Του Σταύρου Χριστοδούλου
«Καυκάς γειτόνοι» έγραψε κάποιος στο Twitter και ήταν μια από τις λίγες φορές που αισθάνθηκα άβολα στα 30 τόσα χρόνια που κάνω αυτή τη δουλειά. Μάλλον γιατί εμείς που βιοποριζόμαστε από τη δημοσιογραφία και δεν δημοσιολογούμε γενικώς και αορίστως μάθαμε να λειτουργούμε με κάποιους κανόνες. Τα social media όμως δεν υπακούουν ούτε σε κανόνες, ούτε σε δεοντολογία, παρά μόνο στο θυμικό. Κάπως έτσι λοιπόν, αν δεν βουτάμε τις λέξεις στο μυαλό μας προτού ποστάρουμε, μπορεί να βρεθούμε αίφνης εκτεθειμένοι σε μια τοξική καταιγίδα παρέα με κάτι απίθανους τύπους που υπό άλλες συνθήκες δεν θα ανταλλάσσαμε ούτε καλημέρα.
Το φαινόμενο της υποχώρησης της λογικής έναντι του συναισθήματος δεν είναι καινούριο. Δεν το επικαλούμαι ως παρηγοριά, όμως, αυτή η θλιβερή ιστορία ξεκίνησε δεκαετίες πριν από την άνοδο των social media, από την δεκαετία του 1980 κιόλας, σύμφωνα με επιστημονική έρευνα που δημοσίευσε η Huffington Post. Από τότε, βρίσκουμε ψήγματα της «κουλτούρας ακύρωσης» (cancel culture), τον εξοστρακισμό δηλαδή όποιων εκφέρουν επωνύμως άποψη η οποία αντιβαίνει στην πολιτική ορθότητα. Πρόκειται για μια νέα μορφή λογοκρισίας που στα χρόνια της επικυριαρχίας των κοινωνικών δικτύων γιγαντώθηκε. Η εξέλιξη του φαινομένου είναι ακόμα πιο ανησυχητική καθώς η τοξικότητα διαχέεται παντού μολύνοντας τον κοινωνικό ιστό. Σε σημείο που σκέφτομαι ότι ο στίχος του Μαγιακόφσκι για την τέχνη που «δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέφτη μα σαν φακός να μεγεθύνει», στην εποχή μας επιδέχεται εναλλακτικής ανάγνωσης. Με τα social media να μην αντανακλούν σαν τον καθρέφτη μα σαν παραμορφωτικός φακός να μεγεθύνουν την πραγματικότητα: Αυτόν τον νέο κόσμο, που τρέφεται από την απολυτότητα της μιας και μοναδικής αλήθειας.
Είναι λες και το διαδίκτυο γέμισε με αυτόκλητους «μπάτσους» οι οποίοι εκτονώνουν την οργή τους σε όποιον κατά την άποψή τους δεν συμμερίζεται τη δική τους άποψη. Το ζήσαμε με την πανδημία όπου ο κανιβαλισμός των αντιεμβολιαστών ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Το ζούμε με τον πόλεμο της Ουκρανίας όπου η μη καταδίκη των Ρώσων θεωρείται έγκλημα καθοσιώσεως. Προσωπικά έχω τοποθετηθεί με σαφήνεια και για τα δύο θέματα μέσα από τις στήλες μου: Αφενός ότι τάσσομαι με την επιστήμη θεωρώντας τα εμβόλια αναγκαία και τις θεωρίες συνωμοσίας καταγέλαστες. Και αφετέρου ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι αποτέλεσμα μιας βάρβαρης εισβολής και παραβίασης του διεθνούς δικαίου. Με αυτές τις «περγαμηνές» λοιπόν, αισθάνομαι ότι νομιμοποιούμαι να υπερασπιστώ την αντίθετη άποψη. Ακόμη και την «μη άποψη», οποιαδήποτε άποψη τέλος πάντων εκφράζεται από τον οιονδήποτε στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κουλτούρας όπου όλα έχουν θέση εκτός από την ρητορική μίσους.
Θα παραμείνω στην πιο πρόσφατη τοξική καταιγίδα, το Ουκρανικό, επικαλούμενος ένα παράδειγμα από τη δική μας Ιστορία. Αναφέρομαι στο έγκλημα της τουρκικής εισβολής όπου και τότε άνθρωποι σκοτώθηκαν, βιάστηκαν και προσφυγοποιήθηκαν. Και ήταν δικοί μας αυτοί οι άνθρωποι, σάρκα από τη σάρκα μας. Να θυμίσω ότι κάποιοι, σε ανύποπτο χρόνο, μίλησαν για τα εγκλήματα και της δικής μας πλευράς. Ήταν οι ίδιοι που κράτησαν χαμηλούς τόνους όταν ένας ελληνοκύπριος διαδηλωτής δολοφονήθηκε εν ψυχρώ ανεβαίνοντας στο ιστό για να κατεβάσει τη σημαία του εισβολέα. Οι ίδιοι που προτάσσοντας την ανάγκη για λύση επιχειρηματολογούν ακόμα και σήμερα ότι πρέπει να πρυτανεύσει η λογική και όχι το συναίσθημα. Η τοξική καταιγίδα που διαρκεί τόσα πολλά χρόνια ώστε έγινε πλέον αρρωστημένη συνήθεια, μοίραζε αφειδώλευτα πιστοποιητικά εθνικής καθαρότητας και μιλούσε για «ισαποστάκηδες» και «ναιμεναλλάκηδες» στην καλύτερη των περιπτώσεων, «ελληνόφωνους τούρκους» στην χειρότερη. Αυτό κατά την άποψή μου είναι η επιτομή του εκφασισμού. Ο στραγγαλισμός της αντίθετης άποψης. Μια ανέξοδη πλειοδοσία πατριωτισμού, η οποία ανατροφοδοτεί τα πολιτικά πάθη εν ονόματι της πολιτικής ορθότητας που εκφράζει η κυρίαρχη άποψη.
Η δημοκρατία δεν είναι αλά κάρτ. Ούτε η αλήθεια είναι μοιρασμένη σε άσπρο – μαύρο. Οι δε κατακτημένες βεβαιότητες είναι το καταφύγιο των ανιστόρητων. Επικαλούμαι ξανά τα αυτονόητα αφού στο απέραντο φρενοκομείο των social media κινδυνεύουμε πλέον να τρελαθούμε όλοι. Λίγη περισσότερη ψυχραιμία και λίγο λιγότερη αυτοαναφορικότητα δεν έβλαψε ποτέ κανέναν.
