Του Πάρη Δημητριάδη
Εκτός από «Ανατολική Μεσόγειος», η θάλασσα που βρέχει περιμετρικά την Κύπρο, όπως επίσης και τα παράλια των γειτονικών μας χωρών ονομάζεται «θάλασσα της Λεβαντίνης» και «θάλασσα του Λεβάντε».
Ιστορικά και ετυμολογικά μιλώντας, η ευρύτερη περιοχή του Λεβάντε φαίνεται να έλκει την ονομασία της από τη γαλλική λέξη «levant» και πρόκειται για μια ορολογία που, στο αποικιοκρατικό και μακρινό παρελθόν, παρέπεμπε στο «μέρος από όπου ανατέλλει ο ήλιος». Παρά την ολοφάνερη εξωτικοποίηση εκ μέρους των Δυτικών, με τον ιδεοληπτικό, οριενταλιστικό τους φακό, η γέννηση του ήλιου που συμβολίζει μία νέα αρχή και σηματοδοτεί την καινούργια μέρα, μόνο θετικά, νομίζω, αισθήματα μπορεί να προκαλέσει.
Αναφερόμαστε συνεπώς σε έναν σαγηνευτικό γεωγραφικό προσδιορισμό, που ίσως να μην είναι όσο διαδεδομένος θα έπρεπε. Στη δική μας χώρα, στην Κύπρο, υποθέτω πως, εάν γίνει γκάλοπ στον δρόμο με τυχαίο δείγμα περαστικών, ελάχιστοι ντόπιοι θα γνωρίζουν τι σημαίνει «θάλασσα του Λεβάντε». Κρίμα δεν είναι που μια τόσο εύηχη και ενδιαφέρουσα ονομασία περιορίζεται στους κύκλους των ιστορικών και των αρχαιολόγων μας;
Ενδιαφέροντα είναι βεβαίως και τα ερωτήματα που αναφύονται γύρω από τη σχεδόν ανύπαρκτη δημοτικότητα της ονομασίας. Σίγουρα δεν πρόκειται για έναν γεωγραφικό προσδιορισμό που λειτουργεί όπως λειτουργούν αντίστοιχοι, για άλλες χώρες που βρέχονται από τις ίδιες θάλασσες και τρόπον τινά ομαδοποιούνται, όπως είναι για παράδειγμα τα κράτη της Βαλτικής ή οι χώρες της Μαύρης Θάλασσας.
Η ίδια η Μεσόγειος θάλασσα, που γεωγραφικά καταλαμβάνει πολλαπλάσια έκταση από τη θάλασσα του Λεβάντε, λειτουργεί ως πανίσχυρος πολιτισμικός ιστός ανάμεσα στους λαούς που την περιβάλλουν. Καθημερινά δεν λέμε, κι εμείς στην Κύπρο, με μπόλικη κιόλας περηφάνια, ενίοτε με χαριτωμένο αυτοσαρκασμό, πόσο ξεκάθαρα «μεσογειακή» είναι η κουλτούρα και η νοοτροπία μας;
Το «μεσανατολίτες» και το «λεβαντίνοι» που, σε στενό γεωγραφικό πλαίσιο, μας αφορά περισσότερο, γιατί δεν το χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τους εαυτούς μας; Δεν είναι κομμάτι της ταυτότητάς μας; Γιατί διστάζουμε να ταυτιστούμε με τους Σύριους, τους Παλαιστίνιους, τους Ισραηλίτες, τους Αιγύπτιους, τους Λιβανέζους και φυσικά με τους Τούρκους γείτονές μας; Μήπως δεν μοιραζόμαστε άπειρα πολιτισμικά και άλλα κοινά με αυτούς τους λαούς; Σκεφτείτε μόνο τι συμβαίνει σε φυλετικό επίπεδο. Σκεφτείτε φάτσες. Σκεφτείτε ήθη, έθιμα, φαγητό και παραδόσεις.
Είναι πολιτικό και θρησκευτικό το ζήτημα της μη ταύτισης; Είναι η αμήχανη και ιδιάζουσα ιστορική μας συγκυρία με την γειτονική Τουρκία και παίρνει αμπάριζα όλους τους μουσουλμάνους υπόλοιπους; Είναι η δυτικότροπη και χριστιανική πλευρά του εαυτού μας, που συνειδητά ή υποσυνείδητα αντιμάχεται την ανατολική και μη χριστιανική των γειτόνων μας; Πάντως, αν και η θρησκευτική καταγωγή ασφαλώς δεν θα’ πρεπε να σημαίνει κάτι, τυπικά θα μπορούσε να υπενθυμιστεί ότι εκατομμύρια είναι οι χριστιανοί που κατοικούν ανατολικότερα από εμάς στο ιστορικό Λεβάντε.
Μήπως είναι η πολιτική μας θέση εντός της ΕΕ; Μας είπαν ότι ανήκουμε στην Ευρώπη και το πήραμε πολύ σοβαρά απεμπολώντας όλα τα μεσανατολικά στοιχεία της ταυτότητάς μας; Καθημερινότητά μας δεν είναι όμως και η προσφιλής μας συνήθεια το να αυτοσαρκαζόμαστε για το πόσο μη Ευρωπαίοι είμαστε;
Την ίδια ώρα, κάνοντας στροφή 180 μοιρών, γιατί όταν, από μια πιο προοδευτική και διεθνιστική σκοπιά, τελικά αναδεικνύουμε την αλληλεγγύη και τα κοινά μας με τους γειτονικούς λαούς, ακόμη κι αυτό το πράττουμε αποσπασματικά και μεροληπτικά; Πόσο τακτικά, για παράδειγμα, η αλληλεγγύη μας με τους Παλαιστινίους θα μπει στην ίδια πρόταση με την αλληλεγγύη μας με τους Εβραίους; Πόσο τακτικά, η καταδίκη και η δυσαρέσκειά μας για την πατριαρχία, την ομοφοβία και τη διαφθορά στη δικη μας χώρα (έννοιες, πιστεύω, αλληλένδετες) θα συνδεθεί με την αδιανόητη πατριαρχία και διαφθορά στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, στην ευρύτερη γειτονιά μας δηλαδή; Με εξαίρεση τη «φούσκα» του Τελ Αβίβ, τα παραπάνω ζητήματα είναι παντού σχεδόν στην περιοχή, σε τρισχειρότερη κατάσταση από την Κύπρο.
Θα μπορούσαμε φυσικά να μιλήσουμε και για τον «λεβαντίνο» και ως έναν αρνητικά φορτισμένο όρο, με την έννοια του παραθαλάσσιου κατοίκου της Ανατολικής Μεσογείου, που, για σκοπούς επιβίωσης, δείχνει μια αμφιβόλου ηθικών αρχών, ευελιξία, να αναπροσαρμόζεται στις νέες πραγματικότητες και συνθήκες που συνεχώς δημιουργούνται γύρω του. Υπό αυτήν την έννοια, πάντως, οι σημερινοί Κύπριοι είμαστε σε μεγάλο βαθμό «λεβαντίνοι»!
Θα ήθελα να κλείσω με κάτι, σαν άσχετο υστερόγραφο, που ίσως όμως παρουσιάζει σημειολογικό ενδιαφέρον: «Λεβαντίνη» ονομάζουμε και έναν αειθαλή, ανθεκτικό και αρωματικό θάμνο, που κατάγεται από τις παραμεσόγειες περιοχές και χαρακτηρίζεται από μακροζωία. Είναι ένα αργής ανάπτυξης φυτό, συμπαγές, με πολλές παραφυάδες, τα φύλλα του οποίου είναι μικρά, πυκνά και… σύνθετα.
