονικό μεταλλείου του Μιτσερού. Στο χώρο του μοναστηριού λειτουργούσαν τέσσερα κρησφύγετα. Το πρώτο εντός της Μονής, το δεύτερο στα δυτικά και το τρίτο βόρεια της Μονής και το τέταρτο στα νότια, εντός μιας κουφάλας ενός τεράστιου αιωνόβιου πλάτανου. Οι αγωνιστές χρησιμοποιούσαν το χώρο αυτό, είτε για να λάβουν όπλα και πυρομαχικά, τα οποία κατασκευάζονταν στο γειτονικό μηχανουργείο του μεταλλείου, είτε για να προστατευτούν, είτε για να λάβουν τρόφιμα, είτε ακόμη για ξεκούραση και περίθαλψη.
Ο Αρχιμανδρίτης Βαρνάβας, η ψυχή του μουσείου, μας παρέθεσε πολλά στιγμιότυπα από την ζωή των αγωνιστών, ανάμεσά τους και μια τραγελαφική ιστορία. Ο βοσκός, φύλακας του μοναστηριού, αναλάμβανε και χρέη σκοπού παρακολουθώντας τις κινήσεις των βρετανών στρατιωτών, οι οποίοι τότε προσέγγιζαν το μοναστήρι από μονοπάτια, αφού δεν υπήρχαν δρόμοι. Ειδοποιούσε τους αγωνιστές και για σινιάλο, χρησιμοποιούσαν την βράκα του. Κρεμούσε την βράκα σε ένα τέλι, τάχα για να στεγνώσει και οι αγωνιστές οι οποίοι ήταν κρυμμένοι έβλεπαν το ρούχο και κρύβονταν. Όταν η βράκα κατέβαινε από το τέλι, τότε έβγαιναν από τα κρησφύγετά τους. Ήταν η βράκα ένα σινιάλο σωτηρία. Σε μια περίπτωση, ο φύλακας ξέχασε την βράκα για δύο μέρες και οι αγωνιστές έμεναν κρυμμένοι στα λαγούμια των κρησφύγετων. Το σινιάλο για έξοδο στο φως δεν ερχόταν, αλλά και η πείνα δεν αστειευόταν. Την νύκτα οι αγωνιστές κατέβηκαν σιγά- σιγά, στο μοναστήρι για να πάρουν φαγητό και φυσικά την απολογία του βοσκού, ο οποίος υπήρξε ξανά αφηρημένος.
Στο μουσείο φυλάσσονται προσωπικά αντικείμενα των ηρώων Κυριάκου Μάτση, Σάββα Ροτσίδη του τομεάρχη της περιοχής Νίκου Κόση, του Αρχηγού της ΕΟΚΑ Γεωργίου Γρίβα Διγενή και του Κωνσταντίνου Μαγκλή, ο οποίος ήταν τότε γενικός διευθυντής της ΕΜΕ στο μεταλλείο Μιτσερού. Ο Μαγκλής το 1954 έστειλε τον διευθυντή Χαράλαμπο Μαραγκό στη Ρόδο και στην Κω, για τη στρατολόγηση σαμποτέρ. Οι έλληνες νησιώτες ήρθαν στην Κύπρο, εργοδοτήθηκαν στο μεταλλείο και έμαθαν στους υπαλλήλους, οι οποίοι ήταν ενταγμένοι στην ΕΟΚΑ, τον τρόπο κατασκευής εκρηκτικών μηχανισμών, στο μηχανουργείο του μεταλλείου. Επίσης πολλά μυστικά για τον ανταρτοπόλεμο. Στο μουσείο οι επισκέπτες μπορούν να δουν μοναδικά αυτοσχέδια όπλα, εκκλησιαστικά βιβλία με τα οποία προσεύχονταν οι αγωνιστές, αλλά και είδη καθημερινής χρήσης.
Στο προσκήνιο έρχεται για ακόμη μια φορά η ιστορική ομιλία του παπά-Φώτη Καλογήρου, κατηχητή και πνευματικού πατέρα πολλών ηρώων της ΕΟΚΑ, η οποία έγινε πριν μερικά χρόνια στον Ιερό Ναό Παναγίας Φανερωμένης στην Λευκωσία, κατά το μνημόσυνο επτά πεσόντων μελών της ΟΧΕΝ Φανερωμένης. Ο παπά-Φώτης δεν έκρυψε τον προσωπικό του αγώνα και τον δικό του προβληματισμό, για το κήρυγμα κατά των Βρετανών, όταν την ίδια ώρα δίδασκε την αγάπη, στα παιδιά του κατηχητικού. Στάθηκε σε μια επιστολή του Αγίου Αθανασίου προς τον μοναχό Αμούν, ο οποίος δικαιολογούσε τους φόνους κατά τη διάρκεια των πολέμων, οι οποίοι γίνονταν για την προστασία των αμυνομένων από τους επιτιθέμενους. Ο Οικονόμος Φώτιος πρόσθεσε και την αγάπη προς την πατρίδα και τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη. Κατά τα άλλα τελικός κριτής είναι μόνο ο δίκαιος Θεός.
