Του Παναγιώτη Καπαρή
Κάποτε ένας σπουδαίος θεολόγος έκανε μια ομιλία σε ένα μεγάλο χωριό και μια γριούλα ήλθε για να τον κεράσει ένα γλύκισμα. Η μέρα προέβλεπε αυστηρή νηστεία, δηλαδή χωρίς λάδι. Το γλυκό έχει μόνο λάδι και όχι γάλα και αβγά, ανέφερε με καμάρι η καλή γριούλα. Ο καλός θεολόγος το πήρε χωρίς δεύτερη σκέψη και το έφαγε, παινεύοντας τις ικανότητές της. Το πρόσωπο της καλής γριούλας έλαμψε και η χαρά πλημμύρησε τον χώρο.
Οι σπουδαιότεροι άγιοι πνευματικοί πατέρες της Κύπρου, είτε άγαμοι ηγούμενοι, είτε έγγαμοι παπάδες, είχαν και έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Ήταν και είναι απόλυτα «χαλαροί», δηλαδή αντιμετωπίζουν τους πιστούς χωρίς «κανόνες» και χωρίς διαταγές. Με τη δύναμη της αγιότητας του βίου τους, με τις προσευχές τους και με το φιλότιμο, άλλαζαν και αλλάζουν τους πιστούς, προσφέροντας χαρά και ειρήνη ψυχής. Τόσο απλά γίνεται η καλή αλλοίωση των ανθρώπων.
Στο Άγιο Όρος μόλις ένας προσκυνητής φθάσει σε μια μονή ή σε μια σκήτη, το πρώτο το οποίο τον φιλεύουν, είναι ρακί και λουκούμι, ακόμη και τη Μεγάλη Εβδομάδα. Ο λόγος είναι απλός, αφού μέχρι και πριν από μερικά χρόνια δεν υπήρχαν αυτοκίνητα και η μετάβαση από το ένα μοναστήρι στο άλλο απαιτούσε μεγάλο κόπο, αφού τα μονοπάτια ήταν δύσβατα και «ατέλειωτα» σε απόσταση. Η ρακί και το λουκούμι ήταν το πιο τονωτικό ρόφημα. Σήμερα που η μετάβαση στα μοναστήρια γίνεται συνήθως με αυτοκίνητα, η ρακί και το λουκούμι έχασαν σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργική τους αξία.
Για δεκαετίες υπήρχε ο άτυπος κανόνας ότι πρέπει οι πιστοί, αλλά όχι οι κληρικοί, να νηστεύουν πριν κοινωνήσουν, κάτι το οποίο δεν αναφέρεται σε κανέναν κανόνα Οικουμενικής Συνόδου. Αντιθέτως, υπάρχουν αυστηροί κανόνες σε όσους δεν κοινωνούν κατά τη θεία λειτουργία. Και όμως αυτή η πρακτική επικράτησε για δεκαετίες, οδηγώντας τους πιστούς να κοινωνούν δύο ή τρεις φορές τον χρόνο. Χριστούγεννα, Πάσχα και Δεκαπενταύγουστο. Ο λόγος ήταν μάλλον απλός, αφού οι φτωχοί άνθρωποι έτρωγαν κρέας, δύο-τρεις φορές τον χρόνο και έτσι συνδύαζαν την κατάλυση κρέατος με την Κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού.
Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι θεσμοθέτησαν τη νηστεία ήταν πανεπιστήμονες, δηλαδή κατείχαν όλες τις γνώσεις της εποχής τους, μεταξύ αυτών και την ιατρική. Δεδομένου ότι το σώμα είναι κατοικητήριο της ψυχής, θέσπισαν κανόνες για την υγεία του σώματος, οι οποίοι συμβάλλουν και στην υγεία της ψυχής. Η πλειονότητα των κανόνων αποτελεί αντιγραφή πρακτικών τις οποίες εφάρμοζε ο Ιπποκράτης και οι άλλοι γιατροί της εποχής, ακόμη και στα περίφημα Ασκληπιεία, τα σανατόρια της εποχής, τα οποία ήταν χώροι μυστικιστικών θεραπειών της ψυχής και του σώματος, γι’ αυτό και είχαν και πολλά μυστικά, ίσως άγνωστα μέχρι σήμερα.
Κλασική πρακτική στα Ασκληπιεία ήταν η αποχή από φαγητό και νερό για τρεις μέρες, κάτι το οποίο εφαρμόζεται σήμερα, κυρίως στα μοναστήρια, με τα «τριμέρια» δηλαδή αποχή από φαγητό και νερό, στην αρχή και το τέλος της νηστείας της Τεσσαρακοστής. Ακόμη, η αποχή από τα ζωικά φαγητά συνέβαλε στην αποτοξίνωση του οργανισμού, κάτι το οποίο εφαρμόζεται σήμερα στις θεσμοθετημένες νηστείες της Εκκλησίας.
Ο βασικός στόχος της νηστείας είναι να ειρηνεύσει την ψυχή, να κατευνάσει τα σωματικά πάθη και να διευκολύνει την προσευχή, δηλαδή την επικοινωνία με τον Θεό. Όταν το στομάχι είναι άδειο, πολύ πιο εύκολα μειώνονται και οι «ορέξεις» για αμαρτίες και πολύ πιο εύκολο ο άνθρωπος μπορεί να προσευχηθεί χωρίς την ταραχή των λογισμών. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι συνεχώς στις ακολουθίες οι παπάδες ψάλλουν το «ειρήνη πάσι», δηλαδή να ειρηνεύσει η ψυχή των ανθρώπων, ίσως η σπουδαιότερη ευχή για τα «πουλάρια» της ψυχής, δηλαδή τους λογισμούς.
Οι πατέρες της Εκκλησίας έδειξαν το μέτρο και στη νηστεία, λέγοντας ότι πρέπει να είμαστε «παθοκτόνοι και όχι σωματοκτόνοι». Οι άγιοι παππούδες της Λύσης, ο Παναγής, ο Βασίλης και η Τρυφωνού, νήστευαν με τον μοναστηριακό τρόπο, χωρίς ποτέ όμως να καταπονούν τον εαυτό τους. Στο μέτρο των φυσικών τους δυνάμεων. Ο Παναγής δεν έτρωγε κρέας, ενώ ο Βασίλης, ο οποίος ήταν φιλάσθενος, έτρωγε αλλά με μέτρο, όπως βεβαίως και η Τρυφωνού.
Η διάκριση είναι ύψιστη αρετή, ακόμη και στη νηστεία. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ξεκίνησε, το στάδιο των αρετών άνοιξε και η προσδοκία όλων είναι η βίωση της χαρά της Αναστάσεως, όπου θα ακούσουμε τον φοβερό λόγο του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, «νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες, ευφράνθητε σήμερον…» γιατί ο θάνατος έχει θανατωθεί και ο Χριστός Ανέστη.
