Του Πάρη Δημητριάδη
Κάγκελο ενδέχεται ν’ ανέβει η τρίχα αποφοίτων ελληνικής φιλολογίας και άλλων εραστών και φίλων της αυθεντικής ελληνικής γλώσσας από τυχόν «βλάσφημες» αναφορές ή έστω υπαινιγμούς που θα τολμήσουν να μην ρίξουν απευθείας τα greeklish στο πυρ το εξώτερον, νομίζω όμως, πως, ως ένα τόσο διαδεδομένο και τόσο δημοφιλές και εδραιωμένο, πια, κοινωνιογλωσσολογικό φαινόμενο -ιδίως στην Κύπρο- θα ήταν ίσως χρήσιμο και ωφέλιμο να αρχίσουμε μία μέρα να το αντιμετωπίζουμε με μία λιγότερο ακυρωτική και μπλαζέ διάθεση.
Προτού φυσικά παρεξηγηθώ, ας διευκρινίσω ότι ως απόφοιτος της Φιλοσοφικής κιόλας Σχολής του ΑΠΘ και εγώ ερωτευμένος είμαι με την υπέροχη, ελληνική μας γλώσσα. Δηλώνω αθεράπευτος εραστής της, για να κάνω χρήση του γνωστού κλισέ, αφού μιλάμε αντικειμενικά για μια θαυμάσια και μοναδική σε ιστορία και περιεχόμενο γλώσσα, που τριάντα πέντε τόσους αιώνες μετά την εποχή στην οποία τοποθετούνται οι περίφημες πινακίδες της Γραμμικής Β’, διατηρείται μέχρι σήμερα ολοζώντανη και ανθηρή, με πολυποίκιλους κιόλας ορισμούς και έννοιες της, να έχουν διοχετευθεί μέσω γλωσσικών δανείων και αντιδανείων, παντού σχεδόν στον πλανήτη. Ορκισμένος εραστής δηλώνω και της όχι τόσο φολκλόρ, όσο κακώς πιστεύεται, κυπριακής ποικιλίας της ελληνικής μας γλώσσας, της πανέμορφης και σύγχρονης διαλέκτου των ελληνικών που μιλιέται στο νησί μου και που όχι μόνο επίσης αντέχει με αξιοθαύμαστο πείσμα στον χρόνο αλλά δεν σταματά ποτέ να εξελίσσεται και να εμπλουτίζεται.
Έχοντας τα παραπάνω ως πεποιθήσεις, νομίζω ταυτόχρονα πως προκύπτουν ορισμένα καίρια, εύλογα και πολύ ενδιαφέροντα ερωτήματα γύρω από την τόσο εκτεταμένη χρήση των greeklish στον αιώνα που διανύουμε, της γραπτής δηλαδή εκφοράς της γλώσσας μας με λατινικούς χαρακτήρες. Ερωτήματα που σίγουρα μόνο καλό θα μας κάνει να προσπαθήσουμε να τα ερμηνεύσουμε.
Είναι, για παράδειγμα, μόνο θέμα ψηφιακής τεμπελιάς για σωστή ορθογραφία και σύνταξη η χρήση των greeklish; Συνδέονται απαραίτητα με άγνοια και χαμηλό μορφωτικό και γνωσιολογικό επίπεδο; Γιατί στην Κύπρο συναντούν μεγαλύτερη απήχηση από ότι στην Ελλάδα; Γιατί η συντριπτική πλειοψηφία εφήβων και εικοσάρηδων δεν χρησιμοποιεί σχεδόν ποτέ το ελληνικό αλφάβητο στο πλαίσιο του ανεπίσημου chatting; Είναι νηφάλια και υγιής η υπεροπτική και μειωτική διάθεση απέναντι στους ηλικιακά νεαρούς συνήθως χρήστες τους εκ μέρους των μεγαλύτερων συνήθως επικριτών τους; Το βασανιστικότερο και βασικότερο ίσως ερώτημα, αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος και την ευρύτητα της δημοφιλίας τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται;
Με την κυριαρχία του διαδικτύου στην καθημερινότητά μας, τρεις περίπου δεκαετίες πριν, ήταν ασφαλώς φυσικό επόμενο μεγάλη μερίδα χρηστών να καταφύγει στα greeklish, ειδικά για την ανεπίσημη και ανάλαφρη μεταξύ τους επικοινωνία. Μιλάμε άλλωστε για την απόλυτη εύκολη λύση: Ούτε ορθογραφία χρειάζεται να ξέρει κανείς, ούτε κανόνες στίξης, ούτε συντακτικό, ούτε γραμματική, ούτε τίποτα. Άσε που, όταν κυκλοφόρησαν οι πρώτοι υπολογιστές δεν προσφερόταν καν η δυνατότητα να πληκτρολογήσεις σε ελληνικό αλφάβητο: Εξ ου, ουσιαστικά, και επινοήθηκαν τότε τα greeklish.
Σήμερα όμως; Παρά την πρόοδο της τεχνολογίας του πληκτρολογίου, τεράστια είναι η μερίδα του πληθυσμού που επιμένει να γράφει και να εκφράζεται κυρίως ή έστω πάρα πολύ συχνά με greeklish. Μια κλεφτή ματιά να ρίξει κανείς στα κυπριακά social media και θα διαπιστώσει αμέσως πως σχεδόν ένα στα δύο σχόλια που κυκλοφορούν είναι γραμμένο με το λατινικό αλφάβητο! Κι αυτό εξαρτάται κιόλας σε ποια social media κυκλοφορείς, εάν για παράδειγμα σουλατσάρεις στο κυπριακό Instagram και στο Tik Tok, που αμφότερα χρησιμοποιούνται πολύ από εικοσάρηδες, θα διαπιστώσεις γρήγορα πως σχεδόν τα πάντα στα greeklish συντάσσονται. Μήπως ελλοχεύει μια ενδόμυχη και όχι απαραίτητα συνειδητή τάση των Κυπρίων να εκφραστούν με μεγαλύτερη άνεση στη ντοπιολαλιά τους;
Νεαρότερες ηλικιακά και πιθανώς όχι συμπτωματικά «περιθωριοποιημένες» και «αλήτικες» ομάδες του πληθυσμού, όπως για παράδειγμα άτομα που προέρχονται από συγκεκριμένες μουσικές υποκουλτούρες, φαίνεται να χρησιμοποιούν κατά κόρον τα greeklish και στην Ελλάδα, σίγουρα όμως, στο μικρομέγαλο μας νησί η χρήση τους είναι πολύ πιο διαδεδομένη.
Ευλόγως, τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα, όσο ανεβαίνουν οι ηλικίες τόσο μειώνεται η χρήση των greeklish, κάτι που ξεκάθαρα στη ψηφιακή επίδραση οφείλεται. Καθώς δηλαδή ανάμεσα σε σημερινούς πενηντάρηδες, εξηντάρηδες και εβδομηντάρηδες, η χρήση των greeklish αποτελεί την… εξαίρεση στον κανόνα, ακριβώς το αντίστροφο φαίνεται να συμβαίνει ανάμεσα σε εφήβους και εικοσάρηδες.
Ειδικά στην Κύπρο που είναι τόσο δημοφιλή, αν γράψει κανείς σε τέτοιες νεαρές ηλικίες και στο πλαίσιο του ανεπίσημου chatting, με ελληνικούς χαρακτήρες, ίσως και να θεωρηθεί σπασματάκι. Μήπως συνεπώς η χρήση ελληνικών χαρακτήρων ανάμεσα σε digital native άτομα της γενιάς Ζ παραπέμπει και πάλι ενδόμυχα σε επισημότητα άρα κι αυστηρότητα; Μήπως παραπέμπει σε κάτι «παλιομοδίτικο» και ανοίκειο; Μήπως τα greeklish έχουν μετεξελιχθεί -υποσυνείδητα πάντα- στην και καλά «ελεύθερη» γλώσσα «της αντίδρασης» και μίας περιέργως νοούμενης βούλησης για «αυτονόμηση» των κυπριακών στον γραπτό λόγο;
Πόσο μεγάλο πρόβλημα είναι ωστόσο το ασφαλές συμπέρασμα ότι μεγάλη μερίδα νέων κυρίως ανθρώπων κωλύεται να εκφραστεί στον γραπτό λόγο ορθά στην υποτιθέμενη μητρική του γλώσσα; Δεν είναι τεράστιο αυτό ως ζήτημα, που χρήζει καταρχάς διάγνωσης και παραδοχής και έπειτα μιας κάποιας επίλυσης;
Κάτι πάντως που θα ήταν σωστό να αποδομηθεί ως πολιτικώς ορθή άποψη -ανάμεσα σε μπούμερς- είναι ότι η χρήση των greeklish συνδέεται και συνεπάγεται με χαμηλό μορφωτικό και γνωσιολογικό επίπεδο. Δεν ισχύει! Στον αντίποδα κιόλας, στο κυπριακό Instagram, για παράδειγμα, που είναι ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης που σαφώς χρησιμοποιείται πολύ περισσότερο από νεαρόκοσμο και πολύ λιγότερο από μεσήλικες και ηλικιωμένους, υπάρχουν καυστικές, πνευματώδεις και πολύ δημοφιλείς σελίδες, με ιδιαιτέρως υψηλό επίπεδο χιούμορ -συνεπώς και ευφυίας- που φαίνεται να χρησιμοποιούν τα greeklish ως… άποψη και όχι μόνο ως εύκολη λύση και ως σύμπτωμα ψηφιακής τεμπελιάς. Είναι συγκεκριμένα μια φανταστική σελίδα που συνοδεύει τις εικόνες που ποστάρει με εικόνες από γιαπωνέζικα μάνγκα και κάνει σκοπίμως, από εικαστική μάλλον άποψη και σίγουρα με… καλαισθησία, τα κυπριακά greeklish να μοιάζουν με γιαπωνέζικα. Τι να μας δείχνουν παραδείγματα όπως αυτό; Στην τελική, πόσο νηφάλιο και πόσο υγιές θα ήταν να ονοματίσουμε μια ολόκληρη, νέα γενιά που χρησιμοποιεί συλλογικά τα greeklish ως… αμόρφωτη; Δεν θα ήταν συντηρητική και πουριτανή μια τέτοια άποψη;
Είκοσι πέντε περίπου χρόνια μετά την αρχική εμφάνιση του ίντερνετ στη ζωή μας, τα δεδομένα γύρω από τη χρήση των greeklish στον ευρύτερο ελληνόφωνο χώρο και κυρίως στην Κύπρο είναι πιο σύνθετα και περίπλοκα από το το προφανές συμπέρασμα ότι αποτελούν απλώς μια εύκολη, τεμπέλικη λύση. Μήπως γενικώς παρατηρείται ένας όχι και πολύ υγιής στρουθοκαμηλισμός και εθελοτυφλισμός γύρω από την έκταση και την ευρύτητα του φαινομένου;
