Του Παναγιώτη Χριστιά
Στο βιβλίο του «Ισχύς και απόφαση», ο Παναγιώτης Κονδύλης αναλύει το ανθρώπινο πεδίο εφαρμογής της βούλησης για δύναμη. Σύμφωνα με τον Κονδύλη, κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης κοινωνικής και πολιτικής δράσης είναι η επιδίωξη ισχύος, η οποία εκφράζεται μέσω της κατασκευής αξιακών συστημάτων, κοσμοθεωριών ή, σύμφωνα με την ορολογία του Κονδύλη, «αποφάσεων». Σε μακροϊστορικό επίπεδο, παρατηρείται ένας αγώνας για κυριαρχία μεταξύ ιστορικών υποκειμένων, ατόμων, ομάδων ή λαών, μέσω της δημιουργίας κανονιστικών συστημάτων που δίνουν στους εκπροσώπους τους το δικαίωμα να ενεργούν ως ρυθμιστές των ανθρώπινων υποθέσεων.
Το κυρίαρχο κοσμοείδωλο καθορίζει την κοινωνική και πολιτική οργάνωση, τη διαχείριση της θρησκευτικής σφαίρας και τη διευθέτηση των κύριων νομικών και ηθικών ζητημάτων. Επομένως, η επιδίωξη ισχύος ατόμων και λαών γίνεται με την «απόφασή» τους να δημιουργήσουν ή να ενταχθούν σε ένα κοσμοείδωλο ή σε μια κοσμοθεωρία. Πώς αλλάζει λοιπόν το κυρίαρχο κοσμοείδωλο σήμερα, στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης; Θα είναι σε θέση οι μηχανές με νοημοσύνη να αλλάξουν το κυρίαρχο κοσμοείδωλο ή και να δημιουργήσουν το δικό τους; Θα κυριαρχήσουν πάνω στα ανθρώπινα όντα, όπως κάποιοι φοβούνται; Τι ακριβώς θα είναι οι μηχανές τεχνητής νοημοσύνης στο εγγύς μέλλον; Υποκείμενα στον αγώνα για κυριαρχία ή μέσα στη διάθεση των γνωστών υποκειμένων που ήδη ασκούν εξουσία πάνω στους άλλους και επιδιώκουν να την αυξήσουν; Και πόσο μπορεί η καθημερινότητα του ανταγωνισμού να επηρεαστεί από μια συστηματική και καθημερινή χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης; Μήπως πρέπει απλά να τα αποκαλούμε συστήματα υπεραυξημένης υπολογιστικής ισχύος με ενσωμάτωση μοντέλων αυτόματης μάθησης και γλωσσικών μοντέλων, στα οποία στηρίζεται η τεχνολογία πίσω από το ChatGPT, ή ακόμη και προηγμένων δικτύων νευρωνικής κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης; Η διαφορά στην ονομασία αποτρέπει την ταύτιση ανθρώπινων ή «ζωντανών» υποκειμένων με συστήματα αλγορίθμων, καθώς είναι μάλλον απίθανο στο εγγύς μέλλον τα συστήματα αυτά να αποκτήσουν αυτοσυνείδηση, ίδια βούληση, προσωπικότητα και την έμφυτη στα έμβια όντα ικανότητα για στοχοθεσία.
Ας αποκλείσουμε λοιπόν προς το παρόν το καταστροφολογικό σενάριο επιστημονικής φαντασίας ενός πολέμου των μηχανών εναντίον του ανθρώπινου είδους, με μάλλον δυσοίωνη κατάληξη για τους ανθρώπους. Ας αφήσουμε προς το παρόν στην άκρη και το σενάριο χρήσης τεχνητής νοημοσύνης από διαβολικά πολιτικά υποκείμενα, κράτη ή δικτάτορες, εταιρείες και υποχθόνιους μαφιόζικους οργανισμούς. Η μεγαλύτερη επανάσταση των μηχανών «τεχνητής νοημοσύνης» θα είναι στην καθημερινότητά μας, στις συνθήκες ενός καθημερινού και συνηθισμένου ανταγωνισμού, στον χώρο της εργασίας και της αυτοβελτίωσης, των επενδύσεων και των επιλογών μας. Στο συνέδριο Meta Connect την Τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου, ο όμιλος Meta παρουσίασε μια σειρά εικονικών βοηθών με ξεχωριστές προσωπικότητες, με τους οποίους οι χρήστες του Διαδικτύου μπορούν να συνομιλούν και να ζητούν συμβουλές για την καθημερινή τους ζωή. Αυτή η σειρά chatbots είναι η πρώτη επίδειξη των δυνατοτήτων του AI Studio, μιας πλατφόρμας που σύντομα θα επιτρέπει στους προγραμματιστές να δημιουργούν τους δικούς τους εικονικούς βοηθούς, οι οποίοι θα λειτουργούν στα συστήματα ανταλλαγής μηνυμάτων του ομίλου. Αυτό το οποίο διαφαίνεται ως γενική τάση της ανθρωπότητας μέσα από τη γενικευμένη χρήση εξειδικευμένων συμβούλων σε κάθε νοικοκυριό, σε κάθε προσωπικό υπολογιστή, είναι μια ακόμη μεγαλύτερη εκλογίκευση της καθημερινότητάς μας, ένας ακόμη μεγαλύτερος εξορθολογισμός στην υπηρεσία της αποτελεσματικότητας και του κέρδους. Θα επιφέρει δε και μια άλλη, ακόμη πιο δραματική αλλαγή, μια ταυτόχρονη τάση για εξίσωση και εξομοίωση της νοημοσύνης των διαφορετικών ατόμων που θα κάνουν χρήση αυτής της τεχνολογίας.
Αν υπάρχει μια φυσική ανισότητα, αυτή δεν είναι άλλη από την ευφυία. Δεν γνωρίζουμε απόλυτα αν είναι θέμα χρωμοσωμάτων και κληρονομικότητας ή εμπειρίας και συνθηκών διαβίωσης και ανατροφής, γνωρίζουμε πάντως ότι όλοι και όλες δεν έχουν τον ίδιο δείκτη νοημοσύνης. Αυτό θα αλλάξει με τους «ευφυείς» μηχανικούς συμβούλους. Δεν θα αυξηθεί βέβαια δραματικά ο δείκτης ευφυίας των χρηστών, αλλά αν ακούν τις συμβουλές των ανθρωπόμορφων μηχανικών τους φίλων θα παίρνουν ευφυείς αποφάσεις. Ουσιαστικά αυτό που θα επιτευχθεί είναι η βελτιστοποίηση χρήσης των διαθέσιμων μέσων προς επίτευξη των ηθελημένων σκοπών. Μια πρώτη αποτίμηση αυτού του γεγονότος είναι ότι ο ανταγωνισμός της αγοράς θα γίνει ακόμη πιο σκληρός. Τι είναι η επιχειρηματικότητα αν όχι η ορθή και αποτελεσματική διαχείριση των σπάνιων πόρων; Και ποιος μπορεί να διαχειρίζεται καλύτερα τους σπάνιους πόρους αν όχι μηχανές φτιαγμένες για αυτόν τον σκοπό;
Θα είναι σαν δύο παίκτες να παίζουν σκάκι κάνοντας κινήσεις που τους υπαγορεύουν υπολογιστές. Σε ένα δεύτερο επίπεδο όμως, θα συμβεί μια άνευ προηγουμένου υποτίμηση της συναισθηματικής και οποιασδήποτε άλλης μορφής νοημοσύνης, οι οποίες αναπτύσσονται κυρίως σε άτομα στα οποία η υπολογιστική νοημοσύνη και ο ορθολογισμός περιορίζονται από τα υπόλοιπα ταλέντα της συνολικής προσωπικότητάς. Με άλλα λόγια, η γενικευμένη χρήση μηχανών «τεχνητής νοημοσύνης», μέσα από όλα τα πιθανά και δυνατά συστήματα επαυξημένης ικανότητας αυτόματης μάθησης, δεν θα εξανθρωπίσει τις μηχανές. Αντίθετα θα στερήσει από τους ανθρώπινους χρήστες τους τις όποιες έλλογες αλλά μη ορθολογικές επιλογές τους στον καθημερινό τους βίο, ως αποτέλεσμα της «λεπταισθησίας της κρίσης» (esprit de finesse). Ενώ λοιπόν η δυνατότητα των μηχανών να αποκτήσουν αυτές τις ιδιαίτερες ευφυίες που συναντά κανείς στα ανθρώπινα και τα έμβια όντα είναι απόλυτα περιορισμένες, η πιθανότητα της υποβάθμισης των χαρακτηριστικών αυτών νοοτροπιών, τρόπων ύπαρξης και συμπεριφορών στον άνθρωπο είναι ένα πολύ πραγματικό σενάριο. Ο άνθρωπος, υπακούοντας σε μηχανές, θα σκέφτεται, θα πράττει και θα αισθάνεται μηχανικά.
Ο κ. Παναγιώτης Χριστιάς είναι αν. καθηγητής πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κύπρου.
