Του Παναγιώτη Καπαρή
Eνα πουκάμισο γεμάτο, όχι αδειανό, γεμάτο πόνο και αναμνήσεις. Οι αιχμάλωτοι του 1974, στην Κερύνεια, στα Άδανα, στη Μερσίνα και στην Αμάσεια του Πόντου, βρήκαν τον τρόπο για να απασχολούν το μυαλό και να ελέγχουν την υπομονή τους, στα μπουντρούμια του Αττίλα. Στο πλαίσιο της έκθεσης: «Κύπρος, 1974. Η μνήμη είναι η μόνη πατρίδα των ανθρώπων», αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά ένα συγκλονιστικό αντικείμενο. Στη μικρή πινακίδα του εκθέματος σημειώνεται: «Σκακιέρα από ύφασμα στρατιωτικού πουκαμίσου. Το έφτιαξε ο Σπύρος Γαβριήλ από την κατεχόμενη Βατυλή, κατά τη διάρκεια της κράτησής του, στις τουρκικές φυλακές. Τα πιόνια φτιαγμένα από τα περιτυλίγματα των τσιγάρων και φυλαγμένα σε ένα τουρκικό σπιρτόκουτο». Την έκθεση συνδιοργάνωσαν η Βουλή των Αντιπροσώπων και η Βουλή των Ελλήνων και παρουσιάζεται στη Λευκωσία και την Αθήνα. Στο ιστορικό αντικείμενο, στο στρατιωτικό πουκάμισο, μπορεί να διαβάσει κανείς στις άκρες, γραμμένα με μολύβι, τα ονόματα των φυλακών, στις οποίες βασανίστηκαν οι αιχμάλωτοι του 1974, Κερύνεια, Άδανα, Μερσίνα και Αμάσεια. Επίσης γράφεται η λέξη Κύπρος. Ζωγραφισμένα με μολύβι, στα άσπρα και στα μαύρα κουτάκια του σκακιού, αναγράφονται τα ονόματα πολλών αιχμαλώτων. Μερικά από τα οποία, όπως μπορέσαμε να διαβάσουμε: Σίμος, Κωστής, Κυριάκος, Φώτης, Κόκος, Γιαννής, Άντρος, Αντρίκος, Τσόκκος, Ξενής, Αξέντης, Σπύρος, Κυριάκος Καπούτι, Αριστοτέλης, Λοΐζος, Γιώρκος, Κωστάκης, Θεωρής, Ρουσιάς, Τσιέκκος, Μιχαλάκης, Φοίβος και Παναής.
Όλοι όσοι ζήσαμε τα φρικτά γεγονότα του 1974, δακρύζουμε, βλέποντας φωτογραφίες και βίντεο. Η φωτογραφία με τη σχολική προσφυγική τσάντα στην πλάτη ενός παιδιού. Τι χαρά ήταν εκείνη, να πάρεις δώρο μια καινούργια σχολική τσάντα, όταν τα μαθήματα γίνονταν, με ζέστη και με κρύο μέσα σε τεράστια στρατιωτικά αντίσκηνα. Αντί καρέκλες παγκάκια και αντί θρανία πάγκοι, όλα φτιαγμένα με μεράκι από κάποιους άγνωστους τεχνίτες. Να κολλά το ένα παιδάκι δίπλα στο άλλο για να ζεσταθεί και οι δάσκαλοι να προσπαθούν να προσφέρουν πρώτα ελπίδα και μετά γράμματα. Συνταράζει και η φωτογραφία με το προσφυγικό αντίσκηνο, όπου η βροχή πλημμύρισε το δάπεδο και το κρύο τρυπούσε τα κόκαλα. Φωτογραφίες με τις ουρές για συσσίτιο. Φωτογραφίες κάτω από το δέντρα στο Δασάκι της Άχνας.
Φωτογραφίες αναζήτησης μεταχειρισμένων ρούχων, σε σινεμά και άλλα δημόσια κτήρια. Η χαρά της ανακάλυψης ενός ενδύματος στα μέτρα σου, αλλά και ο ενθουσιασμός, όταν στην τσέπη ενός πουκαμίσου ή σακακιού έβρισκες το μαγικό χαρτάκι, με τη διεύθυνση ενός άγνωστου δωρητή από την Ελλάδα. Τότε ξεκινούσε η καλή περιπέτεια της ανταλλαγής επιστολών και η ελπίδα πάντα για κάποιο δώρο, αυτή τη φορά στα μέτρα σου. Φωτογραφίες με το «χαμένο» πλήθος στους δρόμους των χωριών, να πηγαινοέρχεται αναζητώντας συγγενείς και φίλους. Πίσω κάθε φωτογραφία και μια δύσκολη ιστορία ζωής. Η επετειακή έκθεση παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε δύο ξεχωριστούς εκθεσιακούς χώρους, στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο της Αθήνας και στην Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης στη Λευκωσία. Η πρόεδρος της Βουλής Αννίτα Δημητρίου, τελώντας τα εγκαίνια επισήμανε ότι: «Ευρήματα που παρουσιάζονται για πρώτη φορά, ζωές που χώρεσαν σε μια βαλίτσα, το δράμα των προσφύγων, των αγνοουμένων, όσων θυσιάστηκαν, μας υπενθυμίζουν κάθε λεπτό ότι δεν ξεχνούμε και συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε. Για την ειρήνη. Την επανένωση…». Ο πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, Κωνσταντίνος Τασούλας, ανέφερε: «Ο πόνος της καταστροφής έγινε κεντρί δημιουργίας. Ο μνησιπήμων πόνος έγινε και εγερτήριος και σε αυτήν την έγερση η Ελλάδα, η Βουλή των Ελλήνων σύσσωμη παραμένει δίπλα στην Κύπρο».
Η ξεχωριστή έκθεση παρακολουθεί την ιστορική γραμμή: η ζωή πριν από το 1974, το πραξικόπημα, η εισβολή, οι πρόσφυγες, οι εγκλωβισμένοι, οι αιχμάλωτοι, οι αγνοούμενοι, ο αντικατοχικός αγώνας, η ανασυγκρότηση, η πολιτιστική κληρονομιά, η εκπαίδευση, η δημιουργία και η ματιά στο μέλλον. Η ιστορία της Κύπρου και η μνήμη των ανθρώπων, ανιχνεύονται μέσα από ένα μεγάλο αριθμό εκθεμάτων: εικόνες της κυπριακής τοπογραφίας, φωτογραφίες, κρατικά έγγραφα, λογοτεχνικές και μουσικές αφηγήσεις, έργα τέχνης, κινηματογραφικές αναπαραστάσεις και μαρτυρίες ανθρώπων. Ο χρόνος κυλά και πίσω δεν γυρνά. Μισό αιώνα μετά την τραγωδία, η «φωτιά» του πολέμου συνεχίζει να καίει ανθρώπους, συνειδήσεις και ανεπούλωτες πληγές. Μέσα από το γεμάτο μνήμες και πόνο στρατιωτικό πουκάμισο, μέσα από τις μαρτυρίες, τις φωτογραφίες, τα βίντεο και τα μαρτυρικά αντικείμενα, γεννιέται η ελπίδα για το αύριο. Οι μεγαλύτεροι φεύγουν για το αιώνιο ταξίδι, αλλά και οι νέοι, ελεύθεροι από πάθη και μίση του παρελθόντος, μπορούν και βλέπουν με αισιοδοξία το μέλλον, πιστεύοντας πρώτα στις δυνάμεις τους και μετά στο θαύμα, το οποίο κατεύθυνε πάντα αυτό τον παραδεισένιο, όσο και δύσμοιρο τόπο, αυτή την ευλογημένη Κύπρο.
