Του Παναγιώτη Χριστιά
«Η διαθήκη του δρος Μαμπούζε» (Das Testament des Dr. Mabuse) είναι ταινία του Γερμανού σκηνοθέτη Φριτς Λανγκ, μαιτρ του γερμανικού εξπρεσιονισμού, η οποία ολοκληρώθηκε το 1933. Συνέπεσε μάλιστα με την εκλογή του Χίτλερ στην καγκελαρία. Όταν ο δρ Γιόζεφ Γκαίμπελς ανέλαβε το υπουργείο Προπαγάνδας, απαγόρευσε την ταινία λέγοντας ότι θα έκανε κακό στην εικόνα του Τρίτου Ράιχ. «Η ταινία δείχνει ότι μια εξαιρετικά αφοσιωμένη ομάδα ανθρώπων είναι απολύτως ικανή να ανατρέψει οποιαδήποτε κατάσταση με τη βία», φέρεται να είπε ο Γκαίμπελς, υπονοώντας ότι η ταινία θα υπονόμευε την εμπιστοσύνη των Γερμανών στη νέα κυβέρνηση. Σύμφωνα με τον Γερμανό κοινωνιολόγο Siegfried Krakauer, ο Λανγκ σκόπευε με την ταινία του να ευαισθητοποιήσει το γερμανικό κοινό στις χειριστικές και ταυτόχρονα εγκληματικές ικανότητες του Αδόλφου Χίτλερ και της συμμορίας του. Το σενάριο της ταινίας, βασισμένο στο τελευταίο ανολοκλήρωτο έργο του συγγραφέα του Μαμπούζε, Norbert Jacques, αποτελούσε συνέχεια προηγούμενης ταινίας, «Δρ Μαμπούζε, ο παίκτης» (1922), στην οποία ο ιδιοφυής εγκληματίας συλλαμβάνεται και κλείνεται σε άσυλο ψυχοπαθών. Ο δόκτορας Baum, διευθυντής του ασύλου, αναπτύσσει μια εμμονή με την προσωπικότητα του Μαμπούζε, ο οποίος καθ’ όλη τη διάρκεια της κράτησής του γράφει μανιωδώς σενάρια εγκληματικών ενεργειών με σκοπό να κατακτήσει την εξουσία στο Βερολίνο. Ο δρ Μαμπούζε πεθαίνει, αλλά ο Baum συνεχίζει να μελετά τα γραπτά του και αρχίζει να επικοινωνεί με το φάντασμά του. Το πνεύμα του Μαμπούζε σχεδιάζει την «απεριόριστη βασιλεία του εγκλήματος» και ενσωματώνεται στην οθόνη με τη σιλουέτα του καθηγητή. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, η σιλουέτα ανδρός συνομιλεί με στοιχεία της εγκληματικής οργάνωσης του Μαμπούζε, προετοιμάζοντας στυγερά εγκλήματα όπως επίθεση σε χημικό εργοστάσιο, ληστεία τράπεζας, παραχάραξη χαρτονομισμάτων, δηλητηρίαση του πόσιμου νερού και καταστροφή των σοδειών. Οι Βερολινέζοι βιώνουν τον τρόμο και την αναρχία, μέχρι να παραδοθεί η πόλη τους στη συμμορία του Μαμπούζε, οι οποίοι και θα σώσουν την πόλη από το χάος που οι ίδιοι προκάλεσαν.
Το σενάριο του δρος Μαμπούζε ακολουθεί τη λογική των ακραίων επαναστατικών οργανώσεων κάθε απόχρωσης της εποχής της Βαϊμάρης. Στόχος τους ήταν η υπονόμευση της αδύναμης Δημοκρατίας και η άνοδος στην εξουσία των επαναστατικών δυνάμεων, που θα διόρθωναν ως εκ θαύματος όλα τα κακώς κείμενα, εγκαινιάζοντας μια νέα ένδοξη εποχή για τον γερμανικό λαό. Ακολούθησαν πολλαπλές απόπειρες πραξικοπήματος κατά της αδύναμης φιλελεύθερης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, οι οποίες δηλητηρίασαν το πολιτικό κλίμα: το Beer Hall Putsch των χιτλερικών στο Μόναχο τον Νοέμβριο του 1923, αποσχιστικά κινήματα, δεξιά δικτατορία στη Βαυαρία, συνεχιζόμενες απόπειρες κομμουνιστικών πραξικοπημάτων. Το πιο προβληματικό στοιχείο, βέβαια, ήταν η στάση του γερμανικού σοσιαλιστικού κόμματος, του SPD, καθ’ όλη τη διάρκεια της προεδρίας του Friedrich Ebert, κατά το πρώτο ήμισυ της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Ορμώμενοι από τα κομμουνιστικά ιδεώδη και υμνώντας τη Σοβιετική Ένωση, διακήρυτταν: «Η Δημοκρατία δεν είναι αρκετή. Στόχος παραμένει ο σοσιαλισμός» (Die Republik, das ist nicht viel – der Sozialismus bleibt das Ziel!). Η υπονόμευση της αστικής δημοκρατίας και η αμφισβήτηση του κοινοβουλευτικού συστήματος δεν έφεραν βέβαια στην εξουσία τους σοσιαλιστές, αλλά τους εθνικο-σοσιαλιστές με όλα τα δεινά επακόλουθα τόσο για τους Γερμανούς, όσο και για την υπόλοιπη ανθρωπότητα.
Η εποχή των επαναστάσεων και των επαναστατικής εμπνεύσεως υπονομεύσεων της κανονικότητας και της εύρυθμης λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών έχει βέβαια παρέλθει, αλλά ακόμη και στις μέρες μας είναι πολλοί οι δόκτορες Baum που έχουν κυριευθεί από τα πνεύματα διαφόρων Μαμπούζε παρωχημένων εποχών. Οι σύγχρονοι διευθυντές ασύλων δεν είναι απροκάλυπτα εγληματίες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν επωφελούνται από τους διάφορους «μπαχαλάκηδες», τους μόνιμα ταγμένους στη λατρεία του μηδενισμού και στην υπηρεσία του χάους, των οποίων βέβαια η ατιμωρησία είναι μνημειώδης κατά τη μεταπολίτευση. Στόχος των Baum της σημερινής Δημοκρατίας είναι η παράλυση της οικονομίας και της κοινωνίας μέσω «απεργιών», «στάσεων» και γενικότερης αποδιοργάνωσης της καθημερινότητας των πολιτών. Χρησιμοποιούνται ως άλλοθι τραγικά γεγονότα, τα οποία καταδεικνύουν σύμφωνα με εκείνους την ανικανότητα των κυβερνώντων να ανταποκριθούν στα στοιχειώδη καθήκοντά τους, προστασίας του κοινού. Τα σύγχρονα προπαγανδιστικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην υπηρεσία της «επανάστασης», προσπαθούν να μετατρέψουν τον πόνο και την οδύνη για τον αδόκητο χαμό των συνανθρώπων μας σε οργή κατά των κυβερνώντων και της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Το επιχείρημά τους είναι απλό: ό,τι κι αν συμβεί κατά τη φιλελεύθερη διακυβέρνηση είναι αποτέλεσμα της φιλελεύθερης διακυβέρνησης. Δεν έχει καμία σημασία αν τα γεγονότα διαψεύδουν μέρα με τη μέρα αυτό το αφήγημα. Σημασία έχει να δοθεί άλλοθι για το «κλείσιμο» της κοινωνίας και τη διατάραξη του καθημερινού ρυθμού ζωής των «εφησυχασμένων αστών». Τρένα, αεροπλάνα, μετρό, καταστήματα, δημόσιες υπηρεσίας, όλα κλειστά. Μια κοινωνία τίθεται σε κατάσταση ομηρίας, με απώτερο σκοπό να στρέψει την αγανάκτησή της και την απόγνωσή της κατά του φιλελεύθερου συστήματος ώστε να αποκομίσουν οι «επαναστατικές δυνάμεις» μικροκομματικά οφέλη στις επερχόμενες κάλπες. Μόνο που αυτοί που σκέφτονται κατ’ αυτόν τον τρόπο δεν βλέπουν τον πραγματικό κίνδυνο εκτροχιασμού της Δημοκρατίας και της εύρυθμης λειτουργίας του πολιτεύματος. Ελπίζουν ότι θα αποκομίσουν αυτοί προεκλογικά κέρδη στην κούρσα για την εξουσία. Αλλά αδυνατούν να αφουγκραστούν μια κοινωνία, η οποία μετά από αλλεπάλληλα χτυπήματα –οικονομική κρίση, πανδημία, πόλεμο στην Ουκρανία και πληθωρισμό– δεν θα πέσει σαν ώριμο φρούτο στην αγκαλιά του «σοσιαλισμού», αλλά στην αγκαλιά πολύ πιο ακραίων και επικίνδυνων πολιτικών τάσεων.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
