Η τελευταία σκηνή στην έξοχη σειρά του Netflix «Adolescence» («Εφηβεία») με συγκίνησε πολύ. Ο Έντι Μίλερ, πενηντάχρονος πατέρας του δεκατριάχρονου Τζέιμι, που ευθύνεται για το θανατηφόρο μαχαίρωμα της συμμαθήτριάς του Κέιτι, μπαίνει στο δωμάτιο του γιού του. Περιεργάζεται τον χώρο και τα προσωπικά αντικείμενα του Τζέιμι. Αναπολεί με συγκίνηση τον γιο του, ο οποίος κρατείται αναμένοντας τη δίκη. Αρχίζει να κλαίει. Κάθεται στο κρεβάτι του Τζέιμι, παίρνει το λούτρινο, το βάζει κάτω από το πάπλωμα, με το κεφάλι να προεξέχει, το φιλά και ξεσπά σε λυγμούς. «Συγγνώμη, γιε μου», λέει. «Έπρεπε να είμαι καλύτερος». Νιώθεις τον πόνο, την ευθύνη, και την ενοχή του γονιού. Φαντάζεστε έναν πρώην υπουργό Μεταφορών να λέει το ίδιο στους γονείς των θυμάτων των Τεμπών;.
Ο Έντι είναι καλός οικογενειάρχης. Αγαπά τη γυναίκα του, δουλεύει σκληρά (είναι υδραυλικός), έχει καλή σχέση με την κόρη και τον γιο του. Για τον Τζέιμι, ο πατέρας του είναι σημαντικό σημείο αναφοράς. Η οικογένεια Μίλερ είναι μια νορμάλ οικογένεια. Τι πήγε λάθος; Πώς έγινε δολοφόνος ο Τζέιμι; Τόσο ο Έντι όσο και η γυναίκα του Μάντα διαθέτουν ηθικό πυρήνα. Διαισθάνονται ότι έχουν ευθύνες, αν και δεν μπορούν να τις προσδιορίσουν (ποιος μπορεί, σε μια «κανονική» οικογένεια;). «Ίσως δεν του έδινα όση σημασία χρειαζόταν», λέει ο Έντι. «Πρέπει να δεχθούμε ότι μπορούσαμε να κάνουμε περισσότερα», παρατηρεί η Μάντα. Ναι, αλλά τι; Αν γύριζαν τον χρόνο πίσω, τι θα έκαναν διαφορετικά;
Ο Έντι έπαιρνε τον Τζέιμι στο ποδόσφαιρο και το μποξ – «να ανδρωθεί». Δεν τον ενδιέφεραν τα αθλήματα, όμως. Η ζωγραφική τού άρεσε περισσότερο. Εν τούτοις, δεν την καλλιέργησε. Κάποια στιγμή, του πήραν υπολογιστή και άνοιξε λογαριασμό στο Instagram. Κλεινόταν με τις ώρες στο δωμάτιό του. «Νομίζαμε ότι ήταν ασφαλής», λέει ο Έντι. «Τι κακό να έκανε εκεί μέσα; Νομίζαμε ότι κάναμε το σωστό».
Κάποτε οι γονείς αγωνιούσαν να μην κυκλοφορούν τα παιδιά τους άσκοπα στους δρόμους. Σήμερα αυτά περιπλανώνται ανέλεγκτα στις ψηφιακές λεωφόρους. Η οικειότητα της φυσικής εγγύτητας –το διπλανό δωμάτιο– αποκρύπτει τους πιθανούς κινδύνους από τη χρήση του διαδικτύου. Μελέτες δείχνουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ωθούν τους εφήβους σε κοινωνικές συγκρίσεις, οι οποίες, συχνά, τους οδηγούν σε μειωμένη αυτοεκτίμηση. Τα likes και τα σχόλια ορίζουν την αυταξία του/της εφήβου.
Ο Τζέιμι βιώνει την απόρριψη και τον εκφοβισμό στο Instagram. Η Κέιτι γράφει σε σχόλιό της ότι ο Τζέιμι πάσχει από «ακούσια αγαμία» («incel», στην εφηβική αργκό) – δεν μπορεί να βρει κοπέλα. Το απαξιωτικό σχόλιό της παίρνει αρκετά likes. Οταν ο Τζέιμι της ζητάει να βγουν, αυτή τον χλευάζει. Η αυτοεικόνα του καταρρακώνεται. Ο Τζέιμι θεωρεί τον εαυτό του άσχημο και άχρηστο. Στη διαδικτυακή ανδρόσφαιρα αναπτύσσει μισογυνιστικά αισθήματα. Παρακολουθεί την Κέιτι, έχοντας μαζί του το μαχαίρι φίλου του. Σε στιγμή λογομαχίας αυτή τον σπρώχνει κι αυτός, ανταποδίδοντας, τη μαχαιρώνει. Το κακό είναι στιγμιαίο και, τελικά, ανεξήγητο, αλλά η επώασή του βραδεία και ανεπίγνωστη.
Ο Έντι αναρωτιέται τι έκανε λάθος ως πατέρας. Ψυχανεμίζεται ότι ο τρόπος που μεγάλωσε δεν είναι άσχετος με τη στάση του απέναντι στον γιο του. Ο δικός του πατέρας ήταν βίαιος απέναντί του. «Υποσχέθηκα ότι δεν θα το έκανα αυτό στα παιδιά μου», λέει στη γυναίκα του. Βίαιος δεν ήταν, αλλά δεν έμαθε να είναι τρυφερός με τον γιο του, ούτε, πιθανώς, να του θέτει σαφή όρια. «Δεν με κρίνει», λέει ο Τζέιμι στην ψυχολόγο. Όταν αυτή τον ρωτά αν ο πατέρας του είναι «στοργικός», αυτός απαντά: «όχι, θα ήταν περίεργο». Στο περιβάλλον του Τζέιμι, θεωρείται αυτονόητο ότι η τρυφερότητα του πατέρα στον γιο είναι περιττή, ίσως μη ανδροπρεπής.
Κάθε φορά που ο Τζέιμι κάνει κάτι που απογοητεύει τον Έντι (π.χ. όταν δεν τα πάει καλά στο ποδόσφαιρο, επισύροντας τον χλευασμό), ο Έντι αποσύρεται συναισθηματικά. Ντρέπεται για τη συμπεριφορά του γιού του, αποφεύγει να τον κοιτάξει, και απωθεί την απογοήτευσή του. Ο Τζέιμι αναφέρεται με απογοήτευση στη στάση αυτή. Ο πατέρας δεν φαίνεται να διαθέτει τη δεξιότητα να διορθώνει τρυφερά τον γιο του. Η καλή σχέση πατέρα-γιου δεν εμπεριέχει την απροϋπόθετη συναισθηματική και διαλογική εγγύτητα. Προσωπικά θέματα, όπως το αίσθημα απόρριψης που βιώνει ο Τζέιμι, δεν συζητούνται.
Ο αστυνομικός που ερευνά τη δολοφονία της Κέιτι αναρωτιέται αν είναι καλός πατέρας. Συνειδητοποιεί ότι δεν περνά αρκετό χρόνο με τον γιο τού Ανταμ. Και ο Τζέιμι και ο Ανταμ λαχταρούν την ουσιαστική πατρική εμπλοκή στη ζωή τους, αλλά δεν την έχουν όσο και όπως θα ήθελαν. Οι γιοί, χαμένοι στον ωκεανό του διαδικτύου, είναι εν μέρει «μαύρα κουτιά» για τους πατεράδες τους.
Κανείς μας δεν μπορεί να ξέρει αν είναι τόσο καλός γονιός όσο χρειάζεται. Δεν γνωρίζουμε επαρκώς τον εαυτό μας. Οι δεξιότητές μας είναι πεπερασμένες, οι ατέλειές μας αναπόφευκτες, τα τραύματά μας ανεπεξέργαστα. Προσωπικό μάθημα που πήρα από την «Εφηβεία»: ουδέποτε θα είσαι καλός πατέρας. Πάσχισε να είσαι καλύτερος.
Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και Αντεπιστέλλον Μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών.
