Ο γεωοικονομικός κατακερματισμός, η αντιστροφή της προόδου προς την παγκόσμια οικονομική και χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση λόγω πολιτικών και στρατιωτικών συγκρούσεων και στρατηγικών πολιτικών αποφάσεων, αυξάνεται. Σημαντικά σοκ, όπως η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και η πανδημία Covid-19, αποκάλυψαν τα τρωτά σημεία ενός διασυνδεδεμένου κόσμου.
Οι εντάσεις μεταξύ μεγάλων οικονομιών, ιδίως μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών (ΗΠΑ) και της Κίνας, έχουν επιβαρύνει το διεθνές εμπόριο και τις διασυνοριακές ροές κεφαλαίων. Οι ένοπλες συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή προκάλεσαν τραγικές απώλειες ανθρώπινων ζωών. Οι οικονομικές διαταραχές στις εμπορικές διαδρομές, τις αλυσίδες εφοδιασμού και την κατανομή των πόρων έχουν επιφέρει μεγαλύτερη αβεβαιότητα.
Η Κύπρος είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη σε αυτή την αβεβαιότητα λόγω των επιπτώσεων των διεθνών κυρώσεων, μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και την εγγύτητά της με τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή.
Κίνδυνοι για τις οικονομίες και τη χρηματοπιστωτική μας σταθερότητα
Το οικονομικό κόστος που απορρέει από τις γεωπολιτικές εντάσεις και τον γεωοικονομικό κατακερματισμό είναι εμφανές. Η παγκόσμια ανάπτυξη υποφέρει και εμφανίζονται πιέσεις στις τιμές. Οι εντάσεις ΗΠΑ-Κίνας, η κυρίαρχη παγκόσμια τριβή, επηρεάζουν σημαντικά το παγκόσμιο εμπόριο, συμπεριλαμβανομένου του εμπορίου με την Ευρώπη. Ως βασικός παίκτης στο διεθνές εμπόριο, ο κατακερματισμός αυτός έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στην Ευρώπη από ό,τι σε άλλες περιοχές του κόσμου.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), η πιο ανοικτή μεταξύ των προηγμένων οικονομιών, έχει να χάσει περισσότερα από άλλες, αν η παγκοσμιοποίηση αντιστραφεί και η παγκόσμια οικονομία γίνει πιο κατακερματισμένη. Οι απώλειες θα προέλθουν από το υψηλότερο και πιο ευμετάβλητο ενεργειακό κόστος και τις αλλαγές στις αλυσίδες εφοδιασμού και τις εμπορικές σχέσεις που διαταράσσουν τις παραγωγικές δομές, απαιτώντας διαφοροποίηση μεταξύ των επιχειρήσεων, καθώς οι γεωπολιτικές εντάσεις μειώνουν την ανθεκτικότητα των αλυσίδων εφοδιασμού.
Αυτό ισχύει και για την Κύπρο, η οποία ως μικρή οικονομία ανοικτών νησιών τείνει να είναι πιο ευάλωτη σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς από γεωπολιτικές εντάσεις και γεωοικονομικό κατακερματισμό. Οι τιμές της ενέργειας και των βασικών εμπορευμάτων στην Κύπρο ήταν υψηλότερες και οι εμπορικές τριβές έχουν μειώσει την παγκόσμια διάθεση για ανάληψη κινδύνου, ενώ αν οι κίνδυνοι από τον γεωοικονομικό κατακερματισμό υλοποιηθούν, ενδέχεται να επηρεάσουν το κόστος δανεισμού.
Ο τουρισμός, βασικός τομέας της κυπριακής οικονομίας, παραμένει εκτεθειμένος σε κινδύνους αιφνίδιων ανατροπών λόγω γεωπολιτικών εξελίξεων. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τον αρνητικό αντίκτυπο των συνεχιζόμενων γεωπολιτικών εντάσεων στις ροές ξένων επενδύσεων.
Ένας άλλος δίαυλος είναι η μετανάστευση. Για την Κύπρο, μια από τις κορυφαίες κατά κεφαλήν χώρες υποδοχής ασύλου, η περαιτέρω κλιμάκωση των γεωπολιτικών συγκρούσεων θα μπορούσε να αυξήσει το κόστος μιας αυξημένης εισροής μεταναστών και να επιβαρύνει τους πόρους του μεταναστευτικού συστήματος.
Για την Ευρώπη και για την Κύπρο, αυτό αυξάνει τη σημασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της ενιαίας αγοράς της ΕΕ, η οποία συμβάλλει στην αντιστάθμιση των εξωτερικών πιέσεων. Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και οι κοινές αντιδράσεις στις τρεις προηγούμενες κρίσεις – τη χρηματοπιστωτική κρίση, την πανδημία και την ενεργειακή κρίση– μετρίασαν τις επιπτώσεις τους και έκαναν τις οικονομίες μας πιο ανθεκτικές.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η ενιαία αγορά, ο ακρογωνιαίος λίθος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, συνέχισε να εξασφαλίζει την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες για σχεδόν 450 εκατομμύρια καταναλωτές και πάνω από 30 εκατομμύρια επιχειρήσεις. Ως κράτος μέλος της ΕΕ, η Κύπρος συνέβαλε και επωφελήθηκε από την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και την ενιαία αγορά της ΕΕ.
Εν όψει των νέων γεωπολιτικών και γεωοικονομικών κινδύνων, η ενιαία αγορά παραμένει υπερβολικά κατακερματισμένη και θα πρέπει να εμβαθυνθεί περαιτέρω. Η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς θα ενίσχυε την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, όπως πειστικά υποστήριξαν ο Enrico Letta και ο Mario Draghi. Θα επέτρεπε στην Ευρώπη συνολικά και στην ίδια την Κύπρο να συμβαδίσει με τις παγκόσμιες εξελίξεις στους τομείς της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης και θα ενίσχυε την ικανότητά τους να απορροφούν τους κραδασμούς μπροστά στην αυξανόμενη αβεβαιότητα.
Πλοήγηση στην αβεβαιότητα: Η οικονομία της Κύπρου και οι μελλοντικές προκλήσεις
Η Κύπρος έχει μια καλή αφετηρία για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων και του γεωοικονομικού κατακερματισμού. Οι έντονες μεταρρυθμιστικές προσπάθειες της τελευταίας δεκαετίας έχουν ωφελήσει την οικονομία. Η Κύπρος έχει προβεί σε κρίσιμες μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των μακροοικονομικών αδυναμιών και απολαμβάνει ισχυρές οικονομικές επιδόσεις και ευνοϊκές οικονομικές προβλέψεις.
Η χώρα υπήρξε επίσης δημοσιονομικά συνετή, με το δημόσιο χρέος να αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω, φθάνοντας το 60% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος του 2026. Οι κυπριακές τράπεζες έχουν ουσιαστικά απορρυθμίσει τους ισολογισμούς τους και μέχρι στιγμής η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού παραμένει ανθεκτική. Ο τραπεζικός τομέας βρίσκεται στην ισχυρότερη θέση του εδώ και μια δεκαετία, με τα υψηλότερα επιτόκια να ενισχύουν τα κέρδη και να οδηγούν τους δείκτες φερεγγυότητας πάνω από τον μέσο όρο της ζώνης του ευρώ.
Αξιοποίηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και αλληλεγγύης
Παρά τις ευνοϊκές οικονομικές προοπτικές, η Κύπρος παραμένει ευάλωτη σε διάφορους τομείς. Καλό θα ήταν να διατηρήσει την τρέχουσα μεταρρυθμιστική δυναμική, να αντιμετωπίσει τα εναπομείναντα τρωτά σημεία και να αξιοποιήσει πλήρως τα οφέλη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αυτό περιλαμβάνει την επιτάχυνση της εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση που ορίζονται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου. Η Κύπρος θα ωφεληθεί επίσης από την περαιτέρω διαφοροποίηση των εξαγωγικών και ενεργειακών αγορών της, καθιστώντας την οικονομία της πιο ευέλικτη ενόψει του γεωοικονομικού κατακερματισμού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η συνεχιζόμενη διαφοροποίηση των τουριστικών αγορών και προϊόντων, οι προσπάθειες για την εισαγωγή ενός ποικίλου και πιο πράσινου ενεργειακού μείγματος από διαφορετικές και πιο πράσινες πηγές ενέργειας, η περαιτέρω διεθνοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και των υπηρεσιών υγείας και η εξαγωγική μεταποίηση, όπως τα φαρμακευτικά προϊόντα.
Το έργο μας δεν έχει τελειώσει. Πρέπει να ενισχύσουμε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ενιαία αγορά, για την Κύπρο και την Ευρώπη γενικότερα, ενόψει των σημερινών προκλήσεων. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η Κύπρος μπορεί να επωφεληθεί και να συμβάλει, μεταξύ άλλων και όταν αναλάβει την Προεδρία της ΕΕ το 2026.
* Ο Rolf Strauch είναι Επικεφαλής Οικονομολόγος του ESM
