Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Το 2019 η ψηφιακή συλλογή του Αρχείου Καβάφη έγινε διαθέσιμη ελεύθερα στο κοινό. Σήμερα, το Ίδρυμα Ωνάση εγκαινιάζει έναν νέο, μόνιμο χώρο για το Αρχείο Καβάφη, στην οδό Φρυνίχου 16Β, στην Πλάκα, ανοικτό σε κοινό και μελετητές». Αυτό αναφέρει η ανακοίνωση του Ιδρύματος Ωνάση και διαβάζοντάς την σκέφτηκα αν στη χώρα μας υπάρχει κάτι αντίστοιχο. Ένα αρχείο σημαντικού λογοτέχνη της Κύπρου, το οποίο είναι ελεύθερα προσβάσιμο σε μελετητές, φοιτητές, και στο φιλοπερίεργο κοινό. Νομίζω όμως πως δεν υπάρχει κάτι παρόμοιο, αν και σε αρκετούς φορείς και ιδρύματα υπάρχουν διαφόρων τύπων αρχεία, τα οποία μπορεί το ενδιαφερόμενο κοινό να συμβουλευτεί, αρκεί να ψάξει καλά, για να καταφέρει να τα βρει, και σε επόμενη φάση να τα συμβουλευτεί. Χρειάζεται κόπος πολύς, αλλά αν υπάρχει θέληση και επιμονή θα τα καταφέρει. Επιμονή και ντετεκτιβική διάθεση να υπάρχει και όλα γίνονται.
Δεν ξέρω πόσα οικογενειακά ιστορικά, λογοτεχνικά ή άλλα αρχεία βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε ακατάλληλους χώρους, δωρισμένα από κληρονόμους επιφανών προσωπικοτήτων, από λογοτέχνες, από πολιτικούς κ.λπ. Πόσα αρχεία βρίσκονται σκονισμένα σε αποθήκες και βιβλιοθήκες οικιών… Γνωρίζουμε αν στον ιδιωτικό τομέα, σε οίκους δημοπρασιών για παράδειγμα, υπάρχουν προς πώληση αρχεία τα οποία το κράτος θα μπορούσε να αποκτήσει; Φυσικά, εδώ τίθεται το ζήτημα, αν τα αποκτήσει πού θα τα φυλάξει και πώς θα το αξιοποιήσει; Ερώτημα που νομίζω για την ώρα έχει προφανή απάντηση. Καλύτερα να μην τα αποκτήσει, γιατί μάλλον θα μείνουν ξεχασμένα σε κάποιο δωμάτιο, κάποιου φορέα… Ένας ιδιωτικός φορέας, όμως, θα μπορούσε να το αποκτήσει και να το αξιοποιήσει.
Αλλά γι’ αυτά που ήδη είναι στην κατοχή του κράτους, δεν θα έπρεπε να υπάρχει μία βάση δεδομένων; Ποια λογοτεχνικά ή άλλα αρχεία κατέχουν οι δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες της Κύπρου; Δεν θα ήταν χρήσιμο για τους ερευνητές να γνωρίζουν τι αρχεία, λογοτεχνικά, πολιτικά ή άλλα, κατέχουν τα ιδρύματα και οι φορείς ερευνών της χώρας; Δεν θα ήταν χρήσιμο να υπάρχει η δυνατότητα οι κληρονόμοι σπουδαίων αρχείων να γνωρίζουν πού μπορούν να διαθέσουν τα αρχεία που έχουν περιέλθει στα χέρια τους, αλλά δεν μπορούν να κρατήσουν; Μεμονωμένα παραδείγματα ιδρυμάτων που κατέχουν λογοτεχνικό και άλλο αρχειακό πλούτο υπάρχουν και αναφέρω ενδεικτικά τα Αρχεία Λάρνακας – Φοίβος Σταυρίδης στη Λάρνακα, και το Παττίχειο Ιστορικό Αρχείο και Κέντρο Μελετών στη Λεμεσό, ή και το Κέντρο Εικαστικών Τεχνών και Έρευνας- Ίδρυμα Κώστα και Ρίτας Σεβέρη, και το Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄ στη Λευκωσία. Ωστόσο, αυτοί οι φορείς λειτουργούν έχοντας να αντιμετωπίσουν πολλαπλές προκλήσεις, είτε χρηματοδότησης, είτε στελέχωσης, είτε κτηριακής επάρκειας. Προκλήσεις που επηρεάζουν τη λειτουργία τους και κατά συνέπεια επηρεάζονται και οι μελετητές. Και σε αυτό το σημείο σκέφτομαι με ποιους όρους θέλουν οι Δήμοι ή η Εκκλησία να λειτουργούν τα ιδρύματά τους και πώς μπορούν να τα εκσυγχρονίσουν και να τα βοηθήσουν να αναπτυχθούν προς όφελος των τοπικών κοινοτήτων, των ερευνητών και πώς μπορεί σε έναν τόπο μικρό όπως η Κυπριακή Δημοκρατία να δημιουργηθεί ένα ερευνητικό δίκτυο, υπό την εποπτεία ενός φορέα, που θα μπορούσε να είναι η Κυπριακή Βιβλιοθήκη. Φυσικά, υπό τις παρούσες συνθήκες κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει, μιας και η Κυπριακή Βιβλιοθήκη δεν μπορεί να επιτελέσει ένα τέτοιο έργο. Και φυσικά δεν είναι αυτός ο ρόλος των Πανεπιστημιακών Βιβλιοθηκών.
Το πώς μπορούμε να αναπτύξουμε την έρευνα για θέματα φιλολογίας, ιστορίας, λογοτεχνίας, στην Κύπρο θα πρέπει επιτέλους να απασχολήσει σοβαρά την Πολιτεία, αλλά και όλα τα ιδρύματα, ιδιωτικά και μη. Κυρίως όμως θα έπρεπε να είχε απασχολήσει σοβαρά την Κυπριακή Ακαδημία Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών και ιδίως την τάξη των Γραμμάτων, που μοιάζει να είναι απούσα από τα σοβαρά προβλήματα της έρευνας.
