Του Απόστολου Κουρουπάκη
Πέρασαν πενήντα χρόνια από το πραξικόπημα και την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, τον Ιούλιο του 1974. Για δύο μήνες το νησί αντιβοούσε από κλαγγές όπλων, από κλάματα, από ποδοβολητά ανθρώπων που έτρεχαν να σωθούν ή να σώσουν. Όλα αυτά τα πενήντα χρόνια γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά. Καταθέσεις, επιτροπές, φάκελοι, διηγήσεις, αφηγήσεις, εκφράστηκαν βεβαιότητες, τέθηκαν ερωτήματα, και στο τέλος ο καθένας από εμάς έβγαζε τα συμπεράσματά του, και κατέληγε στην αλήθεια που τον βόλευε. Σε πολλές περιπτώσεις ό,τι δεν εξυπηρετούσε το τέλος της ιστορίας που είχε επιλέξει διαστρεβλωνόταν ή στην καλύτερη των περιπτώσεων αποκρυβόταν.
Εδώ και πενήντα χρόνια κρίνεται ο ρόλος των μεγάλων και των σπουδαίων ανδρών για άλλους, και για άλλους των μικρών και των ποταπών ανθρωπάριων, και πάλι αναλόγως της θέσης που έχεις αποφασίσει να πάρεις στα πράγματα λες ναι, μεν αλλά, ή επ’ ουδενί. Και στο τέλος καταλήγεις σε αφοριστικούς συλλογισμούς για ένα και μόνο πρόσωπο και τους συν αυτώ.
Μας διαφεύγει πολλές φορές πως ιστορικά τίποτε δεν συμβαίνει εν κενώ. Όλα έχουν την εξήγησή τους στον χρόνο που συμβαίνουν, και οι κρινόμενοι δεν είναι απλώς σατανικοί ή αγαθοί, είναι άνθρωποι που επέλεξαν να δράσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, επ’ ωφελεία ή επί ζημία εν τέλει του κοινού καλού και του τόπου. Φυσικά και πρέπει να κρίνονται, και το αποτέλεσμα της κρίσης μας να είναι ένα παράδειγμα προς μίμηση ή προς αποφυγή για τις πράξεις μας σήμερα. Απλοί χαρακτηρισμοί το μόνο που κάνουν είναι να δημιουργείται ένας «ιστορικός» ήχος αλαλαζόντων κυμβάλων.
Αυτά περί των ισχυρών, που έχουν στα χέρια τους τις τύχες των πολλών και αρκετές φορές παίζουν κουκλοθέατρο, με κούκλες απλούς, απλοϊκούς ή αφελείς ανθρώπους, τους οποίους, όταν οι ηγέτες είναι κοντόφθαλμοι ή κακοί αναγνώστες της πολιτικής, εμποτίζουν με χολή και όταν είναι αγαθοί, κατά την αρχαιοελληνική ερμηνεία, εμπνέουν με υψηλά ιδεώδη.
Αυτοί οι άνθρωποι, που συνήθως είναι ανώνυμοι, είναι οι «μικροί» της ιστορίας, συχνά τσουβαλιάζονται, κατηγοριοποιούνται και κατηγορούνται για πράξεις και παραλείψεις τους από εμάς σήμερα, έχοντας εμείς τη βεβαιότητα ότι αλλιώς θα συμπεριφερόμασταν, πως θα είχαμε ταχθεί με τη σωστή πλευρά, αφού με αυτή πορευόμαστε και σήμερα. Κατά την άποψή μου, δεν υπάρχει τίποτε πιο επισφαλές από αυτό. Πιθανόν να ήμασταν στη σωστή μεριά των γεγονότων, ίσως όμως και να μην ήμασταν. Δεν το ξέρουμε, και είναι θέση σωφροσύνης να μην είμαστε απόλυτοι.
Κάθε άτομο (χωρίς να είναι φυσικά απόλυτο αυτό) ενεργεί στο ιστορικό του παρόν και αναλόγως του μεγέθους της πολιτικής του σκέψης σκέφτεται το εγγύς ή μακρύ μέλλον των πράξεών του. Συνήθως οι ανώνυμοι της ιστορίας ενεργούν βάσει εκείνων που τη δεδομένη στιγμή έχουν τεθεί ενώπιόν τους, και να έχουν ταχθεί με αυτό που σήμερα γνωρίζουμε πως είναι λάθος, τότε όμως δεν φαινόταν ως τέτοιο. Ευθύνεται; Έχει μερίδιο ευθύνης φυσικά, αλλά ώς ποιο σημείο; Πώς τους κρίνουμε, ώστε να επωφεληθούμε; Συνήθως κρίνουμε τον ανώνυμο με την ιστορική γνώση, η οποία έχει συγκεντρωθεί εδώ και πολλά χρόνια και με την ασφάλεια αυτή εκφέρουμε γνώμη και έχουμε άποψη για το παρελθόν, κοντινό ή μακρινό. Οι πράξεις ανθρώπων που σήμερα είναι καταδικασμένοι στη συλλογική συνείδηση κρίνονται από εμάς από την «ασφάλεια» μιας άλλης εποχής, της δικής μας, αξιολογούνται βάσει της κοσμοθεωρίας μας, η οποία αναπτύχθηκε συν τω χρόνω, αλλά έτσι χανόμαστε νομίζω στον ωκεανό της βολικής κρίσης των μικρών με πολύ αυστηρό τρόπο, και πελαγοδρομούμε, όταν πρέπει να εκφέρουμε συνολική κρίση για τους μεγάλους. Γι’ αυτούς που και μετά τον θάνατό τους και τη φυσική τους απουσία συνέχισαν να ορίζουν και να καθορίζουν πολιτικές, έχοντας δημιουργήσει ισχυρές πολιτικές θεωρίες, που το μόνο που κάνουν είναι να γεννούν κακά.
Οι αφορισμοί και οι γενικές καταδίκες των μικρών, ανωνύμων της ιστορίας, που έπραξαν το λάθος, θεωρώ πως δεν προσφέρουν τίποτε ούτε στην ιστορική μνήμη, αν δεν τεθούν σε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο, ούτε και στην αποφυγή αναμόχλευσης δυσάρεστων καταστάσεων. Αν θα έπρεπε να εξαιρέσω κάποιους είναι εκείνους που υπέστησαν τα δεινά, και ξέρουν πως ουδείς εκ των μεγάλων και των επωνύμων αργότερα έλαβε τα επίχειρα των πράξεων του.
Πενήντα χρόνια μετά, καλό θα είναι να μην ξεχνάμε, αλλά ταυτόχρονα να αναζητούμε τις αιτίες που χιλιάδες έφυγαν κακήν κακώς από το χώμα που τους γέννησε. Να τις αναζητούμε έχοντας αποβάλει παγιωμένες αντιλήψεις και παλαιωμένες πολιτικές θεωρίες.
kouroupakisa@kathimerini.com.cy
