Του Γιάννη Ιωάννου
Ο Λάμπρος Κωνσταντάρας υπήρξε ένας τεράστιος άνθρωπος του ελληνικού θεάτρου και του κινηματογράφου. Δεν ήταν μόνο οι βιωματικές παραστάσεις της Πόλης, η ποντιακή καταγωγή, ο βίος και η πολιτεία του –από τις αποδράσεις κολυμπώντας και τα γκόλποστ της ΑΕΚ Αθηνών μέχρι το έπος της Αλβανίας και τα πρώτα μεγάλα βήματα στο θεατρικό σανίδι. Ήταν και το αστείρευτο ταλέντο. Κυρίως αυτό. Ο Κωνσταντάρας ενσάρκωσε τον γυναικά, τον μπονβιβέρ, τον πολιτικάντη, τον συντηρητικό πατέρα, τον αυστηρό δάσκαλο και πλοίαρχο και τον γκρινιάρη μεσήλικα που δεν λέει να σοβαρευτεί. Έπαιξε όμως και σε μεγάλους θεατρικούς ρόλους. Από Ίψεν και Ζαν Πολ Σαρτρ μέχρι Μολιέρο και Ντοστογιέφσκι.
Στον κινηματογράφο τον ανέδειξε, χωρίς αμφιβολία, ο άνθρωπος που ταύτισε τη ζωή του με τη χρυσή εποχή του ελληνικού κινηματογράφου. Ο Φιλοποίμην Φίνος, ο οποίος πριν ιδρύσει την Finos Films επέλεξε τον νεαρό Λάμπρο Κωνσταντάρα στην ταινία «Το τραγούδι του χωρισμού», το 1939. Μια δραματική ταινία, η οποία αποτελεί ουσιαστικά και τη μοναδική ταινία που σκηνοθέτησε –πριν γίνει παραγωγός. Και η ταινία με την οποία κατάλαβε, όντας μια αποτυχία εμπορικά κι αισθητικά, πως ο ρόλος του στα κινηματογραφικά δρώμενα ανήκει μάλλον στον τομέα της παραγωγής, παρά της σκηνοθεσίας. Ο Φίνος εκτίμησε τον Κωνσταντάρα κι έκτοτε συνεργάστηκαν αδιάκοπα μέσα στον χρόνο. Από την τρελή επιτυχία του «Η Αλίκη Στο Ναυτικό» και το «Υπάρχει Και Φιλότιμο» μέχρι το «Τζένη Τζένη» και το «Η Κόρη Μου Η Σοσιαλίστρια». Η ταινία που έκλεισε τη μεγάλη τους συνεργασία, ήρθε το 1973 με την σλάπστικ κωμωδία «Ο Φαντασμένος». Μια ταινία που έμελλε να είναι και η τελευταία μεγάλη επιτυχία του Λάμπρου Κωνσταντάρα –και η προτελευταία του– πριν τα μεγάλα προβλήματα υγείας τον κάνουν να σβήσει, δέκα χρόνια σχεδόν μετά, το 1985.
Στον «Φαντασμένο», ο Κωνσταντάρας υποδύεται έναν γνώριμο γι’ αυτόν χαρακτήρα: Τον Μάκη Καρασίνη. Ο Καρασίνης είναι πετυχημένος, πλούσιος και γυναικάς και ξαφνικά ανακαλύπτει πως στο κτήμα του στα Μεσόγεια μπορεί να υπάρχει... πετρέλαιο! Τον πλαισιώνει φυσικά ο δικηγόρος Ξεφτέρης που με τις απατεωνιές του τον πείθει πως θα γίνει μεγάλος και τρανός και μαζί ιδρύουν εταιρεία πετρελαιοειδών!
Οι σκηνές με το «ντούπου-ντούπου-ντούπου» και τον Κωνσταντάρα ως ηθοποιό με εκφραστικότητα και ροή, σε ένα ρόλο ραμμένο στα μέτρα του, να αναπαριστά μια αντλία εξόρυξης πετρελαίου είναι πλέον αλήστου μνήμης. Κι έχουν χαραχθεί στη μνήμη όλων όσων μεγάλωσαν με τις κλασικές ελληνικές ταινίες. Βέβαια ο παραλληλισμός, σε αυτή εδώ τη στήλη, με τη δημόσια συζήτηση για τα ενεργειακά τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο είναι προφανής: O Kαρασίνης είναι ο μέσος Κύπριος: Ενθουσιώδης, επιπόλαιος, large, υπερβολικός και ολίγον συντηρητικός (μιας και στο έργο ο Καρασίνης δεν θέλει να παντρέψει την κόρη του με το καλό παιδί αλλά με το επιπόλαιο πλουσιόπαιδο). Ο δικηγόρος Ξεφτέρης είναι οι πολιτικές μας ελίτ: Που θα μας αναβαθμίσουν γεωπολιτικά λόγω φυσικού αερίου. Που θα καταστήσουν την Κύπρο κόμβο ενέργειας στην περιοχή. Που θα μετατρέψουν το φυσικό αέριο στο νέο άνθρακα και χάλυβα της Ανατολικής Μεσογείου. Από την προπώληση φυσικού αερίου του κ. Λιλλήκα μέχρι τον EastMed η εικόνα του Κωνσταντάρα με μια μπουκάλα μαύρου υγρού και του «ντούπου-ντούπου-ντούπου» θα μπορούσε να περιγράψει τέλεια τα όσα ακούσαμε, διαβάσαμε και είδαμε να λέγονται σε επίπεδο δημόσιας πρόσληψης σε σχέση με το φυσικό αέριο στην Κύπρο από το 2011. Και φυσικά αν τολμούσε κάποιος να προτάξει απέναντι σε αυτά ορθολογισμό, ψυχρή γεωπολιτική ανάλυση και τεχνοκρατικά δεδομένα το... έργο από κωμωδία μετατρέπονταν αυτόματα σε δράμα με βαρύτατους χαρακτηρισμούς σε όποιον διαφωνούσε με το αφήγημα του κύριου Ξεφτέρη.
Η ταινία ο «Φαντασμένος» εμπεριέχει όμως πέραν του σεναρίου και μια πραγματική ιστορική διάσταση. Γυρίστηκε και προβλήθηκε το 1973. Μια χρονιά στην οποία η Ελλάδα –στη μεταβατική περίοδο από τη Χούντα του Παπαδόπουλου στη Χούντα του Ιωαννίδη– ζούσε στον πυρετό των κοιτασμάτων πετρελαίου της Θάσου. Και που η προοπτική ύπαρξης τέτοιων κοιτασμάτων δημιουργούσε μια απίστευτη ευφορία λίγο πριν η καταιγίδα της κυπριακής τραγωδίας ξεσπάσει. Από το 1973 η Ελλάδα δεν κατόρθωσε βέβαια να βρει τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Και από το 2011 η Κύπρος δεν έχει κατορθώσει να αξιοποιήσει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που ανακάλυψε. Ποιο είναι το ηθικό δίδαγμα;
Ο τεράστιος Λάμπρος Κωνσταντάρας μάς δίνει την απάντηση μέσα από τον «Φαντασμένο». Ο ενεργειακός σχεδιασμός είναι ένα πεδίο στο οποίο πρέπει να υπάρχει αμείλικτος ρεαλισμός και να αποφεύγονται οι ευσεβοποθισμοί και οι υπερβολές, όπως με τον αγωγό EastMed. Ο Λάμπρος Κωνσταντάρας τέλος μάς υπενθυμίζει και κάτι ακόμη. Από τον τεράστιο ρόλο του στην ταινία «Υπάρχει Και Φιλότιμο». Πως στην Κύπρο δεν μπορούμε να γλυτώσουμε από τους Μαυρογιαλούρους.
