Kathimerini.com.cy
Είναι μια παρωπιδική μονολιθική θεώρηση, άκρως εμπρηστική σε μια υφήλιο τραυματισμένη από τις παρελθούσες και τρέχουσες κρίσεις, από τις εναγώνιες αναμονές των οδυνηρών αναταράξεων στην οικονομία εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία: ότι ο εξαιρετικά πολύπλοκος, συγκεχυμένος και ρευστός κόσμος μας χωρίζεται σε δύο στεγανά μέρη, σε άσπρο και μαύρο, σωστό και λάθος, αθώο και ένοχο, οικείο και αλλότριο. Μια θεώρηση ανεδαφική, λίαν μεταδοτική, καρπός πολώσεων και απουσίας κοινών ζωνών συνεννόησης και διαλόγου.
Είναι μια παγκόσμια αρρώστια, η οποία εξελίσσεται σε μάστιγα τις τελευταίες δεκαετίες, σχεδόν σε κάθε ήπειρο, σε εδραιωμένες και νέες δημοκρατίες, ακόμη και σε ομοιογενείς κοινωνίες, και προκαλεί την επιλεκτική τύφλωση μπροστά στις αποχρώσεις, διεγείρει τον φανατισμό, στομώνει την περιέργεια, καλλιεργεί την αδιαφορία, ακόμη και την εχθρότητα απέναντι στα κεντρίσματα των μερικώς απαντημένων και ανεπαρκώς εξηγημένων, κατέληξε έρευνα ανεξάρτητου σουηδικού ινστιτούτου. Στην Ευρώπη, η διαίρεση της κοινωνίας σε εχθρικά πολιτικά στρατόπεδα δεν είναι φαινόμενο νέο. Σύμφωνα με μελέτη σε 47 ευρωπαϊκές χώρες, για μια περίοδο 172 ετών (1848-2020), καταγράφεται ιδιαίτερα στον μεσοπόλεμο και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κλιμακώνεται στη δεκαετία του ’60, φτάνει σε πρωτοφανή επίπεδα στη δεκαετία του 1990. Από το 2005 παρουσιάζει νέα αύξηση σε κάθε μεμονωμένη χώρα της Ευρώπης (και ένεκα κοινωνικών δικτύων), ειδικά σε εκείνες που πλήττονται από τη μετανάστευση (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία) και την οικονομική κρίση (Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Κύπρος). Τα τελευταία επτά χρόνια τριπλασιάστηκε.
Η πόλωση καταργεί τους άτυπους κανόνες ανεκτικότητας και μετριοπάθειας – όπως η ειρηνική παραδοχή της εκλογικής ήττας και η διατήρηση του πολιτικού ανταγωνισμού εντός ορίων. Κλιμακώνεται γρήγορα (το δημοψήφισμα για το Brexit το 2016 διέλυσε ταχύτατα το Ηνωμένο Βασίλειο), δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο εντάσεων (Ελλάδα), παρασύρει τις κοινωνίες σε μια καθοδική σπείρα οργής και διχασμού και ωθεί σε εγκλήματα μίσους και πολιτική βία (ΗΠΑ, Πολωνία, Ινδία), δηλητηριάζει τις καθημερινές σχέσεις. Στην Τουρκία 8 στους 10 δεν θα αποδέχονταν γάμο της κόρη τους με ψηφοφόρο του κόμματος που αντιπαθούν· 3 στους 4 δεν επιθυμούν την παραμικρή συνδιαλλαγή με ένα τέτοιο άτομο. Στις ΗΠΑ οι 9 στους 10 ψηφοφόρους αμφοτέρων των κομμάτων πιστεύουν ότι μια νίκη του αντιπάλου θα προκαλούσε «μόνιμο κακό» στη χώρα, μολονότι οι 6 στους 10 συμφωνούν πάνω σε βασικά ζητήματα.
Οι πολωτικοί ηγέτες ακόμη και χωρών με εντελώς διαφορετικό οικονομικό και πολιτισμικό προφίλ, ακολουθούν κοινά πρότυπα, όπως έδειξε έρευνα σε Μπανγκλαντές, Βραζιλία, Κολομβία, Ινδία, Ινδονησία, Κένυα, Πολωνία, Τουρκία και Ηνωμένες Πολιτείες. Με πανομοιότυπους τρόπους πυροδοτούν και εδραιώνουν διαιρέσεις στην κοινωνία, δαιμονοποιούν τους αντιπάλους, υπονομεύουν την ανεξαρτησία του δικαστικού σώματος, καταχρώνται την εκτελεστική εξουσία, πολιτικοποιούν τη γραφειοκρατία, ενισχύουν τις πελατειακές σχέσεις, περιφρονούν τους θεσμούς, ακυρώνουν τις δημοκρατικές διαδικασίες.
Στις πολωμένες κοινωνίες η δημοκρατία υποφέρει από ρητορικές που επιχειρούν να πείσουν τους πολίτες ότι το να αφήσουν την άλλη πλευρά να κυβερνά αποτελεί απειλή για την ευημερία. Σε ακραίες περιπτώσεις εκτρέφουν στους ψηφοφόρους τους το μίσος προς τον αντίπαλο και τους ωθούν σε ενέργειες που θα τορπίλιζαν τη δημοκρατία. Ούτε λόγος για πολιτικούς συμβιβασμούς και συμφωνίες σε κρίσιμα ζητήματα. Κατά την πανδημία πολλοί μίλησαν για την αρχή του τέλους του λαϊκισμού, κυρίως εξαιτίας της κακής διαχείρισης της κρίσης σε χώρες με λαϊκιστές ηγέτες (Τραμπ στις ΗΠΑ, Τζόνσον στη Βρετανία, Μπολσονάρο στη Βραζιλία, Ομπραδόρ στο Μεξικό). Ομως όχι. Οι ανελεύθερες παραλλαγές του αυταρχισμού ανέρχονται σε δημοφιλία.
Η διχαστική σκέψη αρνείται την αξιοπρεπή συνύπαρξη. Είναι αποκαρδιωτικό για τις σημερινές δημοκρατίες οι πολιτικές διαφωνίες να εξελίσσονται σε προσωπικές βεντέτες· η αντιπολιτευτική εμπάθεια, η κακόβουλη εγκατάσταση μέσα στα πολιτικά πεπραγμένα να παράγει υψηλό κομματικό κέρδος. Σίγουρα όχι πρόοδο. Η πόλωση δεν έφερε ποτέ θριάμβους. Μόνο ολέθρους. Αυτό δεν διαφεύγει από τους φιλοκατήγορους κυνηγούς της εξουσίας, όμως παραβλέπεται. Ο κοντινός στόχος οδηγεί μακριά και επιτρέπει τα πάντα.
