Του Πάρη Δημητριάδη
«Η γεωγραφία είναι πολύ κουλ», ονομάζεται μια αγαπημένη σελίδα στο ελληνόφωνο ίντερνετ και σκέφτομαι ότι η γεωγραφία είναι πραγματικά πολύ κουλ, αφού μπορεί να δώσει απαντήσεις σε χίλια, μύρια ερωτήματα.
Στην περίπτωση της Κύπρου μας, για παράδειγμα, ένα στερεοτυπικό κλισέ που, σχεδόν μανιωδώς, μαθαίναμε στο σχολείο, ήταν για τον περίφημο γεωγραφικό και γεωστρατηγικό μας ρόλο ως «ως σταυροδρόμι τριών ηπείρων».
Αναπόφευκτα το μυαλό τρέχει συνειρμικά σε μια ίσως αντιθετική σκέψη, που μπορεί όμως να είναι κι αλληλένδετη με τον συλλογισμό της Karakozova
Θα ήταν φυσικά ωφελιμότερο, η νηπιακή και μεροληπτική μας Παιδεία να μην επικεντρωνόταν στο γεγονός ότι ένεκα της γεωγραφικής μας θέσης όλοι οι «μεγάλοι και κακοί» ήθελαν εμάς τους «μικρούς και φτωχούς, πλην τίμιους» να μας κατακτήσουν αλλά να εστίαζε και στις πολιτισμικές εκφάνσεις του συναρπαστικού αυτού ζητήματος.
Κάνω επίτηδες χρήση της λέξης «συναρπαστικού», καθότι νομίζω, ότι στο πλαίσιο της ανάγκης για συγκρότηση εθνικής ταυτότητας, η πλούσια, μακραίωνη και πολλαπλά ωφέλιμη αλληλεπίδραση διαφορετικών λαών και πολιτισμών στο έδαφος της Κύπρου, που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα, συλλογικά μας ταμπού. Ένα ταμπού, όμως, που, πρέπει επιτέλους να ξεπεράσουμε. Κι αυτό, αφού, στο τέλος της ημέρας, προβαίνουμε ίσως στην αυταπάρνηση της μεγαλύτερης μας μαγκιάς και μποϊκοτάρουμε τη δυνητικά επιδραστικότερη γοητεία μας.
Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις ή μάλλον σωστότερα, μία ακόμα αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις, αποτέλεσε ο ισχυρισμός γυναίκας από τη Ρωσία, μόνιμης κατοίκου Κύπρου, που φιλοξενούμε στην Καθημερινή, στο πλαίσιο βιντεογραφημένης συνέντευξης ως ένα άτομο της διπλανής πόρτας που έχει μια εμπνευστική ιστορία να διηγηθεί.
Η σαραντάχρονη, σήμερα, Olga Karakozova, coffee barista στο επάγγελμα, εγκατέλειψε τη Μόσχα πέρσι λόγω πολέμου και εγκαταστάθηκε στη Λεμεσό. Κάποια στιγμή, λοιπόν, κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας, μάς είπε ότι αν είναι κάτι που αγαπά στο νησί μας είναι η πολυπολιτισμικότητα του. Συγκριτικά μάλιστα με την Αθήνα, ανέφερε ενδεικτικά, -και εδώ είναι που ουσιαστικά εντοπίζεται το ενδιαφέρον κομμάτι- πόλη την οποία για πρώτη φορά επισκέφθηκε πρόσφατα, βρίσκει την Κύπρο πολύ πιο πολυπολιτισμική. «Ο πλούτος της διαφορετικότητας εδώ εντοπίζεται», σχολίασε.
Αναπόφευκτα το μυαλό τρέχει συνειρμικά σε μια ίσως αντιθετική σκέψη, που μπορεί όμως να είναι κι αλληλένδετη με τον συλλογισμό της Karakozova. Στο παράπονο, ουσιαστικά, που διατυπώνουμε τακτικά ως Κύπριοι και που έχει να κάνει με το ότι ως λαός υποφέρουμε από κρίση ταυτότητας. Για να ειπωθεί ίσως με μεγαλύτερη σαφήνεια, στο ότι ως λαός και ως κουλτούρα δεν έχουμε συγκροτημένη ταυτότητα.
Ένας, πράγματι, λογικοφανής ισχυρισμός και μια, πράγματι, λογικοφανής υπόθεση. Αρκεί μόνο να συγκρίνεις την Κύπρο και πάλι με την Ελλάδα, τη χώρα με την οποία έχουμε τους πλέον ισχυρούς δεσμούς. Η Ελλάδα, θα μπορούσε να ειπωθεί, σε αντιπαραβολή κιόλας με τον παραπάνω ισχυρισμό για την πολυπολιτισμικότητα, είναι μια χώρα τουλάχιστον με συγκροτημένη ταυτότητα. Με τα κακά της και τις ασχήμιες της, η Ελλάδα σίγουρα ξέρει πολύ καλύτερα από την Κύπρο ποια είναι. Από τις μεγαλουπόλεις μέχρι τα μικρά χωριά και από τα ακριτικά της νησιά, μέχρι τα πανύψηλά της βουνά, μπορεί το φυσικό τοπίο να αλλάζει δραματικά, η πολιτισμική ομοιομορφία της όμως είναι αναμφίβολα μεγαλύτερη. Το ίδιο ισχύει πιστεύω και για άλλες μεσογειακές χώρες της Ευρώπης. Τηρουμένων πάντοτε των αναλογιών, είτε στην Ισπανία πας, είτε στην Ιταλία, είτε στη Γαλλία, θα βρεις, νομίζω, μια πιο συμπαγή και πιο συγκροτημένη εθνική, πολιτισμική ή όπως αλλιως θες πες την, ταυτότητα από την Κύπρο.
Γιατί όμως αυτό να αντιμετωπίζεται ως απαραίτητα πλεονέκτημα των άλλων μεσογειακών χωρών έναντι της δικής μας; Τα μεγέθη φυσικά των άλλων χωρών της Ευρώπης είναι πολύ μεγαλύτερα και τέτοιες συγκρίσεις μπάζουν σίγουρα πολύ νερό ενώ είναι και ο παράγοντας Μέση Ανατολή, για τον οποίο, συνεχώς στρουθοκαμηλίζουμε. Θέλουμε, βλέπετε, διακαώς να προβάλουμε μόνο τα δυτικότροπα στοιχεία της ταυτότητάς μας, ξεχνώντας, για να επιστρέψω και στα της γεωγραφίας, πού βρισκόμαστε στον χάρτη.
Μια λογική πάντως στην αυθόρμητη, φρέσκια και νωπή ματιά στη συλλογιστική της Olga Karazakova, που πρώτη φορά στη ζωή της επισκεπτόταν την Ελλάδα, νομίζω πως υπάρχει. Κι αυτό, αφού, η συγκρότηση, μπορεί μεν να πατάει στα πόδια της, ενέχει όμως μονοθεματικότητα. Ενέχει επίσης εσωστρέφεια. Σε ορισμένες περιπτώσεις ενέχει κι επαρχιωτισμό.
Αντιστοίχως, αν είναι κάτι που, εννοείται τηρουμένων των αναλογιών, ανέκαθεν χαρακτήριζε το δικό μας νησί και συνεχίζει μέχρι σήμερα, όχι απλώς να το χαρακτηρίζει αλλά να το καθορίζει κιόλας, είναι η εξωστρέφεια. Μπορεί ακόμη να έχουμε άπειρα θέματα να λύσουμε, μπορεί η εξωστρέφεια μας αυτή να εκδηλώνεται αχαλίνωτα, με το gentrification, για παράδειγμα, να κάνει παρτυ, μπορεί στο σχολείο τα παιδιά μας να συνεχίζουν να παπαγαλίζουν την ατάκα για «το σταυροδρόμι των τριών ηπείρων», και να μην την αντιλαμβάνονται στην πεμπτουσία της, μια ακλόνητη όμως πραγματικότητα είναι ότι το σταυροδρόμι αυτό, των πολιτισμών, ισχύει στο απόλυτο και θέλουμε δεν θέλουμε, μας επηρεάζει. Κι αυτή, είναι μια, επαναλαμβάνω, συναρπαστική συνθήκη.
