Του Παναγιώτη Καπαρή
Ενα ξεχασμένο λαϊκό μοιρολόι, ένα θρηνητικό ποίημα, ο «θρήνος της Παναγίας», το οποίο στάζει δάκρυ και πόνο, έφθασε στις μέρες μας, από στόμα σε στόμα, από γενιά σε γενιά, χωρίς να ξέρει κανείς πόσοι αιώνες χρειάστηκαν για να καταστεί κλασικό λαϊκό αριστούργημα. Το μοιρολόι ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά το 1965 στο Κοιλάνι και ενορχηστρώθηκε το 2024 στα πρότυπα παραδοσιακών μελωδιών από τον δεξιοτέχνη της λαϊκής μουσικής Γιάννη Λέμπο, ψάλτη και δάσκαλο παραδοσιακής μουσικής της Ιεράς Μητρόπολης Μόρφου. Το τραγούδι παρουσιάστηκε πριν από μερικές μέρες, στο πλαίσιο και της προετοιμασίες για τη βίωση της θείας γέννησης του Χριστού, στην αίθουσα του Κοινοτικού Συμβουλίου Ακακίου, από το πολιτιστικό και περιβαλλοντικό Ίδρυμα Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου. Τίτλος της συναυλίας: «Την όντως Θεοτόκον μεγαλύνομεν». Η μουσική «παράδοσις» (με γιώτα στο τέλος για να δείχνει τη συνέχεια) καταδεικνύει ότι η παραδοσιακή καλλιτεχνική δημιουργία έχει ρίζες αιώνων και συνεχίζεται από νέους και ταλαντούχους μουσικούς.
Ο άγιος των ελληνικών γραμμάτων, ο κοσμοκαλόγερος, ο κυρ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, έγραψε στο σπουδαίο διήγημα «Το μοιρολόι της φώκιας»: «Σαν να ’χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου…», συμπυκνώνοντας σε λίγες λέξεις την αιώνια αλήθεια, ότι δεν υπάρχει άνθρωπος και λαός, χωρίς «σταυρό» και χωρίς βάσανα. Τα πάθια και οι καημοί των Κυπρίων, καταγράφονταν για αιώνες μέσα από θρηνητικά ποιήματα και λαϊκά τραγούδια, τα οποία περιστρέφονται κατά κανόνα γύρω από τη γλυκιά Παναγιά, η οποία βίωσε τον μέγιστο πόνο, τη σταυρική θυσία του Υιού και Θεού της. Πάντα όμως τον σταυρό και τον θάνατο, ακολουθεί η Ανάσταση και αυτή η ρήση δεν είναι καθόλου θεωρητική, αλλά αποτελεί καθημερινή πράξη ζωής, για όλους τους ανθρώπους, ακόμη και όλους τους λαούς του κόσμου. Η Κύπρος στην ιστορία της, όπως εμπνεύστηκε και ο ποιητής Κωστής Παλαμάς, «άλλαξε πολλούς αφέντες, αλλά δεν άλλαξε καρδιά». Μέσα από θαύματα και θεϊκές συγκυρίες και παρά τις βαρβαρότητες και τις τάχα λογικές επιδιώξεις των ξένων, παρέμεινε πρώτα ορθόδοξη και μετά ελληνική.
Ο μητροπολίτης Μόρφου Νεόφυτος, στο ορθόδοξο πνεύμα της χαρμολύπης, μίλησε στην εκδήλωση, πρώτα για ένα τραγικό γεγονός της περιοχής, την αρπαγή, τον θάνατο ενός 30χρονου, για να αποκαλύψει τη συνομιλία την οποία είχε με τη χαροκαμένη μάνα, η οποία λαμβάνει παρηγοριά, ελπίδα και μυστική χαρά από την Παναγία. Ο πανιερότατος πέρασε ακολούθως στο χαρούμενο μέρος της συναυλίας, όπου μικρά παιδιά ερμήνευσαν παραδοσιακά τραγούδια, όπως τραγουδούσαν οι πατεράδες τους, πριν από αρκετά χρόνια. Έκανε αναφορά στους σχεδιασμούς, για ένα σχολείο όπου θα διδάσκονται ελληνικά, παραδοσιακή και βυζαντινή μουσική, ένα πρότυπο σχολείο, απάντηση στη σύγχρονη εμπορευματοποιημένη παιδεία. Μίλησε και για μηνύματα τα οποία έλαβε από την Ελλάδα, τη Γερμανία, την Αυστραλία και τον Καναδά, για μετάδοση της συναυλίας από το διαδίκτυο, κάτι το οποίο προσφέρθηκε από το συνεργείο της Hellas-Sat TV.
Η συναυλία ήταν μια μουσική πανδαισία, πρωτόγνωρη για τα κυπριακά δεδομένα, αφού συνδύασε τους βυζαντινούς ύμνους με τα παραδοσιακά τραγούδια, τα ψαλτοτράγουδα, όπως είθισται να τα αποκαλούν οι μουσικοί. Ξεχωριστά και τα παραδοσιακά μουσικά όργανα, κανονάκι, με τον Στέφανο Δορμπαράκη, βιολί και τοξωτός ταμπουράς, με τον Χριστόδωρο Μνάσωνος, ούτι και πολίτικο λαούτο, με τον Παναγιώτη Λοΐζου και κρουστά με τον Γιάννη Λέμπο. Μουσικοί και όργανα επανέφεραν στο προσκήνιο τον πανηγυρικό 150ό ψαλμό, ο οποίος καλεί σε δοξολογία του Θεού: «Αινείτε αυτόν εν ήχω σάλπιγγος· αινείτε αυτόν εν ψαλτηρίω και κιθάρα. Αινείτε αυτόν εν τυμπάνω και χορώ· αινείτε αυτόν εν χορδαίς και οργάνω. Αινείτε αυτόν εν κυμβάλοις ευήχοις· αινείτε αυτόν εν κυμβάλοις αλαλαγμού. Πάσα πνοή αινεσάτω τον Κύριον…». Η παράσταση με τους ύμνους και τα τραγούδια για την Παναγία, μέσα από την παράδοση της Κύπρου και όλης της Ρωμιοσύνης, δεν γινόταν συνειρμικά να μην οδηγήσει και στα κατεχόμενα χωριά μας. Στη Λύση ήταν ο μέγας μουσικοδιδάσκαλος Γιάγκος Σουρουλάς, τον οποίο μνημόνευσε και ο μητροπολίτης Νεόφυτος. Από τη Λύση και ο Σώζος Τομπόλης, ξακουστός μουσικοδιδάσκαλος και ψάλτης στην Παναγία Φανερωμένης. Στην Κοντέα ο Χαράλαμπος Δημοσθένους. Από το Λευκόνοικο ο άρχων πρωτοψάλτης της Εκκλησίας της Κύπρου Θεόδουλος Καλλίνικος. Και πολλοί άλλοι σπουδαίοι, αλλά και πάντα ταπεινοί διάκονοι της βυζαντινής μουσικής τέχνης. Καλές οι συναυλίες, αλλά κάλλιστες είναι οι ψαλμωδίες εντός των εκκλησιών, εκεί όπου ενώνεται ο ουρανός με τη γη, εκεί όπου το λιβάνι σμίγει με το ιλαρό φως των καντηλιών, εκεί όπου οι άγιοι στις εικόνες ακουμπούν τους πιστούς, εκεί όπου ο άνθρωπος δέχεται το σώμα και το αίμα του Χριστού, εκεί όπου ο Θεός γεννιέται καθημερινώς, στην προσωπική φάτνη κάθε πιστού.
