Η δύναμη της πειθούς

«Όλα αυτά σημαίνουν ότι ο λαός κάθε χώρας έχει το δικαίωμα στην εξουσία και πρέπει να έχει την εξουσία με συνταγματική πράξη, με ελεύθερες και ανεμπόδιστες εκλογές με μυστική ψηφοφορία. Ότι πρέπει να επιλέγει ή να αλλάζει τον χαρακτήρα ή τη μορφή της κυβέρνησης υπό την οποία ζει. Ότι πρέπει να επικρατεί ελευθερία λόγου και σκέψης. Ότι τα δικαστήρια, ανεξάρτητα από την εκτελεστική εξουσία, αμερόληπτα από οποιοδήποτε κόμμα, πρέπει να εφαρμόζουν νόμους που έχουν λάβει την ευρεία αποδοχή μεγάλων πλειοψηφιών ή έχουν εξυγιανθεί από τον χρόνο και τα έθιμα. Αυτοί είναι οι τίτλοι ιδιοκτησίας της ελευθερίας, οι οποίοι θα πρέπει να βρίσκονται σε κάθε σπίτι. Αυτό είναι το μήνυμα του βρετανικού και του αμερικανικού λαού προς την ανθρωπότητα.

Ας κηρύξουμε αυτό που κάνουμε πράξη, ας κάνουμε πράξη αυτό που κηρύττουμε». Αυτή την πολύ ξεκάθαρη αρχή υποστήριξε ο Ουίνστων Τσόρτσιλ το 1946 στο Westminster College, στην ιστορική του «Ομιλία του σιδηρού παραπετάσματος» (Iron Curtain Speech). Εβδομήντα έξι χρόνια μετά, η ομιλία αυτή είναι περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ. Το μήνυμα της δημοκρατίας που στέλνει ο Τσόρτσιλ έχει όμως διττό χαρακτήρα. Δεν αφορά μόνο τις πασίγνωστες, στη Δύση τουλάχιστον, αρχές του κοινοβουλευτισμού και του κράτους δικαίου. Αφορά κυρίως την ταυτότητα λόγου και πράξης, την οποία πρεσβεύει η αγγλοσαξονική πολιτική παράδοση. Αυτή ακριβώς είναι και η ουσιαστική διαφορά της φιλελεύθερης παράδοσης από τα κράτη και τις παραδόσεις του σιδηρού παραπετάσματος.

Η αγγλοσαξονική πολιτική παράδοση, όπως την παρουσιάζει και την ερμηνεύει ο Ιρλανδός πολιτικός και φιλόσοφος Εντμουντ Μπερκ, είναι η μόνη η οποία κήρυξε αυτό που έκανε πράξη. Κάτι τέτοιο το είχε ήδη αντιληφθεί και ο Μοντεσκιέ. Τόσο ο Γάλλος διαφωτιστής όσο και ο έμπειρος Ιρλανδός πολιτικός στοχαστής διακήρυξαν ότι οι λαοί έπρεπε να κάνουν πράξη το πολιτικό σύστημα που προέκυψε από την ιστορική εμπειρία του Αγγλικού λαού. Αυτό ακριβώς εννοεί και ο Τσόρτσιλ: «Αλλά δεν πρέπει ποτέ να πάψουμε να διακηρύσσουμε ατρόμητα τις μεγάλες αρχές της ελευθερίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου, οι οποίες αποτελούν κοινή κληρονομιά του αγγλόφωνου κόσμου και οι οποίες, μέσω της Magna Carta, του Bill of Rights, του Habeas Corpus, της δίκης με ενόρκους, του αγγλικού Common Law, βρίσκουν την πιο διάσημη έκφρασή τους στην Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας». Η συνέπεια παραδοσιακού θεσμικού λόγου και ιστορικής πολιτικής πράξης είναι η στέρεη βάση πάνω στην οποία πατάει η Δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία, έχοντας ως αρχή την αέναη μεταρρύθμιση και προσαρμογή στις προκλήσεις του παρόντος. Αντίθετα, τα καθεστώτα του σιδηρού παραπετάσματος ουδέποτε διακήρυξαν την πραγματική πολιτική τους πράξη.

Μόνο προέβαλαν μυθοπλασίες για αταξικές κοινωνίες και επίγειους παραδείσους. Με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο το θεσμικό τους οικοδόμημα δεν θεμελιώθηκε από την ιστορική τους εμπειρία και την πολιτική τους παράδοση, αλλά και η πραγματική τους ιστορική εμπειρία, η εμπειρία του παραπετάσματος παρέμεινε κρυφή.

Ενώ υποκριτικά διακήρυτταν επιτεύγματα και θαύματα του μέλλοντος, απέκρυπταν τη σκλαβιά και τον τρόμο του παρόντος. Ένα τεράστιο κομμάτι του κρατικού μηχανισμού τους είχε επενδυθεί σε αυτή την απόκρυψη.

Η δύναμη της πειθούς των τυραννικών καθεστώτων του χθες και του σήμερα στηρίζεται σε δύο μεγάλα ψεύδη. Το πρώτο είναι η απόκρυψη της πραγματικής ζωής σε αυτά τα καθεστώτα. Το δεύτερο είναι τα αφηγήματα για την «αυθεντική» ζωή του ανθρώπου, στην οποία στοχεύουν. Ένας ολόκληρος μηχανισμός προπαγάνδας έχει στηθεί για να πείσει τους πολίτες των δυτικών κοινωνιών ότι η ζωή τους είναι «αναυθεντική» και ότι η «αναυθεντικότητα» αυτή οφείλεται στην εκμετάλλευση που υφίστανται από τον διεφθαρμένο «καπιταλισμό». Φιλοσοφικές πραγματείες και σχολές, λογοτεχνικά έργα, θέατρο, κινηματογράφος, μουσική, τύπος και διαδίκτυο, όλα στρατεύτηκαν προς ένα σκοπό: να τυφλώσουν το Δυτικό κοινό ώστε να μην μπορεί να αντιληφθεί την πραγματική του κατάσταση, αλλά να βλέπει μόνο το αποτέλεσμα της σύγκρισης αυτού που βιώνει με αυτό που προπαγανδίζονται οι κήρυκες της «αυθεντικότητας». Αφηγήματα που δημιουργήθηκαν από Γάλλους και Γερμανούς αντεπαναστάτες χρησίμευσαν ως πρώτη ύλη του πρωσικού εθνικιστικού αυταρχισμού για να καταλήξουν επίσημη ιδεολογία του ναζισμού. Μετά τον πόλεμο τα ίδια αντιφιλελεύθερα μυθεύματα ξεπλύθηκαν από την πολιτισμική επανάσταση και την πολιτισμική κριτική Μαοϊκών, Τροτσκιστών και λοιπών φυλών της επίσημης και ανεπίσημης Αριστεράς και χρησιμοποιήθηκαν στον «αγώνα» κατά της Δύσης. Τα ίδια αντιφιλελεύθερα μυθεύματα σήμερα επιστρατεύονται στη μάχη κατά του φιλελευθερισμού από τις μηχανές προπαγάνδας των τυράννων για να υποστηρίξουν τα κόμματα της ακροδεξιάς στην Ευρώπη και την Αμερική. Σκοπός τους είναι να δημιουργήσουν πολιτικό χάος και διαίρεση. Θεωρούν ότι έτσι θα αποδυναμώσουν τη Δύση και θα καταφέρουν ό,τι δεν έχουν καταφέρει εδώ και πάνω από δυόμισι αιώνες: να σβήσουν τη φωνή του Μοντεσκιέ και του Μπερκ, του Τσόρτσιλ και του Ρούζβελτ.

Η δύναμη της πειθούς της Δύσης έγκειται στο ότι κάνει πράξη αυτό που κηρύττει, μεταρρυθμίζει διαρκώς για να παραμένει θεσμικά πιστή στην πολιτική της παρακαταθήκη. Με το γνωστό του χιούμορ, ο Πατέρας της Νίκης μάς θυμίζει ότι το Westminster και κάθε ανάλογο πανεπιστημιακό ίδρυμα της Δύσης αποτελούν τους φορείς αυτής της δύναμης και δεν της επιτρέπουν να σβήσει από καμία τυραννική σειρήνα: «Το όνομα “Westminster” μού είναι κάπως οικείο. Φαίνεται ότι το έχω ξανακούσει. Πράγματι, στο Westminster έλαβα ένα πολύ μεγάλο μέρος της εκπαίδευσής μου στην πολιτική, τη διαλεκτική, τη ρητορική και ένα ή δύο άλλα πράγματα».

Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.