Του Απόστολου Κουρουπάκη
Σχετικά με τη συμμετοχή της Κύπρου στην Επανάσταση του 1821 η δρ Βασιλείου αδρομερώς μάς λέει σε τι κατάσταση βρήκε την Κύπρο το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης: «Το 1821 η Κύπρος μετρούσε ακριβώς 250 χρόνια οθωμανικής κυριαρχίας, κατά την οποίαν, σωτήριος για τη διατήρηση της γλώσσας και της ταυτότητας των Ελλήνων Κυπρίων, ήταν ο ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μάλιστα, μέχρι το 1820, η Φιλική Εταιρεία, που ιδρύθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814 περιέλαβε στα μέλη τους τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό και άλλους επιφανείς Κύπριους. Η γεωγραφική θέση της Κύπρου απέτρεψε τη συμπερίληψή της στον κεντρικό επαναστατικό σχεδιασμό.
Τεκμηριωμένα, όμως, οι Φιλικοί, υπολόγιζαν σε αξιόλογη οικονομική συνδρομή από την Κύπρο» και συνεχίζει, λέγοντας πως με την έναρξη της Επανάστασης, τον Μάρτιο του 1821, ο Σουλτάνος διέταξε τον αφοπλισμό των ραγιάδων στην αυτοκρατορία: «Δρώντας κατ’ οικονομίαν, ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός κάλεσε το ποίμνιό του σε συμμόρφωση. Παρά ταύτα, γρήγορα εκδηλώθηκαν βιαιοπραγίες, απειλές και λεηλασίες κατά του πληθυσμού. Τον Ιούλιο, με αφορμή τη διανομή επαναστατικών προκηρύξεων στη Λάρνακα, ο Οθωμανός διοικητής της Κύπρου υπέβαλε στην Πύλη κατάλογο 486 ονομάτων, αρχιερέων, κληρικών και προκρίτων, ζητώντας τη σύλληψη και εκτέλεσή τους. Ορισμένοι, κατόρθωσαν να δραπετεύσουν από το νησί και μερικοί αλλαξοπίστησαν για να γλυτώσουν τη ζωή τους. Ωστόσο, οι πλείστοι προγραμμένοι θανατώθηκαν και οι περιουσίες τους δημεύθηκαν. Πρώτα θύματα ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός και οι μητροπολίτες Πάφου Χρύσανθος, Κιτίου Μελέτιος και Κερύνειας Λαυρέντιος».
Ακολουθία αγώνων
Ποια η σημασία της συμμετοχής στον Αγώνα του 1821 και της αποκατάστασης για τους Κύπριους και ποια είναι η παρακαταθήκη που άφησαν οι αγωνιστές του 1821 μέχρι πότε φτάνει ο απόηχος αυτής, ρώτησα τη δρα Βασιλείου: «Θέτοντας ως κριτήριο για την επικράτεια του ελληνικού κράτους τις θυσίες, το 1827, σε διπλωματικό υπόμνημα προς τον υφυπουργό Αποικιών και Πολέμου της Μεγάλης Βρετανίας Sir Robert Wilmot Horton, ο κυβερνήτης της Ελλάδας Ιωάννης Καποδίστριας τόνισε: “Τα όρια της Ελλάδος […] διεγράφησαν από του 1821 διά του αίματος του χυθέντος εις τας σφαγάς της Κύπρου, της Χίου, της Κρήτης, των Κυδωνιών, των Ψαρών, του Μεσολογγίου, και εις τας πολυαρίθμους ναυμαχίας τε και πεζομαχίας εν αις εδοξάσθη το γενναίον τούτο έθνος”. Παρά ταύτα, το 1832 η Κύπρος παρέμεινε υπό τον οθωμανικό ζυγό, όπως παρέμειναν και πολλές άλλες περιοχές με πολλαπλή προσφορά στον Αγώνα. Με την Επανάσταση του 1821 αρχίζει μια ακολουθία αγώνων, για την απελευθέρωση της Κύπρου και την ενσωμάτωσή της στον μητρικό κορμό. Η Ανεξαρτησία, η οποία παραχωρήθηκε με τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου δεν ήταν ο στόχος, αλλά ο συνδυασμός του ευκταίου με το εφικτό».
Η συμμετοχή των Ελλήνων Κυπρίων στην Επανάσταση του 1821 δημιούργησε κατά κάποιο τρόπο μία αγωνιστική αλυσίδα, με επόμενες γενιές Ελλήνων Κυπρίων να λαμβάνουν μέρος σε πολεμικούς αγώνες, οι οποίοι διεξήχθησαν για την απελευθέρωση διαφόρων περιοχών καθώς και για την προάσπιση των ελληνικών συνόρων. Λέει η δρ Βασιλείου: «Σταδιακά, έως και το 1947, η Ελλάδα ενσωμάτωσε τα Επτάνησα (1864), τη Θεσσαλία (1881), το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας και της Ηπείρου (1913), την Κρήτη (1913), τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου (1913), τη Δυτική Θράκη (1920) και τα Δωδεκάνησα (1947) και οι Κύπριοι συνέβαλαν ποικιλοτρόπως». Και εξειδικεύει: «Στους Βαλκανικούς Πολέμους έλαβαν μέρος περίπου 1.500-1.800 Κύπριοι εθελοντές. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κατετάγησαν στο Μακεδονικό Μεταγωγικό Σώμα περίπου 10.000 Κύπριοι, ενώ άλλοι 300 περίπου υπηρέτησαν στον ελληνικό στρατό. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, περισσότεροι από 12.000 Κύπριοι κατετάγησαν στο «Κυπριακό Σύνταγμα» και 4.500 περίπου στην «Κυπριακή Εθελοντική Δύναμη». Επιπλέον, άλλοι 550 περίπου πολέμησαν στους στρατούς της Ελλάδας, της Αμερικής και της Αυστραλίας ενώ εκατοντάδες Κύπριες υπηρέτησαν σε βοηθητικές υπηρεσίες του στρατού και της αεροπορίας. Βασικό κίνητρο της μαζικής συμμετοχής στους αγώνες του Ελληνισμού ήταν η συμβολή στην ενσωμάτωση της Κύπρου στην Ελλάδα. Δηλαδή, οι Κύπριοι πίστευαν ή ήλπιζαν πως οι Βρετανοί θα προσέφεραν στον κυπριακό λαό την αποκατάσταση στους κόλπους της μητέρας πατρίδας του. Ωστόσο, οι ελπίδες διαψεύστηκαν.
Στον δρόμο του ’21
«Το 1950, το αποτέλεσμα του Ενωτικού Δημοψηφίσματος αγνοήθηκε. Συνεπώς, επιλέγηκε ο δρόμος του ένοπλου αγώνα, του Αγώνα της ΕΟΚΑ. Η ορκωμοσία στην οργάνωση παρέπεμπε στην ορκωμοσία των Φιλικών.
Οι πλείστοι αγωνιστές έλαβαν ως ψευδώνυμα τα ονόματα ηρώων και ηρωίδων του 1821. “Αδελφοί Κύπριοι […] μας ατενίζουν οι αγωνισταί του 1821, οι οποίοι και μας εδίδαξαν ότι η απελευθέρωσις από τον ζυγόν δυνάστου αποκτάται πάντοτε με το ΑΙΜΑ», τονίστηκε στην πρώτη προκήρυξη της ΕΟΚΑ, την 1η Απριλίου 1955. «Της πατρίδος παιδιά τιμημένα / με τη πίστη στη γλυκειά μας Παναγιά /στα βουνά για ένα νέο Εικοσιένα /για να ζήσουμε μιας ώρας λευτεριά», καλούσε το τραγούδι-ύμνος «Είμαστε όλοι παιδιά της ΕΟΚΑ».
Πληροφορίες: Εορτασμός των Εθνικών Επετείων της 25ης Μαρτίου 1821 και της 1ης Απριλίου 1955 στο Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, Τετάρτη 26 Μαρτίου, ώρα 7:00 μ.μ. Αίθουσα Τελετών του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, πλατεία Αρχιεπισκόπου Κυπριανού, Λευκωσία.
