Του Γιάννη Ιωάννου
Δημοκρατία χωρίς εθνική ασφάλεια δεν μπορεί να υπάρξει. Αλλά κι αντίστροφα, πραγματική δημοκρατία χωρίς θεσμικό έλεγχο, διαφάνεια και ένα σύστημα check & balances ούτε εγγυάται την ασφάλεια των πολιτών αλλά ούτε μπορεί να σταθεί αποτελεσματικά απέναντι στον κίνδυνο των απειλών, εξωτερικών κι εσωτερικών. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να θυμόμαστε τόσο σε σχέση με την πρόσφατη, πρωτοφανή πολιτική και θεσμική, κρίση που ξέσπασε με αφορμή τις παρακολουθήσεις, πολιτικού αρχηγού και δημοσιογράφου στην Ελλάδα αλλά και κάτι που επί της αρχής πρέπει να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας.
Μια κρίση που εν μέσω θέρους πλήττει τόσο την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας όσο και τον ίδιο τον Έλληνα πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη ανοίγοντας ένα τεράστιο κεφάλαιο –γνώριμο ήδη στην Κύπρο– με τη χρήση λογισμικού παρακολούθησης (spyware) το οποίο φέρεται να παγίδεψε ή να επιδίωκε να παγιδέψει τις κινητές συσκευές του Νίκου Ανδρουλάκη, αρχηγού του ΠΑΣΟΚ και του Θανάση Κουκάκη, δημοσιογράφου του οικονομικού ρεπορτάζ. Και μια κρίση που οδήγησε στην παραίτηση του διοικητή της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΕΥΠ) και του στενού συνεργάτη, και συγγενή, του Ελλαδίτη πρωθυπουργού και η οποία, ήδη, μετατρέπεται σε πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης στη χώρα, σε υψηλούς μάλιστα τόνους σε ένα timing μάλιστα που η Τουρκία κινείται εκ νέου σε υψηλούς τόνους με την έξοδο ερευνητικού γεωτρύπανου στην Ανατολική Μεσόγειο και σκληρή, αναθεωρητική, ρητορική.
Τα ζητήματα που προκύπτουν εδώ είναι δύο: Η θεσμική διάσταση που αφορά φυσικά στη νομιμότητα, τη νομιμοφάνεια, την ηθική και πολιτική διάσταση του ζητήματος παρακολούθησης ενός πολιτικού αρχηγού ή ενός δημοσιογράφου. Ζήτημα που φυσικά θα απασχολήσει την ελληνική κοινή γνώμη για μεγάλο χρονικό διάστημα τόσο σε επίπεδο κοινοβουλευτικού ελέγχου όσο και στο πεδίο της ίδιας της πολιτικής ζωής του τόπου. Το δεύτερο ωστόσο επίπεδο είναι πιο σημαντικό, δεδομένου ότι η ταύτιση ενός apparatus ασφάλειας με τη μικροπολιτική, αν αυτή αποδειχτεί, είναι βαθιά προβληματική. Ειδικά αν σε αυτή την πτυχή εμπλέκεται η χρήση τεχνογνωσίας όπως το spyware «Predator» ή παλιότερα το «Pegasus» από δρώντες οι οποίοι δεν συνάδουν με τους όρους εντολής ή δράσης των μυστικών υπηρεσιών. Κι αυτή είναι μια διάσταση που τουλάχιστον σε διεθνές, ευρωπαϊκό και περιφερειακό επίπεδο είδαμε τα τελευταία χρόνια να απασχολεί έντονα την κοινή γνώμη σε πολύκροτες υποθέσεις που έφτασαν μέχρι την παρακολούθηση ξένων ηγετών επιπέδου Μακρόν ή τη δολοφονία ακτιβιστών ή δημοσιογράφων.
Αλήθεια τι συμβαίνει αν ένα όπλο παρακολούθησης φτάσει στα χέρια μη εξουσιοδοτημένων δρώντων που δεν είναι οι… καλοί όπως υποτιθέμενα οφείλουν να είναι οι μυστικές υπηρεσίες ενός κράτους που κυνηγούν το οργανωμένο έγκλημα ή δρουν κατά των εξωτερικών κινδύνων; H ιστορία τόσο σε στρατιωτικό επίπεδο όπως και στο επίπεδο των intelligence communities έχει ήδη απαντήσει στο ερώτημα αυτό. Με περιπτωσιολογίες όπου ο μη επαγγελματισμός των καλών οδήγησε σε εθνικές τραγωδίες όπου οι ξένοι εισβολείς ή κατάσκοποι ή σαμποτέρ πέτυχαν τους αντικειμενικούς τους σκοπούς. Ή με περιπτωσιολογίες όπου η απουσία δημοκρατικού ελέγχου στο ευαίσθητο έργο των καλών οδήγησε σε φαινόμενα συγκεντρωτισμού, παρακρατικές συμπεριφορές ή ακόμη και κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Η Κύπρος είναι το τέλειο παράδειγμα: Tα γεγονότα του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής που οδήγησαν στην τραγωδία του ’74 συνέβησαν εν μέσω του διασημότερου σκανδάλου παρακολουθήσεων στις ΗΠΑ (Watergate 1972-1974) ενώ η ιστορία του Αλέξανδρου Σημαιοφορίδη, της ελληνικής ΚΥΠ το 1974 στην Κερύνεια είναι αρκετή για να εκνευριστεί κανείς, μιας και ο Ελλαδίτης αξιωματικός μετέφερε αξιόπιστες πληροφορίες για επικείμενη τουρκική εισβολή, τρεις μήνες πριν από την πραγματοποίησή της!
Ξανά λοιπόν: Εθνική ασφάλεια σημαίνει να είσαι ένα βήμα μπροστά από τον εχθρό. Με διαφάνεια και δημοκρατικό έλεγχο ως προς το operandi αυτού του βήματος. Και δημοκρατία, σημαίνει να αναπτύσσεις μια κουλτούρα ασφάλειας στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται η βαθιά εμπέδωση της. Αντιπροσωπευτικότητα, έλεγχος, διαφάνεια αλλά και η συνειδητοποίηση πως στις δημοκρατίες δεν χωρούν πρακτικές άλλων εποχών. Δημοκρατία χωρίς ασφάλεια σημαίνει εθνικές τραγωδίες. Ασφάλεια χωρίς δημοκρατία σημαίνει ολοκληρωτισμός. Τόσο απλά.
