Του Απόστολου Κουρουπάκη
Είναι πολύ σημαντικό θεωρώ να μπορεί ένας σκηνοθέτης του θεάτρου να επιλέξει ένα έργο, το οποίο να μπορεί να μιλήσει στον θεατή ξεκάθαρα, να τον κάνει να αισθανθεί ωραία, ή να τον βάλει σε σκέψεις, να του δημιουργήσει προβληματισμούς και ερωτηματικά. Κλασικοί και καταξιωμένοι θεατρικοί συγγραφείς υπάρχουν πολλοί, ο καθένας και η καθεμία έγραψε ή γράφει στην εποχή του, έθιξε ή θίγει κακώς κείμενα που τον περιβάλλουν. Μπορεί να υμνήσει, να αφουγκραστεί τον καιρό του, αλλά και να στηλιτεύσει πράγματα και καταστάσεις της εποχής του, με χιούμορ ή και όχι. Όμως, όπως αλλάζουν οι εποχές, έτσι αλλάζει και το χιούμορ ή και ο τρόπος στηλίτευσης, και εδώ έρχεται ο σύγχρονος δημιουργός, ο σκηνοθέτης του 2022, να μπορέσει να αναγνώσει το καθιερωμένο έργο με τους όρους της εποχής του. Μερικά έργα δεν παλαιώσαν σωστά, είναι αν θέλετε επίφοβα, αφού κρύβουν παγίδες, στις οποίες μπορεί να πέσει ο δημιουργός, και να αυτοτραυματιστεί, ασχέτως αν κρύβουν μία διαχρονικότητα. Μάλιστα, μπορεί οι προθέσεις να είναι υπέρ το δέον αγαθές και να μην υπάρχει διάθεση πρόκλησης. Εδώ είναι λοιπόν που πρέπει ο καλλιτέχνης να βάλει τη σφραγίδα του, αν επιλέξει ένα έργο που γράφτηκε για άλλους καιρούς.
Αυτές είναι οι σκέψεις που έκανα αφότου έφυγα από την παράσταση του Θεάτρου Ένα «Τι είδε ο υπηρέτης» του Τζο Όρτον, σε σκηνοθεσία Ανδρέα Χριστοδουλίδη, προσπαθώντας ειλικρινά αρκετά να αντιληφθώ τη χρησιμότητα του εν λόγω ανεβάσματος και το τι νέο πρόσφερε. Μπορεί στον καιρό του το έργο να είχε νόημα. Οπωσδήποτε αυτά που έγραφε ο συγγραφέας του 1969 ίσως να σόκαραν τον θεατή, ο συγγραφέας ήθελε να στηλιτεύσει την υποκρισία των καιρών του, να αναδείξει ζητήματα ταμπού, τα οποία τουλάχιστον δημόσια δεν συζητούντο παρά ελάχιστα. Όμως, εν έτει 2022 κείμενα όπως αυτό του Όρτον αντικρίζονται εντελώς διαφορετικά, άλλαξαν οι εποχές, άλλαξε το χιούμορ, άλλαξε ο κόσμος. Οπωσδήποτε, πολλά απ’ όσα αναφέρει το έργο δεν έχουν λυθεί, ιδιαίτερα στις δικές μας κλειστές κοινωνίες, οι οποίες παραμένουν υποκριτικές σε μεγάλο βαθμό, και γι’ αυτό είτε πας μετωπικά με τον τρόπο του 2022, ή βρίσκεις άλλες οδούς για να αναδείξεις τις κοινωνικές παθογένειες που ακόμα μας ταλανίζουν ως κοινωνίες.
Προσοχή, δεν μιλώ περί ηθικής, ούτε περί πολιτικής ορθότητας, δεν με ενδιαφέρει μια παράσταση να είναι «ορθή» για την κοινωνία και για το comme il faut, αλλά από την άλλη έννοιες όπως ο βιασμός, η σεξουαλική κακοποίηση και παρενόχληση, η «τρέλα» στην εποχή μας πια αντιμετωπίζονται εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι το 1969, διαφορετικά και από το 2000.
Δεν νοείται κατά την άποψή μου να γελάς σήμερα με την απόπειρα βιασμού, με τη σεξουαλική παρενόχληση, με την/τον τάχα μου ψυχασθενή, διότι δεν είναι αστείο, τόσο απλά, ακόμα και αν κάποτε ήταν αστείο, που δεν είμαι σίγουρος ότι ποτέ ήταν. Δέχομαι ότι στην εποχή του το έργο ήταν μια καταγγελία εναντίον της υποκρισίας για τα θύματα βιασμού, για το ότι οι βιαστές μπορεί να είναι ευυπόληπτοι άνδρες, που δεν τους βάζει ο νους σου. Τη δεκαετία του 1960 οι ψυχικές διαταραχές ήταν σε άλλο επίπεδο μελέτης, άλλως πως τις έβλεπε το κοινό, αλλά και η ίδια η ψυχιατρική. Όλα αυτά το 2022 είναι εντελώς διαφορετικά, ο βιασμός και η παρενόχληση αν παρασταθούν θα πρέπει να είναι με τρόπο που δεν θα είναι καρικατουρίστικος ή αντικρισμένος ελαφρά τη καρδία.
Κοντολογίς, αν έπρεπε για οποιονδήποτε λόγο να ανέβει το έργο, θα ήταν καλό να είχε βρεθεί πώς το ανέβασμα αυτό μπορεί να μιλήσει στον θεατή/τρια του 2022. Μια διασκευή του έργου ίσως να είχε ενδιαφέρον, ίσως να μπορούσε να οδηγήσει το κοινό σε διαφορετικά μονοπάτια και όχι απλώς να γελάς με μία κατάσταση που είναι άβολη.
Και για να μην παρεξηγηθώ δεν υποστηρίζω σε καμία περίπτωση ότι ένα έργο δεν πρέπει να ανέβει στη σκηνή, γιατί δεν είναι σωστό, γιατί το θεωρώ παρωχημένο ή προκλητικό, αυτό που λέω είναι πως όταν επιλέγονται τέτοια έργα θα ήταν χρήσιμο να αναδεικνυόταν η διαχρονικότητα των μηνυμάτων που μπορεί να έχουν, να φαινόταν με τρόπο δημιουργικό και επωφελές πώς τα πράγματα έχουν ή δεν έχουν προχωρήσει. Να αναδειχθούν τα μηνύματα περασμένων δεκαετιών με όρους σύγχρονους, να μπορέσεις να βρεις τη χρυσή τομή μεταξύ γέλιου με μια άβολη/δύσκολη στιγμή και ταυτόχρονα να θίξεις το θέμα που απασχολεί τον συγγραφέα.
Ίσως είμαι υπερβολικός, αλλά δυσκολεύομαι να καταλάβω πώς γίνεται νεαρές γυναίκες μπορούν να γελάσουν με τη σεξουαλική παρενόχληση και τη νυμφομανία, δυσκολεύομαι να αντιληφθώ ότι η ψυχασθένεια είναι κατατονία και ασταθές βάδισμα, ζουρλομανδύες και ενέσεις... Δεν παλιώνουν όλα τα κρασιά καλά, αν το βαρέλι δεν είναι σε κατάλληλες συνθήκες θα βγάλεις ξύδι και το ξύδι δεν πίνεται.
