Του Απόστολου Κουρουπάκη
Την περασμένη Κυριακή παρακολουθούσα τηλεόραση και το ζάπινγκ με έφερε στην εκπομπή του Alpha Κύπρου «Λούης Night Show» και ω! της τύχης μου έπεσα επάνω σε κάποιο γκάλοπ της εκπομπής, σε κάποιο mall της πρωτεύουσας, όπου η συνεργάτιδα της εκπομπής ρωτούσε διάφορους περαστικούς, από πού βγαίνει η λέξη αμπάλατος, βοηθώντας μάλιστα τους/τις ερωτώμενους/ες λέγοντάς πως είναι ξένη λέξη. Φυσικά, κανείς και καμιά δεν κατάφερε να βρει από πού βγαίνει η λέξη και κάθε φορά η συνεργάτιδα της εκπομπής έδινε την ετυμολογία της λέξης, που φυσικά είναι πάρα πολύ απλή και της φαινόταν και περίεργο που δεν την έβρισκαν. Η απάντηση λοιπόν για το από πού βγαίνει η λέξη της κυπριακής διαλέκτου «αμπάλατος» βγαίνει από το αγγλικό unbalanced, που σημαίνει ανισόρροπος! Τόσο απλά, τόσο εύκολα.
Εγώ όμως έρχομαι και αναρωτιέμαι, αυτή η βεβαιότητα για την ετυμολογία της λέξης από πού προέρχεται; ∆ιότι για να παίρνεις ένα μικρόφωνο και να ρωτάς, είσαι βέβαιος ότι αυτό που θα πεις είναι σωστό, τεκμηριωμένο και δεν θα γίνεις ρεζίλι... Εμ! Όχι, λοιπόν. Η συνεργάτιδα της εκπομπής κάπου διάβασε στην παγκόσμια εγκυκλοπαίδεια του google την προέλευση της λέξης, όμορφα και ωραία, και ήταν βέβαιη ότι ουδεμία άλλη έρευνα είναι αναγκαία, αφού το λέει το google και επιβεβαιώνεται από τις παρέες, τότε οτιδήποτε άλλο περιττεύει.
Ένα έρμο λεξικό της κυπριακής διαλέκτου γιατί δεν άνοιξε; Εκείνη ή κάποιος/α από την παραγωγή της εκπομπής, ο παρουσιαστής, Λούης Πατσαλίδης, ένας ή μία τέλος πάντων, να σκεφτούν «ρε, να το επιβεβαιώσουμε, μη μας πουν κι αμπάλατους!». Όχι, βγήκε στον αέρα μία ακόμη «τσιόφτα» που αφορά την κυπριακή διάλεκτο, σε μία δημοφιλή εκπομπή, prime time ζώνης, και σιγά τα ωά, τι κι ανειπώθηκε κάτι παντελώς λανθασμένο, αλλά αληθοφανές και εύπεπτο, και σιγά τα αφκά! Έτσι, ελαφρά τη καρδία παίρνουμε γενικά τη διάλεκτο (γίνομαι αφοριστικός, το ξέρω) και μετά μας φταίει η παιδεία, τα σχολεία, τα έντυπα και κάθε τι άλλο, εκτός από την ημιμάθειά μας, τη βόλεψή μας σε λογής-λογής μύθους. Εργαλειοποιείται η διάλεκτος, πάει δεξιά και αριστερά και όπου κάτσει η μπίλια της.
Αρχαιοπρεπέστατη η διάλεκτος, κοινές λέξεις και φράσεις με τους Τ/κ (μέχρι και λεξικό υπάρχει, άλλη τραγική ιστορία, αυτή...), ομηρική, φράγκικη, ελληνική, και μάνα κι αδελφή! Θεωρώ λοιπόν πως πρέπει επιτέλους να αποφασίσουμε αν θέλουμε να πάρουμε
σοβαρά την κυπριακή διάλεκτό, ως κοινωνία, ως Πολιτεία, ως εκφραστικό μέσο. Να δούμεπώς εξελίσσεται, πώς μπολιάζεται με νέες λέξεις και εκφράσεις, σύμφωνοι, αλλά όχι να τη φέρνουμε στα μέτρα μας, για να δείξουμε ότι την κατέχουμε ή ότι μπορούμε να τη χειριστούμε. Έτσι για την καταγραφή αντιγράφω από άρθρο του 1914, στη νκυπριακή εφημερίδα «Αιών»: «Αμφιβάλλω εάν υπάρχουν μέσα εις την Κύπρο τρεις, οι οποίοι μπορούν να την μεταχειρισθούν [σ.σ. την κυπριώτικη γλώσσα (sic)] για να γράψουν εις αυτήν κάτι τι] και συνεχίζει κλείνοντας το άρθρο του: «Είμεθα Κυπραίοι και την Κύπρον δεν την ηξέρουμε, ούτε την αγαπούμε φαίνεται, αφ’ ου δεν την προσέχουμε, πρέπει όλοι να ριχθούμε στην μελέτη της και στην παρατήρησι [...].
Πέρασαν εκατό και βάλε χρόνια... δεν ξέρω πόση πρόοδο έχουμε κάνει, αλλά η μη παρατήρηση και η μη μελέτη ισχύει (φυσικά και υπάρχουν εξαιρέσεις, και θα μείνω σε ένα μόνο όνομα, αν και υπάρχουν και άλλα, αυτό του Κωνσταντίνου Γιαγκουλλή), αλλά ένας κούκος δεν έφερε ποτέ καμία άνοιξη.
Ο Αντώνης Αγκαστινιώτης έγραφε το 1933 πόσο σημαντικό είναι να εισαχθεί η κυπριακή διάλεκτος στα δημοτικά σχολεία: «τα πρώτα σχολικά χρόνια η γλωσσική αντίσταση που συναντά το παιδί πρέπει νάνε εκμηδενισμένη ή ελάχιστη, γι’ αυτό τα’ Αναγνωστικά μας πρέπει νάνε γραμμένα με βάση την Κυπριακή διάλεχτο με εξέλιξη προς την Πανελλήνια λαϊκή γλώσσα». Ο Κώστας Προυσής το 1934 γράφει μιλώντας για την κυπριακή γλώσσα: «Χαμπαράκι δεν παίρνουμε από τέτοια μικροπράγματα». Ο αρθρογράφος της Πρωινής, πάλι το 1933 με το ψευδώνυμο Ο Παράξενος γράφει: «Η γλώσσα μας λοιπόν έχει κι’ αυτή τη ζηλεμένη ομορφιά, ας την προσέξουμε καλύτερα κι’ ας την αγαπήσουμε πραγματικά, της αξίζει».
Στις 27 Οκτωβρίου 2019, τρία χρόνια πριν, στο άρθρο μου με τίτλο «Στον κόσμον δεν ηξεύρουν ίντα συντιχάννομεν» έγραφα, ελχιστότατος φυσικά μπροστά στον Προυσή ή στον Γιαγκουλλή: «Μπορούν άραγε όλοι οι γλωσσολόγοι του νησιού, μαζί με λαογράφους, φιλόλογους, ιστορικούς, προγραμματιστές να φτιάξουν το Μέγα Λεξικόν της κυπριακής διαλέκτου, με παραρτήματα γραμματικής και συντακτικού της; Να τυποποιήσουμε το πώς τη γράφουμε, να δούμε τις διάφορες προτεινόμενες γραφές, να τη βάλουμε στο Πανεπιστήμιό μας, στα σχολεία μας; Ιδού κυπροφελές έργο».
Κλείνοντας: αμπάλατος, ο [στερ. α + μεσν. μπάλατος < α-πάλωτοςή ή *αναπάλωτος (=ανυποχώρητος) < απαλώνω < απαλός. Κατά Καραποτ., από το αραβ. balid, ablad < balada (=ηλίθιος)] αγροίκος, άξεστος, αγράμματος, ογκώδης, ενοχλητικός, δύστροπος, ξύλο απελέκητο, ατημέλητος, ακατάστατος. Κ.Γ. Γιαγκουλλής, «Θησαυρός της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής ∆ιαλέκτου», Λευκωσία 2014, σελ. 44.
