Του Παναγιώτη Χριστιά
Ο Λέο Στράους χρησιμοποίησε την έκφραση αυτή για να υποδηλώσει την πολιτική ενότητα ενός έθνους εν καιρώ πολέμου. Σύμφωνα με τον γερμανοεβραίο φιλόσοφο, η φράση αυτή αποδεικνύει ότι ακόμη και σήμερα στα δυτικά έθνη κράτη επιβιώνει το πνεύμα της ενότητας της αρχαίας πόλης-κράτους. Όταν κινδυνεύει η πατρίδα και επικρατεί το πνεύμα του πολέμου είναι πολύ δύσκολο να αρθρωθεί κριτικός λόγος. Ακόμη και αν κάποιος ή κάποια δεν συμφωνεί με τον πόλεμο που διεξάγει το κράτος του, επιθετικό ή αμυντικό, νιώθει να δεσμεύεται από τις πολεμικές προσπάθειες του έθνους του. Η ψυχολογία του πολέμου επιβάλλει ομοφωνία. Η ώρα της κριτικής αποτίμησης των αποτελεσμάτων, των μεθόδων του στρατού, της ικανότητας της ηγεσίας να λάβει ορθές αποφάσεις είναι μακριά όσο φλέγονται τα μέτωπα του πολέμου. Όλοι οι πολίτες επιθυμούν η χώρα τους να βρίσκεται στην πλευρά του δικαίου. Ακόμη και οι στρατιώτες στον πόλεμο, στρατιώτες-πολίτες, οι οποίοι στην ουσία εκτελούν αναντίρρητα τις εντολές των ανωτέρων τους, δεν είναι αποδεσμευμένοι από την ανησυχία για το αν ο πόλεμος που διεξάγουν είναι δίκαιος ή άδικος. Όταν η ανησυχία αυτή μετατραπεί με κάποιον τρόπο σε βεβαιότητα ότι ο πόλεμος που διεξάγουν είναι ανώφελος, τότε το σθένος του στρατού κάμπτεται. Τα αποτελέσματα σε αυτή την περίπτωση μπορεί να είναι καταστροφικά για τις στρατιωτικές δυνάμεις. Αυτό ακριβώς συνέβη για παράδειγμα κατά τον πόλεμο στο Βιετνάμ. Η εκρηκτική αντιπολεμική κριτική στα μετόπισθεν μετατράπηκε σε ισχυρό όπλο στα χέρια των Βιετκόγκ. Η ίδια η αμερικανική ηγεσία τέθηκε προ των ευθυνών της από τις ισχυρές κοινωνικές δυνάμεις που δίχαζαν τη χώρα σε ώρα πολέμου. Το αποτέλεσμα ήταν η πολιτική απόφαση για λήξη του πολέμου με τους χειρότερους δυνατούς όρους για τους Αμερικανούς και τους Βιετναμέζους συμμάχους τους.
Η κοινή γνώμη ήταν στην ουσία άγνωστη στις αρχαίες πόλεις-κράτη, όπου ίσχυε αναντίρρητα η φράση του Στράους. Αντίθετα, ακόμη και στα πιο συντηρητικά φιλελεύθερα καθεστώτα, η κοινή γνώμη, όσο αφηρημένη κι αν είναι η έννοια και η πραγματικότητα που απεικονίζει, παίζει τεράστιο ρόλο στην έκβαση ενός πολέμου. Μόνο πρακτικές ολοκληρωτικού κράτους θα μπορούσαν να φιμώσουν την τεράστια κριτική δύναμη της κοινής γνώμης. Μάλιστα, για να φιμωθεί πλήρως η κριτική της κοινής γνώμης κατά τη διάρκεια του πολέμου, θα έπρεπε να μην υπάρχει πριν από την έναρξή του. Σε αυτό διαφέρουν οι πόλεμοι των ολοκληρωτικών κρατών από εκείνους των φιλελεύθερων. Είναι πολλοί βέβαια αυτοί που θεωρούν ότι το γεγονός αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο μειονέκτημα για τα φιλελεύθερα κράτη. Μάλιστα, οι μηχανισμοί προπαγάνδας των ολοκληρωτικών κρατών λειτουργούν ως ένας δεύτερος στρατός που αποσκοπεί στη χειραγώγηση της κοινής γνώμης του αντιπάλου και στην αποδυνάμωση των πολεμικών προσπαθειών του. Αυτά τα χαρακτηριστικά εντοπίζονται και στους δύο τωρινούς πολέμους, της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας και της Χαμάς εναντίον του Ισραήλ. Χαρακτηριστικές είναι οι προσπάθειες, από τη μια της Ρωσίας να σπάσει την ενότητα της Δύσης υποστηρίζοντας πολιτικές δυνάμεις προσφιλείς σε αυτήν σε Ευρώπη και Αμερική και, από την άλλη, οι προσπάθειες της Χαμάς να δημιουργήσει μέτωπο κατά του Ισραήλ στη Δυτική κοινή γνώμη αποσκοπώντας στη χαλάρωση των δεσμών του Ισραήλ με τις ΗΠΑ και τη Δύση. Ιδιαίτερα σε σχέση με το παλαιστινιακό, ο τεράστιος φόρος αίματος που πληρώνουν οι Παλαιστίνιοι προκειμένου η Χαμάς να διεξάγει ανενόχλητη τον πόλεμο κατά του Ισραήλ δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητη την κοινή γνώμη Ευρωπαίων και Αμερικανών. Όσο μεγαλύτερο το πάθος, τόσο μεγαλύτερη και η πίεση για τερματισμό του πολέμου. Η ίδια η Χαμάς βέβαια, η οποία θα μπορούσε να θέσει άμεσα ένα τέρμα στον πόλεμο επιστρέφοντας τους ομήρους, αρνείται πεισματικά να το κάνει. Ο φόρος αίματος των Παλαιστινίων τής είναι όχι μόνο αδιάφορος αλλά και αναγκαίος για τους δικούς της αντισημιτικούς σκοπούς.
Ενώ στην ουσία ούτε ο Πούτιν ούτε η Χαμάς δέχονται κάποια ουσιαστική πίεση για τερματισμό του πολέμου, άλλη από αυτήν της ήττας στο στρατιωτικό μέτωπο, Ουκρανοί και Ισραηλινοί βρίσκονται διαρκώς αντιμέτωποι με τη δυτική κοινή γνώμη. Οι ηγεσίες τους βάλλονται πανταχόθεν, οι σχεδιασμοί τους αμφισβητούνται, κατηγορούνται δε συστηματικά για τα μέσα με τα οποία διεξάγουν τους δύσκολους πολέμους για την υπεράσπιση της ακεραιότητας των εθνών τους. Χαρακτηριστικό αυτού του κλίματος είναι ότι, όπως ανακοίνωσε το Quai d’Orsay, το Παρίσι υποστηρίζει το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, στην απόφαση για έκδοση ενταλμάτων σύλληψης αφενός μεν ηγετών του Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένου και του Βενιαμίν Νετανιάχου, αφετέρου δε του παλαιστινιακού ισλαμιστικού κινήματος Χαμάς, συμπεριλαμβανομένου του ηγέτη του, Ισμαήλ Χανίγια. Εδώ όμως βρίσκεται η διαφορά ανάμεσα σε ένα φιλελεύθερο έθνος κράτος και σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς. Η πολιτική ίσων αποστάσεων του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου, αντίθετα από ό,τι θα πίστευε κανείς, σε περίπτωση που εφαρμοστεί πλήρως και συλληφθούν ο Νετανιάχου και ο Χανίγια με τους συνεργάτες του, θα είναι μια πρωτοφανής νίκη για το Ισραήλ. Συστατικό στοιχείο των φιλελεύθερων κρατών, η λογοδοσία είναι άγνωστη στα ολοκληρωτικά κράτη και τους φανατισμένους ισλαμιστές της Χαμάς. Στη δίκη του Χανίγια θα επέτρεπε να χυθεί άπλετο φως στη λειτουργία της Χαμάς, στη χρηματοδότησή της, στις μεθόδους στρατολόγησης, στα μιαρά μέσα που χρησιμοποιεί και στον σκοτεινό απώτερο σκοπό της, που δεν είναι βέβαια η μακροημέρευση των Παλαιστινίων. Αλλά μια τέτοια δίκη είναι μάλλον απίθανο να συμβεί.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
