Του Παναγιώτη Χριστιά
Οι δημοκρατίες, έγραφε ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ, δύσκολα ξεκινάνε έναν πόλεμο, αλλά αν τον ξεκινήσουν, δυσκολεύονται να τον σταματήσουν. Όχι μόνο δυσκολεύονται να τον σταματήσουν, αλλά έχουν την τάση να τον επιτείνουν, και αυτό διότι κινητοποιούν όλα τα μέσα που διαθέτουν για να θέσουν ένα οριστικό τέλος στην εμπόλεμη κατάσταση, εξουδετερώνοντας οριστικά τις δυνάμεις κρούσης του εχθρού που τις απειλεί.
Η λογική τους επιβάλλει πάντα ο στόχος του πολέμου να μην είναι απλά η απόκρουση της τωρινής απειλής, αλλά μάλλον η ουσιαστική αποδυνάμωση του εχθρού, κάτι που θα τον αποτρέψει από όποια σχέδια νέας μελλοντικής επίθεσης. Και επειδή οι φιλελεύθερες δημοκρατίες, από τη γαλλική επανάσταση και μετά, εμπλέκονται σε πόλεμο μόνο με ανελεύθερα καθεστώτα, έχουν ακόμα μια τάση, η οποία από μόνη της αρκεί για να επιμηκύνει και να επιτείνει μια πολεμική σύγκρουση. Η τάση αυτή επιβάλλει στις φιλελεύθερες δημοκρατίες να χρησιμοποιούν χρόνο και μέσα ώστε να πλήξουν τον εχθρό καίρια και να επιφέρουν αλλαγή πολιτικού καθεστώτος του εχθρού. Δύο πράγματα αξίζει να σημειωθούν εδώ. Το πρώτο και πιο σημαντικό είναι ότι οι φιλελεύθερες δημοκρατίες δεν βλέπουν τους λαούς και τα έθνη που τους κηρύττουν τον πόλεμο ως εχθρούς αλλά ως δυνητικούς φίλους και συμμάχους. Αντίθετα, ο πραγματικός εχθρός είναι πάντοτε το αντιφιλελεύθερο καθεστώς το οποίο υποκινεί τον πόλεμο. Αντικειμενικός τους στόχος επομένως δεν είναι απλά η εξουδετέρωση της απειλής αλλά και η εξουδετέρωση του καθεστώτος, ώστε να μην υπάρξει νέα απειλή στο μέλλον. Τα φιλελεύθερα έθνη ζουν σε μια κατάσταση διαρκούς ειρήνης. Η καθημερινότητά τους, τα δημοκρατικά τους ήθη και οι συνήθειες, η εμπορική και οικονομική τους νοοτροπία επιβάλλει την ιδέα μιας ειρήνης μόνιμης και σταθερής. Συνεπώς, σε αντίθεση με τα προεπαναστατικά βασίλεια ή τις αρχαίες πόλεις κράτη, τα σύγχρονα φιλελεύθερα έθνη δεν ζουν με το αίσθημα ενός διαρκούς πολέμου, ο οποίος διακόπτεται για μικρές περιόδους και μετά ξαναρχίζει. Το αίσθημα αυτό θα ήταν από μόνο του ικανό να παραλύσει την οικονομική τους ζωή στην οποία και στηρίζεται η ειρήνη που απολαμβάνουν.
Ο πρώτος που συνέλαβε ένα σχέδιο διαρκούς ειρήνης για την ανθρωπότητα ήταν ο Γερμανός φιλόσοφος Ιμάνουελ Καντ. Συνέγραψε μάλιστα ένα είδος συνταγματικής χάρτας για τη διατήρηση της ειρήνης μεταξύ των εθνών. Το βασικό άρθρο αυτής της χάρτας ήταν η φιλελευθεροποίηση των καθεστώτων και η μετατροπή όλων των βασιλείων και αυτοκρατοριών της εποχής σε φιλελεύθερες δημοκρατίες (Republics). Τα έθνη, υποστήριζε ο Kant, θα ζούσαν ειρηνικά εάν τα καθεστώτα που ήταν στην εξουσία δεν επιθυμούσαν διαρκώς να έρχονται σε σύγκρουση με άλλα καθεστώτα είτε για λόγους τιμής είτε για λόγους εδαφικών κατακτήσεων. Σύμφωνα με τη σκέψη του Kant, αλλά και ολόκληρου του αιώνα του διαφωτισμού, ο πόλεμος έπρεπε να αντικατασταθεί από το εμπόριο. Κάτι τέτοιο παρατηρήθηκε στις σχέσεις ανάμεσα σε Αγγλία και Γαλλία, χώρες οι οποίες ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση για αιώνες. Μετά το οριστικό τέλος του Ναπολέοντα και των κατακτητικών του ορμών όμως, όταν η Γαλλία πέρασε οριστικά το κατώφλι των φιλελεύθερων χωρών ουδέποτε ενεπλάκη σε πόλεμο με την Αγγλία. Μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, όταν και η Γερμανία εδραίωσε το φιλελεύθερο καθεστώς της, ο πόλεμος στην Ευρώπη έγινε οριστικά παρελθόν. Κάτι αντίστοιχο ευχόταν η δύση για τη Ρωσία και τις αραβικές χώρες. Δυστυχώς, όμως, οι όποιες προσπάθειες φιλελευθεροποίησης των κρατών αυτών απέτυχαν. Και είναι πλέον αυτές οι χώρες οι οποίες οδηγούν την ανθρωπότητα σε πολεμικές περιπέτειες.
Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και ο πόλεμος του Ισραήλ με το Ιράν. Το γεγονός ότι το ιρανικό καθεστώς δεν εμπλέκεται σε απευθείας πόλεμο με το Ισραήλ, αλλά χρησιμοποιεί τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως την Xεζμπολάχ και τη Χαμάς ή τους Χούθι της Υεμένης, για να επιτεθεί στο Ισραήλ αποδεικνύει ένα μόνο πράγμα, τον φόβο της πολιτικής ανατροπής και της φιλελευθεροποίησης του Ιράν. Γνωρίζει ότι, αν εμπλακεί σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο με το Ισραήλ τότε ο πόλεμος αυτός δεν θα σταματήσει παρά μόνο με την ανατροπή των μουλάδων της Τεχεράνης. Το ισλαμικό θεοκρατικό πολίτευμα είναι μισητό όχι μόνο από τους εχθρούς του Ιράν αλλά κυρίως από τον λαό του Ιράν. Επομένως, ένας παρατεταμένος πόλεμος ο οποίος θα φθείρει οικονομικά τον ιρανικό λαό, ένας πόλεμος στον οποίον το Ιράν γνωρίζει ότι δεν μπορεί να κερδίσει, το μόνο που μπορεί να επιφέρει είναι το τέλος της θεοκρατίας. Τους τελευταίους μήνες το Ισραήλ έχει επιφέρει καίρια χτυπήματα στην κύρια δύναμη κρούσης του Ιράν στη Μέση Ανατολή, τη Χεζμπολάχ. Έχοντας παράλληλα εξουδετερώσει τη Χαμάς, το Ισραήλ πλέον μάχεται σε ένα μόνο μέτωπο, βόρεια των συνόρων του με μια δύναμη η οποία όλο και περισσότερο ταυτίζεται με το ιρανικό καθεστώς.
Η κατάληψη του Λιβάνου από τη Χεζμπολάχ, και τα δεινά τα οποία έχει επιφέρει η τρομοκρατική αυτή οργάνωση στη χώρα επιβάλλουν, ως πρώτο μέρος του σχεδίου, την εξουδετέρωσή της. Κάτι βέβαια το οποίο το ιρανικό καθεστώς δεν έχει την πολυτέλεια να αφήσει να γίνει. Ως εκ τούτου, θα εμπλέκεται όλο και περισσότερο στον πόλεμο μέχρι εν τέλει να έρθει σε απευθείας σύγκρουση με το Ισραήλ. Το δυστύχημα είναι ότι το Ιράν δεν έχει απευθείας σύνορα με το Ισραήλ και ακόμη και αν κατέχει την εξουσία στον Λίβανο, το μέτωπο του Λιβάνου δεν βρίσκεται σε ιρανικό έδαφος.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
