Του Γιάννη Ιωάννου
Ο Τόμας Χομπς (1588-1679) μπορεί να συνέδεσε τη σκέψη του στην ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας με κάποιας μορφής απολυταρχισμό, ωστόσο υπήρξε ο πολιτικός φιλόσοφος στον οποίο χρωστάμε κάτι πολύ σημαντικό: Πίστευε πως οι ιδέες έχουν συνέπειες. Συνεπώς μια κακή πολιτική ιδέα –όπως και οι περισσότερες στο κάτω κάτω– μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες. Να είναι ή να καταστεί επικίνδυνη. Ο Χομπς μάς κατάγγειλε ως παράλογο και ανορθολογικό τον θάνατο, ο οποίος δεν αντιμετωπίζεται ως το χειρότερο κακό. Και υπό το βάρος της Ιστορίας, η χομπσιανή αντίληψη πως υπάρχουν άνθρωποι, εκεί έξω, που προτίθενται να σκοτώσουν ή να σκοτωθούν π.χ. για τις θρησκευτικές ή πολιτικές τους πεποιθήσεις δικαιώθηκε πλήρως. Αναλογιστείτε έναν τζιχαντιστή του Ισλαμικού Κράτους ή της Χεζμπολάχ που πυροδοτεί, μπροστά σε ένα πλήθος, το γιλέκο με τα εκρηκτικά του. Έχει απορρίψει τον θάνατο ως το χειρότερο κακό, γιατί η εξτρεμιστική του ιδεολογία τον κάνει να αντιλαμβάνεται την πράξη του ως «ιερή», «νόμιμη» και «ορθολογική».
Η χομπσιανή αυτή αντίληψη μάς κάνει να κατανοούμε πως οι μη ορθολογικοί δρώντες συχνά δεν μπορούν να δεκτούν την νομιμότητα. Γιατί ο Λεβιάθαν, παρά το γεγονός πως είναι ένα τέρας που σε καταπίνει, εκφράζει αυτό ακριβώς το πράγμα: την ειρήνη και την ασφάλεια, τη νομιμότητα προκειμένου να αποφευχθεί ένας πόλεμος ή μια εμφύλια σύγκρουση. Στην εποχή μας βέβαια αυτές οι έννοιες είναι πολύ πιο σύνθετες από τον ιδανικό Χομπσιανό ηγεμόνα της ιστορικής εμπειρίας του Χομπς, στον 17ο αιώνα. Ωστόσο, ο πυρήνας της σκέψης του Χομπς παραμένει βαθιά νεωτερικός κι επίκαιρος σήμερα: Ακριβώς διότι υπερασπίστηκε το «ορθό» έναντι του «αγαθού». Δηλαδή ο Τόμας Χομπς πήρε ένα σκληρό ρόπαλο και έσπασε, σε επίπεδο σκέψεων, ολίγον τι τα μούτρα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη –που ξεκινούσαν από την αφετηριακή σκέψη του ορισμού των αγαθών που κάνουν μια ζωή ευτυχισμένη, πλήρη κι ευημερούσα.
Γιατί σκέφτηκα τον Χομπς; Γιατί τόσο το 2020 όσο και το 2021, δύο χρόνια που ορίστηκαν από την πανδημία του Covid-19, αυτό που τείνει να επικρατήσει σε διεθνές επίπεδο είναι όλη αυτή η συζήτηση σε σχέση με τους αρνητές της ύπαρξης του ιού. Τους χαρακτήρισαν «ψεκασμένους», «αρνητές» και «συνωμοσιολόγους» –που κατά βάση είναι ως προς το τελευταίο– αλλά κανείς δεν στάθηκε με μια χομπσιανή ερμηνεία ως προς την πρόσληψη του ανορθολογισμού τους. Όταν σύσσωμη η επιστημονική κοινότητα εξηγεί πως αν εμβολιαστείς και τηρήσεις τα μέτρα τότε μειώνονται οι πιθανότητες να νοσήσεις βαριά και να πεθάνεις από τον κορωνοϊό ή πως ο ιός δεν θα εξαπλωθεί τόσο στην κοινότητα, τότε η άγνοια ως προς την προοπτική της βαριάς νόσησης –και εντέλει κι ο θάνατος σε ορισμένες περιπτώσεις– λόγω μη εμβολιασμού είναι μια πέρα για πέρα παράλογη κι ανορθολογική ανθρώπινη συμπεριφορά, η οποία φυσικά συνοδεύεται από όλο το συγκείμενο αυτής της κατηγορίας ανθρώπων: Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, τις newage ιδεοληψίες, τον εξτρεμισμό, τα ψυχολογικά κι αναπτυξιακά προβλήματα και τα καλά οργανωμένα δίκτυα εκμετάλλευσης της ανθρώπινης άγνοιας. Της δικής τους προφανώς, ως προς το τελευταίο.
Στο σημείο που έχουμε φτάσει πλέον, με τα κρούσματα να έχουν φτάσει σε τετραψήφιο αριθμό και την κοινωνία να έχει κουραστεί από την παρατεταμένη πανδημία, αυτό που χρήζει επανεξέτασης είναι, ξανά, η συζήτηση περί ελέγχου των μέτρων, της ατομικής και συλλογικής ευθύνης, της δικαιοσύνης και φυσικά της ενημέρωσης των ανθρώπων που διστάζουν να εμβολιαστούν και αντιδρούν. Επιπλέον, αυτό που κρίνεται ως τεράστιας σημασίας είναι και το ερώτημα σε σχέση με τον βαθμό που το κράτος, αυτό το κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας με αυτό τον ρυθμό ως προς την επιτελική του αποτελεσματικότητα και με αυτόν τον υπουργό Υγείας που ποζάρει ψήνοντας σουβλάκια, μπορεί να καταστεί πιο ευέλικτο ως προς τη διαχείριση της πανδημίας. Στη βάση του ορθολογισμού, της κοινής λογικής και του, με χομπσιανούς όρους, διπόλου της ειρήνης και της ασφάλειας. Έτσι ώστε και ανεμβολίαστοι άνθρωποι να μη σβήνουν στις ΜΕΘ αλλά και άνθρωποι που θα έχουν ένα σοβαρό ατύχημα ή ένα κρίσιμο χειρουργείο να μη βρεθούν χωρίς κρεβάτι και σβήσουν, λόγω ενός γεμάτου από κλίνες συστήματος.
Το ζητούμενο δεν είναι ο απολυταρχισμός. Αλλά να κατανοήσουμε ξανά αυτό που ο Τόμας Χομπς εξηγούσε στον Λεβιάθαν του: αν η υγεία, και δη η δημόσια υγεία, είναι ένα αγαθό, πλήρως αποδεκτό στην κοινωνία και τον καιρό μας. Πριν το ορίσουμε, οφείλουμε να ορίσουμε και το τι είναι ορθό σε σχέση με αυτό. Για το 2022 συνεπώς θα ήθελα ένα Λεβιάθαν, σας παρακαλώ.
Τwitter: @JohnPikpas
