Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Μέσα από τον ειλικρινή διάλογο, τον αμοιβαίο σεβασμό και την αναγνώριση των ευαισθησιών της κάθε κοινότητας, καταφέραμε, με τον χρόνο, να οικοδομήσουμε ισχυρά θεμέλια εμπιστοσύνης», λέει σε συνέντευξή του στην «Κ» ο συμπρόεδρος της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά, Σώτος Κτωρής. Πράγματι τα έργα της Επιτροπής αποδεικνύουν πως η δουλειά που επιτελείται από όλα τα μέλη της είναι σπουδαία, μέχρι σήμερα έχει συμβάλει στη συντήρηση και διάσωση περισσότερων από 170 μνημείων σε ολόκληρη την Κύπρο. Μνημεία που αντικατοπτρίζουν τη μακραίωνη, πολυπολιτισμική ιστορία του νησιού. Όσο για το μέλλον της ο κ. Κτωρής λέει: «Το μεγαλύτερο παράσημο για την Επιτροπή δεν θα είναι η μακροημέρευσή της. Θα είναι όταν θα έρθει η στιγμή που θα μπορεί να ολοκληρώσει την αποστολή της και να παραδώσει τη σκυτάλη σε έναν τόπο όπου Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα διαχειρίζονται από κοινού, θεσμικά και ισότιμα, την πολιτιστική τους κληρονομιά».
–Η δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά θεωρείται ότι είναι από εκείνες που παράγουν ουσιαστικό και συνεχές έργο. Τι την κάνει να ξεχωρίζει και να είναι τόσο παραγωγική;
–Αυτό που κάνει την Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά να ξεχωρίζει, είναι ότι λειτουργεί ως ένα παράδειγμα έμπρακτης και ουσιαστικής συνεργασίας σε ένα περιβάλλον στο οποίο για δεκαετίες κυριάρχησαν η καχυποψία και η πλήρης αποξένωση των δύο κοινοτήτων. Από την πρώτη ημέρα της σύστασής της, η Επιτροπή επέλεξε να αποστασιοποιηθεί πλήρως από κάθε λογική ρήξης, αντιπαράθεσης ή εργαλειοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς για πολιτικούς σκοπούς. Λειτούργησε με επίγνωση και σεβασμό στην ευθύνη που φέρουμε απέναντι στα μνημεία και την ιστορική μνήμη του τόπου μας. Μέσα από τον ειλικρινή διάλογο, τον αμοιβαίο σεβασμό και την αναγνώριση των ευαισθησιών της κάθε κοινότητας, καταφέραμε, με τον χρόνο, να οικοδομήσουμε ισχυρά θεμέλια εμπιστοσύνης. Κι αυτή η εμπιστοσύνη, ακόμη και σε δύσκολες πολιτικές συγκυρίες, συνέχισε να παράγει αποτελέσματα αμοιβαίου οφέλους. Η προσέγγισή μας είναι αποπολιτικοποιημένη και εστιασμένη αποκλειστικά στην ανάγκη διάσωσης των μνημείων. Δεν διακρίνουμε τα μνημεία σε «χριστιανικά» ή «μουσουλμανικά». Κάθε μνημείο που σώζεται, είναι ένα κομμάτι της κοινής μας ιστορίας, της συλλογικής μνήμης και της ταυτότητας της Κύπρου. Με τη συνδρομή και στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της UNDP έχουμε συγκροτήσει έναν επαρκή, υπό τις περιστάσεις, μηχανισμό παρέμβασης για τη διάσωση των μνημείων. Το έργο της Επιτροπής δεν είναι θεωρητικό. Δεκάδες έργα συντήρησης και διασωστικών παρεμβάσεων έχουν ήδη ολοκληρωθεί. Ταυτόχρονα, η Επιτροπή υλοποιεί δράσεις ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης. Αναπτύσσει διαδραστικά εκπαιδευτικά εργαλεία για τους νέους και προωθεί την πρωτοβουλία της Ψηφιακής Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Μέσα από αυτές τις πρωτοβουλίες δίνεται η δυνατότητα σε Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους να γνωρίσουν, να κατανοήσουν και να σεβαστούν την πολιτιστική ποικιλομορφία της Κύπρου. Αυτό που, όμως, δίνει πραγματικά ψυχή στην Επιτροπή είναι οι άνθρωποί της, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, που εργάζονται με συνέπεια, επαγγελματισμό και βαθιά πίστη στο κοινό όραμα της διάσωσης των μνημείων.
–Για τι αριθμό έργων μιλάμε και ποιος είναι ο προϋπολογισμός της Επιτροπής; Ποιοι είναι οι χρηματοδότες της;
–Μέχρι σήμερα, η Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά έχει συμβάλει στη συντήρηση και διάσωση περισσότερων από 170 μνημείων σε ολόκληρη την Κύπρο. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται εκκλησίες, τεμένη, λουτρά, νερόμυλοι, υδραγωγεία και αρχαιολογικοί χώροι. Μνημεία που αντικατοπτρίζουν τη μακραίωνη, πολυπολιτισμική ιστορία του νησιού. Ο συνολικός προϋπολογισμός που έχει διατεθεί για τα έργα της Επιτροπής από το 2012 μέχρι σήμερα ξεπερνά τα 40 εκατομμύρια ευρώ, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να αποτελεί τον βασικό χρηματοδότη αυτής της προσπάθειας. Η διαχείριση των κονδυλίων πραγματοποιείται μέσω του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP), το οποίο συνεργάζεται στενά με την Επιτροπή, διασφαλίζοντας τεχνική και λογιστική υποστήριξη σε κάθε στάδιο υλοποίησης των έργων. Στην πορεία αυτών των ετών, δεκάδες τοπικές κοινότητες έχουν συμβάλει ενεργά, μέσω ουσιαστικής χρηματοδότησης για τη διάσωση μνημείων ιδιαίτερης σημασίας για την τοπική τους ταυτότητα. Επιπλέον, σημαντική ενίσχυση έχουν προσφέρει κατά καιρούς η Εκκλησία της Κύπρου, το Εβκάφ, το Βατικανό, καθώς και άλλοι διεθνείς οργανισμοί και διπλωματικές αποστολές, αναγνωρίζοντας τη σημασία που η πολιτιστική κληρονομιά διαδραματίζει για τη διαμόρφωση συνθηκών συμφιλίωσης και ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ των κοινοτήτων της Κύπρου.
–Πώς γίνεται η επιλογή των μνημείων που θα συντηρηθούν; Μετά τη συντήρηση και την παράδοσή τους η Επιτροπή έχει λόγο για την επανάχρησή τους;
–Η αξιολόγηση και η επιλογή των μνημείων για αποκατάσταση και συντήρηση από την Επιτροπή αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία στην οποία λαμβάνονται υπόψη μία σειρά από παράγοντες όπως είναι η στατική κατάσταση του κάθε μνημείου, η πολιτιστική, αρχαιολογική και θρησκευτική του αξία, η συμβολική σημασία που κατέχει στην ταυτότητα των κοινοτήτων της Κύπρου. Καθοριστικό ρόλο, βεβαίως, διαδραματίζει και η διαθέσιμη χρηματοδότηση, καθώς οι ανάγκες υπερβαίνουν κατά πολύ τους διαθέσιμους πόρους. Η απόφαση λαμβάνεται από κοινού από τα μέλη της Επιτροπής, Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους, μέσα από διαδικασίες συναίνεσης. Σε ό,τι αφορά τη μεταγενέστερη χρήση των μνημείων, είναι σημαντικό να σημειωθεί πως αυτό δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες της Επιτροπής. Δεν έχουμε καμία δικαιοδοσία να αποφασίζουμε για το πώς θα χρησιμοποιηθεί ένα μνημείο μετά την ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης. Επισημαίνουμε, ωστόσο, ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό τα θρησκευτικά μνημεία, εκκλησίες και τζαμιά, να διατηρούν τον χαρακτήρα και την ιερότητά τους και να μην υποβάλλονται σε χρήσεις που αλλοιώνουν ή υπονομεύουν την ιστορική, θρησκευτική ή πολιτισμική τους ταυτότητα.
Η προσπάθεια για τη διάσωση των μνημείων αποτελεί ένα εργαλείο που προάγει τη συμφιλίωση
«Η συμφιλίωση δεν είναι μια έννοια αφηρημένη. Είναι κάτι που χτίζεται στην πράξη, πέτρα την πέτρα, με συνέπεια, συνεργασία και με αμοιβαίο σεβασμό», λέει ο Ε/κ συμπρόεδρος της Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά, Σώτος Κτωρής.
–Ποιες είναι οι προτεραιότητες της Επιτροπής αυτή την περίοδο;
–Για το 2025 ο σχεδιασμός της Επιτροπής περιλαμβάνει επεμβάσεις σε εξαιρετικής σημασίας μνημεία, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν οι εκκλησίες της Παναγίας της Αψιθιώτισσας στο Συγχαρί, της Παναγίας της Κρινιώτισσας στη Λάπηθο, της Παναγίας της Ακεντούς στη Λεύκα, στις εκκλησίες της Παναγίας στα Γαστριά και στη Μακράσυκα, καθώς και στα τζαμιά στο Κοιλάνι, στον Άγιο Θωμά, στην Αντρολύκου, και στην Τόχνη. Ταυτόχρονα, ευρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες στον Απόστολο Αντρέα (Β΄ Φάση), στην Παναγία της Κανακαριάς, στην Αγία Παρασκευή στην Αμμόχωστο, στην εκκλησία της Παναγίας στη Λύση, στην Αγία Φωτεινή στον Άγιο Ανδρόνικο, στη Χρυσοπολίτισσα στην Κερύνεια, στον Άγιο Γεώργιο των Λατίνων στην Αμμόχωστο και στα τζαμιά της Τούζλας, της Αυδήμου, και της Τέρρας. Αναμένεται, επίσης, ότι θα προχωρήσει η εκπόνηση αρχιτεκτονικών μελετών για την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων και για τα Λουτρά του Κερτικλί στην Αμμόχωστο, για την εκκλησία του Αρχάγγελου στη Χάρτζια καθώς και για τα τζαμιά στη Φασούλα και στον Άγιο Γεώργιο Πάφου.
–Μπορούν όντως έργα που αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά να συμβάλουν στη λύση του Κυπριακού;
–Θα ήταν, ασφαλώς, αφελές να ισχυριστεί κάποιος ότι η δουλειά της Τεχνικής Επιτροπής μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού. Το Κυπριακό παραμένει ένα σύνθετο πολιτικό ζήτημα, με εσωτερικές και διεθνείς πτυχές, γεωπολιτικές προεκτάσεις και με βαρύ ιστορικό φορτίο. Και με τις δύο κοινότητες να διατηρούν, στην παρούσα συγκυρία, θεμελιώδεις διαφωνίες ως προς την επιδιωκόμενη λύση.
Παραταύτα, είμαστε πεπεισμένοι ότι η προσπάθεια για τη διάσωση των μνημείων αποτελεί ένα εργαλείο που προάγει τη συμφιλίωση, ένα εργαλείο που διαμορφώνει ένα πιο θετικό περιβάλλον ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Η καθημερινή συνεργασία για τη διάσωση των μνημείων προϋποθέτει την επικοινωνία, τη συνεννόηση, τον αμοιβαίο σεβασμό. Και αυτά είναι τα θεμέλια που πρέπει να υπάρχουν σε κάθε ειρηνευτική διαδικασία. Επιπλέον, η ίδια η φύση των μνημείων μάς υπενθυμίζει κάτι εξαιρετικά σημαντικό: ότι η Κύπρος υπήρξε, ιστορικά, ένας χώρος όπου Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, Μαρωνίτες, Αρμένιοι και Λατίνοι μοιράστηκαν για αιώνες την ίδια γεωγραφία. Ότι η ιστορία αυτού του τόπου δεν ανήκει αποκλειστικά σε καμία κοινότητα. Ανήκει σε όλους. Μας υπενθυμίζουν ουσιαστικά ότι το παρελθόν της Κύπρου ήταν πολύ πιο πολυπολιτισμικό απ’ όσο συχνά θέλουμε να θυμόμαστε. Αυτή την κληρονομιά οφείλουμε να τη διαφυλάξουμε. Ιδιαίτερα σήμερα που ο εθνικισμός δείχνει να επιστρέφει με ένταση, επιδιώκοντας να επιβάλει μια μονοδιάστατη αφήγηση της ιστορίας και να παραμερίσει τη σύνθετη πολιτισμική ταυτότητα της Κύπρου.
–Ποια είναι τα συναισθήματά σας κάθε φορά που παραδίδετε ένα έργο;
–Κάθε παράδοση έργου αποτελεί για όλα τα μέλη της Επιτροπής και όλους όσους εμπλέκονται σε αυτή την προσπάθεια, μια έντονα φορτισμένη στιγμή. Δεν είναι απλώς μια τεχνική αποκατάσταση. Αισθανόμαστε ότι αποκαθίσταται ένα κομμάτι της ιστορικής συνέχειας αυτού του τόπου. Ένα μνημείο που κινδύνευε να χαθεί, ξαναβρίσκει τη θέση του στο παρόν και γίνεται γέφυρα προς το μέλλον.
Μοιραζόμαστε τη συγκίνηση και τη βαθιά φόρτιση των απλών ανθρώπων, όταν βλέπουν την εκκλησία ή το τέμενος του χωριού τους να αποκαθίσταται και να αποκτούν ξανά τον σεβασμό που τους αρμόζει.
Αισθανόμαστε βαριά την ευθύνη να διασώσουμε αυτά τα μνημεία, διότι αποτελούν τη μνήμη, την ταυτότητα και την ιστορία αυτού του τόπου. Κάθε έργο που ολοκληρώνεται στέλνει μηνύματα με ισχυρή σημειολογία: Ότι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι μπορούν να συνεργαστούν, ακόμη και μέσα στις πιο δύσκολες πολιτικές συγκυρίες. Και ότι η συμφιλίωση δεν είναι μια έννοια αφηρημένη. Είναι κάτι που χτίζεται στην πράξη, πέτρα την πέτρα, με συνέπεια, συνεργασία και με αμοιβαίο σεβασμό.
–Στο πρόσφατο πακέτο Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης περιλήφθηκε και η αποκατάσταση των κοιμητηρίων, μια ευθύνη που ανατέθηκε στη δική σας Επιτροπή. Πόσο σημαντική είναι αυτή η πρωτοβουλία;
–Η συντήρηση και αποκατάσταση των κοιμητηρίων αποτελεί μία από τις πιο συμβολικές και ηθικά επιτακτικές ενέργειες για έναν τόπο που επιδιώκει τη συμφιλίωση. Αποτελεί πράξη σεβασμού προς τη μνήμη των νεκρών και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η σημερινή κατάσταση των περισσότερων κοιμητηρίων, σε ολόκληρη την Κύπρο –τόσο χριστιανικών όσο και μουσουλμανικών– είναι απογοητευτική, σε ορισμένες περιπτώσεις ντροπιαστική. Εγκατάλειψη, φθορά, βανδαλισμοί, σιωπή. Αυτή η εικόνα μας προσβάλλει όλους. Τροφοδοτεί αισθήματα πικρίας, ενισχύει την καχυποψία ανάμεσα στις δύο κοινότητες, και υπονομεύει την προσπάθεια οικοδόμησης αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Η απόφαση των δύο ηγετών να δρομολογήσουν, κατά τρόπο συντεταγμένο, τη φροντίδα, τη συντήρηση και την αποκατάστασή τους κουβαλά ισχυρό θετικό συμβολισμό. Στέλνει το μήνυμα πως οι νεκροί όλων των κοινοτήτων αξίζουν μνήμη και αξιοπρέπεια, και ότι οι ζωντανοί έχουμε χρέος να το διασφαλίσουμε. Η προστασία των κοιμητηρίων είναι πράξη συμφιλίωσης και δείγμα πολιτισμού. Είναι ένα σιωπηλό, αλλά ισχυρό βήμα προς την κατεύθυνση της ειρήνης.
–Γνωρίζω ότι δεν θα θέλατε να υπάρχετε… ως Επιτροπή, υπάρχει κάποιο μήνυμα που θέλετε να απευθύνετε;
–Πράγματι, η Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά δεν φιλοδοξεί να υπάρχει για πάντα. Η ύπαρξή μας αποτελεί μια προσωρινή διευθέτηση, που λειτουργεί μέσα στην εκκρεμότητα του Κυπριακού. Το όραμά μας δεν είναι η διαιώνιση αυτής της προσωρινότητας. Αντίθετα, προσδοκούμε σε μια συνολική πολιτική διευθέτηση στο Κυπριακό που θα καθιστά την ύπαρξή μας περιττή. Το μεγαλύτερο παράσημο για την Επιτροπή δεν θα είναι η μακροημέρευσή της. Θα είναι όταν θα έρθει η στιγμή που θα μπορεί να ολοκληρώσει την αποστολή της και να παραδώσει τη σκυτάλη σε έναν τόπο όπου Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα διαχειρίζονται από κοινού, θεσμικά και ισότιμα, την πολιτιστική τους κληρονομιά. Όπου Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα διαφεντεύουν από κοινού τη μοίρα αυτού του τόπου.
