Ένα δισεκατομμύριο ευρώ σε κόστος εκπομπών CO₂ τα τελευταία τέσσερα χρόνια, αδυναμία πλήρους αξιοποίησης της πράσινης ενέργειας και σιωπηρή αποδοχή ενός συστήματος που συνεχίζει να επιβαρύνει τους καταναλωτές με την ακαμψία και την αδράνεια του. Αυτή είναι η πραγματικότητα που βιώνει το ενεργειακό σύστημα της Κύπρου, με τις συμβατικές μονάδες να παραμένουν “must-run” και τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) να περικόπτονται, ακόμα και όταν είναι διαθέσιμες.
Παρά την καθημερινότητα του προβλήματος αποκοπών, τις τελευταίες εβδομάδες έχει αναπτυχθεί έντονη ανησυχία για το μέλλον και το ρόλο των ΑΠΕ στο νησί μας, με την εποχικότητα της ζήτησης να παρουσιάζεται συχνά ως η κύρια αιτία και δικαιολογία. Είναι αλήθεια ότι η εποχικότητα έχει σημαντική επίδραση στο ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου, αλλά το πρόβλημα δεν σταματά εκεί. Η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη, και η ευθύνη δεν μπορεί να περιοριστεί σε έναν μόνο παράγοντα. Αντί να τη δούμε ως δικαιολογία, η εποχικότητα αποτελεί μια ευκαιρία να ενισχύσουμε την ευελιξία και τη βιωσιμότητα του συστήματός μας, ελαχιστοποιώντας τις αποκοπές ΑΠΕ.
Η εποχικότητα της ζήτησης ηλεκτρισμού περιγράφει τις μεγάλες διακυμάνσεις στην κατανάλωση ενέργειας κατά τη διάρκεια του έτους. Σκεφτείτε το καλοκαίρι, όταν τα κλιματιστικά δουλεύουν στο φουλ και η ζήτηση ηλεκτρισμού ανεβαίνει στα ύψη, σε αντίθεση με την άνοιξη ή το φθινόπωρο, όταν οι ήπιες θερμοκρασίες περιορίζουν την ανάγκη για ενέργεια. Αυτή η φυσική μεταβλητότητα, αν και αναμενόμενη, δημιουργεί προκλήσεις για το ενεργειακό σύστημα, το οποίο πρέπει να ισορροπεί την παραγωγή με τη ζήτηση ανά πάσα στιγμή.
Ο ελέφαντας στο δωμάτιο των αποκοπών ΑΠΕ
Οι αποκοπές ΑΠΕ δεν οφείλονται πρωτίστως στην εποχικότητα, αλλά στις δομικές ακαμψίες του συστήματος. Όπως τεκμηριώνεται από επαγγελματίες του κλάδου σε peer-reviewed άρθρο δημοσιευμένο στον έγκριτο οργανισμό IEEE (Institute of Electrical and Electronic Engineers) [1] με τίτλο «Αύξηση της διείσδυσης ΑΠΕ στο ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου: τρέχουσες και μελλοντικές προκλήσεις», οι περιορισμοί των συμβατικών μονάδων αποτελούν τη βασική αιτία.
Οι συμβατικές μονάδες χαρακτηρίζονται ως “must-run”, δηλαδή πρέπει να παραμένουν σε λειτουργία στο Ελάχιστο Σταθερό Φορτίο (Minimum Stable Generation - MSG) για να διατηρείται η ευστάθεια του δικτύου. Ωστόσο, η έλλειψη ευελιξίας τους τις καθιστά ακατάλληλες για γρήγορες προσαρμογές στις αλλαγές ζήτησης. Το αποτέλεσμα; Όταν η ζήτηση είναι χαμηλή και η παραγωγή από ΑΠΕ είναι υψηλή, οι συμβατικές μονάδες καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της ζήτησης, αφήνοντας την περίσσεια πράσινης ενέργειας να περικόπτεται.
Για παράδειγμα: Αν η ζήτηση σε μια δεδομένη στιγμή είναι 600 MW και οι συμβατικές μονάδες πρέπει να παράγουν τουλάχιστον 350 MW για λόγους ευστάθειας, τότε μόνο 250 MW από ΑΠΕ μπορούν να απορροφηθούν. Η υπόλοιπη παραγωγή από ΑΠΕ χάνεται, παρά το γεγονός ότι είναι διαθέσιμη και καθαρή.
Κάποιοι μπορεί να αντιτείνουν ότι έχουμε εγκατεστημένα 900 MW ΑΠΕ, νούμερο πολύ υψηλότερο από τη ζήτηση εξού και οι περικοπές. Ωστόσο, αυτός ο αριθμός αντιπροσωπεύει τη συνολική εγκατεστημένη ισχύ, που κατανέμεται ως εξής:
- 17% αιολικά,
- 34% οικιακά φωτοβολταϊκά,
- 9% net-billing φωτοβολταϊκά,
- 8% φωτοβολταϊκά σχεδίου,
- 31% εμπορικά φωτοβολταϊκά,
- 1% βιομάζα.
Αυτά τα συστήματα δεν παράγουν όλα συγχρονισμένα, και η μεγαλύτερη συγχρονισμένη παραγωγή ΑΠΕ που έχουμε παρατηρήσει είναι περίπου 550 MW το καλοκαίρι. Αντίστοιχα, τον χειμώνα η μέγιστη συγχρονισμένη παραγωγή είναι κοντά στα 450 MW, πολύ μικρότερη από την ελάχιστη εποχική ζήτηση.
Το κόστος της αδράνειας: 1 δισ. ευρώ και συνεχίζουμε
Η μη απορρόφηση της πράσινης ενέργειας έχει άμεσες οικονομικές συνέπειες. Από το 2020 έως το 2024, η Κύπρος έχει πληρώσει περίπου 1 δισεκατομμύριο ευρώ σε δικαιώματα εκπομπών CO₂. Αυτό το ποσό αντιπροσωπεύει μια τεράστια δαπάνη, η οποία θα μπορούσε να είχε επενδυθεί στη βελτίωση της αποδοτικότητας του συστήματος και στη βιώσιμη αναβάθμιση του δικτύου μας.
Το ερώτημα είναι απλό: θέλουμε να συνεχίσουμε να πληρώνουμε υπέρογκα ποσά για ρύπους ή να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα χρήματα για να καταστήσουμε το σύστημά μας πιο πράσινο και αποδοτικό; Αγνοώντας αυτή την πραγματικότητα, αποδεχόμαστε σιωπηλά έναν "ελέφαντα στο δωμάτιο", ο οποίος επιβαρύνει τους καταναλωτές και την ανταγωνιστικότητα της χώρας.
Λύσεις που λειτουργούν: Τρεις πυλώνες για ένα αποδοτικό ενεργειακό μέλλον
Οι λύσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος δεν είναι θεωρητικές. Είναι εφαρμόσιμες, τεκμηριωμένες και μπορούν να φέρουν άμεσα αποτελέσματα:
- Αντικατάσταση παλαιών μονάδων με ευέλικτες τεχνολογίες Οι σύγχρονες μονάδες παραγωγής, όπως οι αεριοστρόβιλοι, μπορούν να λειτουργούν σε χαμηλότερα επίπεδα παραγωγής και να ανταποκρίνονται ταχύτερα στις μεταβολές της ζήτησης. Συγκεκριμένα στο άρθρο που δημοσιεύεται στο IEEE αναφέρει ότι η αντικατάσταση παλαιών μονάδων μπορεί να μειώσει τις αποκοπές ΑΠΕ κατά τουλάχιστον 60%.
- Επένδυση σε αποθήκευση ενέργειας Οι μπαταρίες μπορούν να απορροφούν πλεονάζουσα ενέργεια από ΑΠΕ και να την επιστρέφουν στο δίκτυο όταν υπάρχει ανάγκη. Αυτό μειώνει σημαντικά τις αποκοπές και αυξάνει τη σταθερότητα του δικτύου.
- Έξυπνη διαχείριση ζήτησης (Demand Response) Εργαλεία όπως οι έξυπνοι μετρητές και η δυναμική τιμολόγηση επιτρέπουν στους καταναλωτές να προσαρμόζουν τη χρήση τους, μειώνοντας τη ζήτηση στις ώρες αιχμής παραγωγής από ΑΠΕ. Έτσι, το δίκτυο μπορεί να απορροφήσει περισσότερη πράσινη ενέργεια.
Η μεγάλη εικόνα: Ένα πιο πράσινο μέλλον
Η καλύτερη απορρόφηση της πράσινης ενέργειας δεν είναι μόνο περιβαλλοντική υποχρέωση, αλλά και οικονομική ανάγκη. Επενδύοντας στην ευελιξία, την αποθήκευση ενέργειας και τη διαχείριση ζήτησης, μπορούμε να διασφαλίσουμε:
- Μειωμένες εκπομπές CO₂, περιορίζοντας το κόστος για δικαιώματα εκπομπών.
- Χαμηλότερους λογαριασμούς ρεύματος για καταναλωτές και επιχειρήσεις.
- Ενίσχυση της ενεργειακής αυτάρκειας της χώρας, μειώνοντας την εξάρτησή μας από εισαγόμενα καύσιμα.
- Μείωση των επιπτώσεων στις ανέσεις των πολιτών από την αστάθεια των τιμών ενέργειας, διασφαλίζοντας μεγαλύτερη σταθερότητα στο κόστος.
- Ένα σταθερότερο και αποδοτικότερο δίκτυο, που θα υποστηρίξει την αυξημένη διείσδυση των ΑΠΕ.
Εποχικότητα ή Σωκράτης; Το μέλλον ανήκει στους καινοτόμους
Η εποχικότητα δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία, αλλά ως μια ευκαιρία για να κάνουμε το σύστημά μας πιο ευέλικτο και βιώσιμο. Με συντονισμένες επενδύσεις σε ευέλικτες μονάδες, αποθήκευση και διαχείριση ζήτησης, μπορούμε να μεταμορφώσουμε το ενεργειακό μας σύστημα.
Το ζήτημα δεν είναι μόνο να διαπιστώσουμε τα προβλήματα, αλλά να δράσουμε για τη λύση τους. Αν δεν δράσουμε, αποδεχόμαστε σιωπηλά ότι θα συνεχίσουμε να πληρώνουμε δισεκατομμύρια ευρώ σε ρύπους, χάνοντας την ευκαιρία να επενδύσουμε σε ένα πιο πράσινο, βιώσιμο μέλλον. Όπως είπε ο Σωκράτης, «το μυστικό της αλλαγής είναι να εστιάζεις όλη σου την ενέργεια στο να χτίζεις το νέο, όχι στο να πολεμάς το παλιό».
*Πρώην Ανώτερος Ερευνητής στον τομέα των Έξυπνων Δικτύων, στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης και ερευνητής στην Électricité de France R&D στη Γαλλία
