Του Παναγιώτη Χριστιά
Η κύρια συζήτηση στα διαδικτυακά και μιντιακά fora, σε σχέση με τις ειδεχθείς δολοφονίες γυναικών από συζύγους ή συντρόφους, αφορά τη χρήση ή μη του όρου «γυναικοκτονία». Η «πατριαρχία» και οι κοινωνικά απαρχαιωμένες νοοτροπίες καταγγέλλονται, ενώ παράλληλα οι επιπτώσεις της παρατεταμένης κατάστασης εγκλεισμού λόγω πανδημίας κρίνονται ως ο βασικός λόγος έξαρσης της βίας κατά των γυναικών.
Ωστόσο το βάθος και η υφή του προβλήματος παραγνωρίζονται από όσους αποδίδουν το φαινόμενο είτε σε χρόνιες συμπεριφορές είτε σε συγκυριακούς παράγοντες. Η συζήτηση γύρω από τη «γυναικοκτονία» κατάφερε εντούτοις να φέρει στο προσκήνιο το τεράστιο κενό που υπάρχει στο θέμα της κοινωνικής προστασίας των γυναικών από παθολογικές συμπεριφορές ανδρών. Πού οφείλονται όμως τέτοιου τύπου παθολογικές συμπεριφορές; Μήπως ο λόγος για τον οποίο η κοινωνία είναι ανήμπορη να αντιδράσει είναι επειδή είναι τυφλωμένη από στερεότυπα γύρω από τη φύση του ερωτικού φαινομένου, με αποτέλεσμα να μην παρεμβαίνει παρά μόνο όταν είναι πλέον αργά; Πόσο γνωστές είναι στη σημερινή κοινωνία οι παθολογίες του έρωτα; Όχι μόνο τα εκπαιδευτικά εγχειρίδια δεν προβάλλουν τον έρωτα ως παθολογικό φαινόμενο, αλλά και τον ανάγουν σε σύμβολο αγνότητας και αλήθειας των διαπροσωπικών σχέσεων. Και όμως οι αρχαίοι φιλόσοφοι είχαν απόλυτη συνείδηση της δαιμονικής φύσης του μικρού φτερωτού όντος που οι σύγχρονοι αποκαλούν «θεό». Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο οι σύγχρονες κοινωνίες δεν αντιλαμβάνονται τις παθολογίες του έρωτα είναι γιατί δεν κατανοούν τον όρο «ψυχή», παρότι αρχαία ειδώλια απεικονίζουν την ένωση του έρωτα με την ανθρώπινη ψυχή. Η σημερινή επιστήμη δεν κατανοεί ούτε τον έρωτα ούτε την ψυχή, και για αυτό τον λόγο δεν μπορεί ούτε να συνειδητοποιήσει, ούτε ασφαλώς και να ελέγξει την επίδραση του έρωτα στην ψυχή γυναικών και ανδρών. Όπως χαρακτηριστικά έγραψε ο Michel Foucault, η ερωτική τέχνη (ars erotica) της αρχαιότητας έχει αντικατασταθεί από τη σεξουαλική επιστήμη (scientia sexualis). Όση όμως σεξουαλική διαπαιδαγώγηση κι αν δώσουμε στα παιδιά μας, δεν θα καταφέρουμε να τους διδάξουμε τον έρωτα. Η ερωτική τέχνη στηρίζεται στη γνώση των ορφικών και του Πλάτωνα, του Αριστοφάνη και του Αρτεμίδωρου, γνώση ωστόσο που τείνουμε να υποτιμάμε.
Όποιος μελετήσει την αρχαία ερωτική τέχνη θα διαπιστώσει πόσο απέχει από τις σημερινές μας αντιλήψεις περί έρωτος. Ο έρωτας όχι μόνο δεν είναι «δημοκρατικός», όχι μόνο δηλαδή δεν βασίζεται στην ισότητα και την ελευθερία των συντρόφων, αλλά αντίθετα τρέφεται από την ανισότητα των δύο. Είναι άραγε τυχαίο ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των ερωτικών ζευγαριών, ο άνδρας είναι ηλικιακά μεγαλύτερος από τη γυναίκα; Ο Πλάτωνας εξηγούσε στον «Φαίδρο» ότι ο έρωτας είναι η έλξη ανάμεσα στον ηλικιακά και κοινωνικά ανώτερο «εραστή» και στον άπειρο «ερώμενο», ο οποίος τις περισσότερες φορές είναι τυφλωμένος από τον έρωτα και υποχείριο του εραστή του. Και αν ο εραστής δεν μπορεί να συγκρατήσει τις ορμές του, αν ορμάει στον ερώμενο όπως ο λύκος στο πρόβατο, τότε η ερωτική σχέση είναι καταστροφική για τον ερώμενο. Συνεπώς δύο πράγματα πρέπει να συμβούν ώστε ο πόθος να μην οδηγήσει στην εξάρτηση και την καταστροφή. Πρέπει ο κάθε εραστής να μάθει να χαλιναγωγεί τις ορμές του. Τέτοιος εραστής βέβαια, για τον Πλάτωνα, είναι μόνο ο φιλόσοφος. Και, ακόμη πιο σημαντικό, πρέπει ο ερώμενος να μάθει να διακρίνει έναν τέτοιον ενάρετο εραστή, αποφεύγοντας τους αρπακτικούς και κακοποιητικούς «λύκους». Αν δεν διδάξουμε στους νέους την καταστροφική φύση του «τύραννου» έρωτα, όπως χαρακτηριστικά τον αποκαλεί ο Πλάτωνας, πώς θα μπορέσουμε να τους πείσουμε να καλλιεργούν την ψυχή τους ώστε να συγκρατούν τα πάθη τους και να κάνουν ορθή επιλογή συντρόφου;
Κατά δεύτερον, σκοπός του έρωτα είναι η μύηση του ερώμενου από τον εραστή στο ζωτικό όλο του ανθρώπου και της κοινωνίας. Υπό αυτή την έννοια, η ορμή του έρωτα τροφοδοτεί την παιδεία και μορφώνει ερώμενο και εραστή. Μοιάζει σαν έναν χείμαρρο, που οι καταστροφικές του συνέπειες έχουν αποτραπεί με την τοποθέτηση συστήματος φραγμάτων και καναλιών. Έτσι ο χείμαρρος αυτός πλέον ποτίζει την καλλιεργήσιμη γη προσφέροντας όσο νερό χρειάζεται για να μην πλημμυρίζουν οι καλλιέργειες. Σκοπός του έρωτα, γράφει ο Πλάτωνας στο «Συμπόσιο», είναι η αναπαραγωγή, η γέννηση του ωραίου και του αγαθού, όχι η ηδονή του εραστή ή του ερώμενου. Ο έρωτας είναι μια τυφλή δύναμη που οδηγεί στην υποτέλεια και την υποδούλωση, γι’ αυτό και είναι από τη φύση του τυραννικός. Και μόνο όταν χαλιναγωγηθεί, μόνο όταν κάποιος γνωρίζει και αποφεύγει τις ολέθριές του επιπτώσεις μπορεί να λειτουργήσει θετικά. Ο έρωτας σβήνει στον βαθμό που εραστής και ερώμενος εξισώνονται μέσα από την επώδυνη και απειλητική μυσταγωγία του έρωτα. Αυτό που ακολουθεί, αν υπάρξει συνέχεια, είναι μια χρόνια φιλία, χάριν των παιδιών τις περισσότερες φορές ή ενός κοινού ανώτερου πάθους, που οι περισσότεροι σήμερα συγχέουν με τον έρωτα. Ο έρωτας είναι μια διαδικασία που αφορά τις ψυχές, όχι τα σώματα. Υπήρξε ποτέ έγκλημα πάθους μετά από ερωτική συνεύρεση μιας βραδιάς, όπου οι εραστές δεν γνωρίζουν καν ο ένας το όνομα του άλλου; Εκεί δεν υπάρχει έρωτας. Ο έρωτας σκλαβώνει τις ψυχές, όχι τα σώματα. Αντί όμως να πούμε την αλήθεια στα παιδιά μας, τα τυφλώνουμε έχοντας ως κοινωνικό οδηγό τη σύγχρονη βιομηχανία του έρωτα, που εκτείνεται από τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο έως τα εστιατόρια και τα ταξιδιωτικά γραφεία.
